رابطه معرفت و حقیقت (قسمت اول)
حقیقت در یک کلام، یعنی درک واقعیت آن گونه که هست و باید باشد. با این بیان بسیار ساده و گویا از حقیقت، تا حدی متوجه رابطه کلیدی بین معرفت و حقیقت خواهیم شد.
يکشنبه، 27 بهمن 1398
تخمین زمان مطالعه:
موارد بیشتر برای شما
معرفت به بیانی که گذشت، از معرفت حسی و تجربی گرفته تا معرفت وحیانی و الهامی، هر یک به نوعی پایه تعلیم و تربیت قرار می گیرد. گرایشهای گوناگون آموزشی - تربیتی، اعم از گرایشهای مادی و معنوی درگیر معرفت اند و بدون معرفت آغاز، تداوم و پایانی نخواهند داشت. بدین ترتیب، هرچه معرفت بهتر، بیشتر، پویاتر و روزآمدتر باشد، تعلیم و تربیت پیشرفته تر و کامل تر خواهد بود. مهم این است که دریابیم با چه سازوبرگی باید در پی کسب معرفت، آنچنان که سزاوار معرفت است، برآمد. اکنون بهتر است پیش از ارائه هر پاسخی به رابطه معرفت با حقیقت بیندیشیم. تا اهمیت معرفت در کشف حقیقت برای ما روشن نشود، دیگر مسائل چندان روشن نخواهد گشت.
حقیقت چیست؟ حقیقت در یک کلام، یعنی درک واقعیت آن گونه که هست و باید باشد. با این بیان بسیار ساده و گویا از حقیقت، تا حدی متوجه رابطه کلیدی بین معرفت و حقیقت خواهیم شد. در مواردی ممکن است انسان تحت تأثیر احوال و اوضاع شخصی و شخصیتی خود واقعیت را آن گونه که خود یافته است تفسیر کند، نه آن گونه که هست و باید باشد. در این صورت واقعیت نه تنها امری نسبی تلقی می شود، بلکه افزون بر آن به حقیقت نمی پیوندد. هنر معرفت در این است که ابزار و زمینه لازم را برای درک حقیقت فراهم سازد. برخلاف دیدگاه کسانی که حقیقت را امری درونی، شخصی، ذهنی، جزئی و بیان ناپذیر برای دیگری می دانند، حقیقت امری عینی، فراذهنی، کلی و قابل بیان و انتقال به دیگری است. در غیر این صورت، معرفت ناقص و محدود است. انسان چنانچه موجودی فردیت یافته باشد، به گونه ای که هر پدیده و حقیقتی، حتی خداوند را از دیدگاه فردی خود و در فضای محدود و نارسای ذهن خویش تفسیر و تبیین کند، نه تنها به حقیقت، آنچنان که هست، دست نمی یابد، بل در مقام معرفت نیز دچار ضعف و کاستی می شود، و بلکه معرفت او مصداقی از جهالت خواهد بود.
شخص با فردیت یافتگی خویش دریچه دید و ذهن خود را بر روی بسیاری از حقایق بسته نگه می دارد. نه چنین است که هر معرفتی، از هر قسمی و به هر سبکی حتما به کشف و درک حقیقت می انجامد، بل حقیقت از طریق انواع معرفت دست یافتنی است. البته در هر مورد با رعایت ضوابط ناظر به آن، به برخی با به تمام جنبه های حقیقت می توان پی برد: در معرفت حسی و تجربی به گونه ای؛ و در معرفت استدلالی و وحیانی به گونه ای دیگر. بنابر آموزه های اسلامی، از طریق معرفت وحیانی یا الهامی، حقیقت آن گونه که هست بر پیامبر یا امام مکشوف می شود. در اندیشه فلسفه اسلامی نیز، از طریق معرفت برگرفته از استدلال برهانی می توان به حقیقت آن گونه که هست پی برد. پیامبر و امام به واسطه ملکه خطاناپذیر عصمت که به مراتب از هر استدلال برهانی قوی تر و روشنگرتر است به حقیقت می رسند. فیلسوف الهی نیز به واسطه برهان، یعنی استدلالی که مقدمات آن از جهت محتوا و ساختار یقینی و تردیدناپذیر است، می تواند به حقیقت دست یابد. از آنجا که وحی و الهام شامل افراد عادی نمی شود، پیامبری که وحی را از جانب خداوند دریافت می دارد و امامی که به الهام و تحدیث الهی حقایق را می یابد، هر دو محتوای وحی و الهام را برای مردم بیان می دارند و مفاد آن را به مردم انتقال می دهند. از طرفی، برهان نیز با مقدمات تردیدناپذیر خود بر صدق و اعتبار بیان پیامبر و امام گواهی میدهد.
از بیان فوق به دست می آید که هرچه ابزار و منابع معرفت خطاناپذیرتر و یقینی تر باشد، دستیابی به حقیقت میسر تر می شود. این امر نشان می دهد که کشف حقیقت کار ساده ای نیست. با وجود این، چنانچه انسان راهکار منطقی و ابزار اطمینان آوری را در راستای کشف حقیقت برگزیند، راه رسیدن به حقیقت برای او بسی هموارتر خواهد بود. بدین ترتیب، مهم ترین عامل در اعتبار و روایی معرفت شناسی حقیقت، راه و راهنماشناسی کشف حقیقت است. بسیار تفاوت است میان اینکه حس و تجربه و خرد فردی و شخصی راهنما و راهبر معرفت باشد و اینکه فطرت و عقل سلیم و برهان با وحی عهده دار این مسئولیت شود.
مهم این است که متناسب با هر یک از حلقههای زنجیره معرفت های بشری، ابزارها و منابع خاصی به کار گرفته می شود؛ برای معرفتهای حسی و تجربی در حوزه امور حسی و تجربی، حواس و تجارب و برای معرفتهای عقلانی و برهانی در حوزه معارف برهانی و استدلالی، عقل و برهان و برای معرفتهای وحیانی و الهامی در حوزه معارف برگرفته شده از قرآن و احادیث، وحی و الهام قابل پیگیری و بهره برداری است. از سویی دیگر، هر یک از این منابع و ابزارها متناسب با قلمرو اختصاصی خود، معیار ارزیابی و محک داوری قرار می گیرد. برای حکم به صدق و کذب گزاره های معرفتی در هر بخش، باید بر محک و معیار موزون و متناسب با آن بخش تکیه کرد. بدین بیان، نمی توان در مقام اثبات یا رد گزاره های وحیانی، مثلا به حس و تجربه روی آورد، یا درباره صحت و سقم امور جزئی و محسوس بر استدلال برهانی متکی شد.
ادامه دارد..
منبع: درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت، سیداحمد رهنمایی،صص 59-57، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ دوم، 1388
مقالات مرتبط
مسائل تربیتی و رئالیسم کلاسیک
تعلیم و تربیت و رئالیسم
هدف از تربیت و تعلیم
رابطه معرفت و حقیقت (قسمت دوم)
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
تازه های مقالات
معرفی خوشمزه ترین غذاهای محلی هرمزگان
چگونه ماهی تازه را پاک کنیم؟
نحوه کاشت و نگهداری از کاج مطبق: آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
نحوه کاشت و نگهداری از گل موسی در گهواره: آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
نحوه کاشت و نگهداری از گل ربوتیا: آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
نحوه کاشت و نگهداری از گل سنبل: آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
نحوه کاشت و نگهداری از ختمی چینی گلسرخی (خیری): آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
نحوه کاشت و نگهداری از گل نیلوفر: آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
نحوه کاشت و نگهداری از گل سرخس بوستون: آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
نحوه کاشت و نگهداری از گل مریم: آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
بیشترین بازدید هفته
آیا استحمام در زمان آبله مرغان خطرناک است؟
نحوه خواندن نماز والدین
زنگ اشغال برای برخی تماس گیرندگان
دعا برای ختم به خیر شدن امور و گشایش مسائل
نماز استغاثه امام زمان (عج) را چگونه بخوانیم؟
طریقه خواندن نماز شکسته و نیت آن
اقدامات مهم و اورژانسی پس از چنگ زدن گربه
وجود خلط یا مخاط شفاف در مدفوع
نحوه فعال کردن سرویس پیام چند رسانهای (MMS) همراه اول
لیست کاملی از خدایان و الهههای یونانی
موارد بیشتر برای شما
معرفی خوشمزه ترین غذاهای محلی هرمزگان
چگونه ماهی تازه را پاک کنیم؟
نحوه کاشت و نگهداری از کاج مطبق: آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
نحوه کاشت و نگهداری از گل موسی در گهواره: آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
روضه امام جعفر صادق علیهالسلام/مهدی رسولی
قاصدکی خبر داد که موقعه وصاله/مهدی رسولی
آتش گرفته باز زبونه/نریمان پناهی
یه زائر جامونده و تنها/میثم مطیعی
شده غرق غم، دل هر عاشق/میثم مطیعی
چشام مثه ابر بهاره/جواد مقدم
میسوزه خونه ی من همه کاشونه ی من/مجتبی رمضانی
اگر که سینه زنم من ، اگر شده دلم عاشق/جواد مقدم
روضه امام جعفر صادق علیهالسلام/مجتبی رمضانی
یه داغه،یه درده، که انگاری مثه باد خزونه/سید مهدی حسینی
تبریک روز معلم به همهی معلمان عزیزمان