بعضی‌ها هستند که وقتی به آن‌ها بگویی خودت را تعریف کن، فقط نگاه می‌کنند و می‌گویند چیزی به ذهنم نمی‌رسد. شاید همین آدم‌ها درباره‌ی شخصیّت دیگران، اطّلاعات بیش‌تری داشته باشند؛ امّا به خودشان که می‌رسد، هیچ واژه‌ای به ذهن‌شان نمی‌رسد. موضوع «خودآگاهی» آن‌قدر مهم است که با دو نوجوان تهرانی درباره‌اش گپ زده‌ایم.

سیّد ادریس موسوی، پانزده ساله، از پاکدشت

برنامه‌ی آینده (شغل و...)
+ قصد دارم فوتبالیست بشم. الآن سرِ کار می‌رم. تمام همّ‌وغم من فوتباله، تا‌حدّی‌که به‌خاطرش ترک تحصیل کردم.
اوقات فراغت
بیش‌تر فوتبال بازی می‌کنم. اهل کتاب خوندن هم هستم.
تا حالا شده از خودت بپرسی من کی‌ام؟ چطور آدمی‌ام؟

+ خیلی زیاد! من مشکلات زیادی داشتم؛ ولی سعی کردم قوی باشم. دوست دارم برای رسیدن به چیزی که دوستش دارم، بجنگم. معتقدم اگه آدما قوی باشن به هدفشون می‌رسن.

آخرین تجربه‌ی موفّقیّتی که داشتی؟

+ شش ماه تکواندو رفتم و تو همون زمان تونستم کمربند آبی بگیرم.

به نظرت علّت موفّقیّتت چی بوده؟

+ از نظر جسمی، پاهای استواری داشتم و این‌که پشتکار زیادی به خرج دادم، طوری که با تلاشم پول خانواده و زحمت‌های مربّی رو زنده کردم.

آخرین تجربه‌ی شکستی که داشتی؟

+ شاید بشه گفت وقتایی که بی‌پول شدم، احساس شکست کردم.

به نظرت علّت این شکست مالی چیه؟

+ اقتصاد جامعه و وضع خانواده.

بیش‌ترین ویژگی مهمّی که دیگران درباره‌ات به تو می‌گن چیه؟ (ویژگی‌های مثبت و منفی)

+ رفیقام بهم می‌گن خیلی دل‌سوز و مهربونی. گاه بهم می‌گن تو بازی‌ها جرزنی می‌کنی و این‌که بعضی وقتا زود از کوره درمی‌رم.

معمولاً می‌دونی از چه چیزهایی عصبانی، غمگین، شاد و... می‌شی؟

+ آره دقیقاً؛ مثلاً از فریب‌کاری، خیلی عصبانی می‌شم، در حدّی نیست که از درون، بجوشم؛ امّا اون لحظه می‌دونم عصبانی‌ام یا مثلاً از سوءاستفاده‌ی دیگران و بدرفتاری، غمگین و عصبانی می‌شم. وقتی فوتبال بازی می‌کنم و پیشرفت می‌کنم یا وقتی تیم محبوبم می‌بره، خیلی خوش‌حال می‌شم.

وقتی حس‌های مختلف رو تجربه می‌کنی، ازشون آگاهی داری؟

+ معمولاً حواسم هست.

درباره‌ی خودت چه نظری داری؟ نقاط قوّت و ضعفت چه چیزهایی هستن؟ از نظر جسمی، خودت رو چطور ارزیابی می‌کنی؟

+ آدم شوخ‌طبع و شادی هستم. نقاط قوّتم اینه که امیدوار، اهل تلاش و آینده‌نگر هستم. نقاط ضعفم اینه که خجالتی‌ام و نه گفتن برام سخته و ممکنه همین باعث شه نتونم حقّم رو بگیرم. زودباورم و ممکنه دیگران به همین دلیل ازم سوءاستفاده کنن. از نظر جسمی، آدم قوی و سالمی هستم.

چه ارزش‌هایی تو زندگی برات خیلی مهمّن؟ از ده چه نمره‌ای بهشون می‌دی؟

+ اوّل خدا و دین (10)، فوتبال (9)، خانواده (8).

همون طور که خودت گفتی سؤال‌هام درباره‌ی خودشناسی بود. راستی! خودآگاهی به چه دردی می‌خوره؟

+ خودآگاهی مثل چراغ راه می‌مونه. کمک می‌کنه دلیل شکست‌هام رو بدونم و نذارم تکرار بشه. این‌که بهتر موفّق بشم و تو زندگیم یه تغییراتی ایجاد کنم.

نسترن نظیری، دوازده ساله، از تهران

برنامه‌ی آینده (شغل و...)
+ دوست دارم آشپز بشم.
اوقات فراغت
+ فیلم، بازی، گردش، کلاس والیبال.
تا حالا از خودت پرسیدی من کی‌ام؟

+ نه!

الآن اگه بخوای جواب این سؤال رو بدی، چی می‌گی؟

+ یه دختر درسخونم که به آشپزی علاقه داره و مستقل بودن رو دوست داره.

آخرین موفّقیّتت چی بوده؟

+ تو والیبال، یه مرحله بالاتر رفتم.

علّت موفّقیّت؟

+ تلاش خودم.

آخرین شکستت؟

+ امتحان ریاضی‌ام خراب شد؛ به این دلیل که درس نخونده بودم.

معمولاً دیگران، تو رو چطور آدمی می‌شناسن؟

+ دوستام می‌گن خیلی بانمک، درسخون و رُک هستی.

از چه چیزهایی عصبانی، غمگین، شاد و... می‌شی؟

+ از بدقولی ناراحت می‌شم. اگه دوستام تو دعوا به خانواده‌ام بی‌احترامی کنن عصبانی می‌شم. وقتی چیزی رو که می‌خوام خیلی زود به دست بیارم، خوش‌حال می‌شم.

معمولاً در طول روز می‌دونی چه حس‌هایی رو تجربه می‌کنی؟

+ آره! حواسم بهشون هست.

فایده‌ی این دونستن چیه؟

+ مثلاً اگه بدونم عصبانی‌ام، می‌تونم جلوی خودم رو بگیرم.

نقاط قوّت و ضعف تو چیا هستن؟

+ اهل تلاش و برنامه‌ریزی هستم. تحمّلم کمه و اگه چیزی که می‌خوام تو همون لحظه به دست نیارم خیلی عصبانی می‌شم.

مهم‌ترین ارزش‌های زندگی‌ات؟ از ده چه نمره‌ای بهشون می‌دی؟

+ خدا (10)، خانواده (8)، پیشرفت (6).

به نظرت فایده‌ی خودآگاهی چیه؟

+ اگه خودت رو بشناسی، وقتی یه کاری رو ضرر داشته باشه انجام نمی‌دی و اگه کاری باعث خوش‌حالی‌ات بشه، ادامه‌اش می‌دی.

خودآگاهی چیست؟

اینکه شما بتوانید به سؤال «من کی‌ام؟» پاسخ بدهید، به میزان خودآگاهی‌تان برمی‌گردد. خودآگاهی به زبان ساده، یعنی بدانید درون شما چه می‌گذرد. توانمندی‌ها و نقاط ضعف‌تان چیست؛ خودتان را چطور تعریف می‌کنید؟ از نظر جسمی و سلامتی، چگونه هستید؟ ارزش‌ها و هدف‌های تان چه چیزهایی هستند؟ آیا در خودآگاهی هیجانی، احساسات‌تان را تجربه می‌کنید و از آن‌ها باخبر هستید؟ می‌دانید هیجان‌های‌تان چگونه روی رفتار و تصمیم‌های‌تان تأثیر می‌گذارند؟ خودآگاهی، مهارتی است که به کمک آن می‌توانید در یک آینه‌ی شفّاف، ویژگی‌های مختلف خودتان را ‌ببینید. بعضی از ویژگی‌ها قابل ‌تغییرند و بعضی‌ها نه. اگر همه این خصوصیّت‌ها را بشناسید، می‌توانید برای تغییر، قدمی بردارید و اگر نمی‌توانید ویژگی‌های غیرقابل‌ تغییرتان (خصوصیّت‌های جسمی و...) را عوض کنید، لازم است آن‌ها را بپذیرید و درعین‌حال، احساس رضایت داشته باشید.

خودآگاهی به چه دردی می‌خورد؟

اگر شما شناخت خوبی از خودتان داشته باشید، می‌دانید چه جاهایی ضعیف عمل می‌کنید، پس برای بهبودش کاری انجام می‌دهید؛ البتّه لازم است راه‌حل‌های مشکل‌تان را هم بشناسید. آدم‌هایی که خودآگاهی بیش‌تر و بهتری دارند، انعطاف‌پذیری‌شان هم بیش‌تر است و تغییر کردن برای‌شان سخت نیست. آن‌ها تصویر واقع‌بینانه‌ای از خودشان دارند. این مهارت، در ارتباط‌های فردی هم اهمّیّت زیادی دارد. اگر به‌جای این‌که بگویید: «این من هستم که زود از کوره درمی‌رم»، بگویید: «دیگران باعث عصبانیّت من می‌شن»، همیشه از بقیّه طلبکار هستید. چون نمی‌دانید این ویژگی منفی در «شما» وجود دارد، آن را تغییر نمی‌دهید و به‌مرورزمان، رابطه‌های‌تان با مشکل مواجه می‌شود. پس خودآگاهی به ارتباط‌های باکیفیّت‌تر کمک می‌کند.

خودآگاهی مثل یک سرمایه‌ی ارزشمند است و کسانی که خودشان را بهتر بشناسند، احساس ارزشمندی بیش‌تری هم دارند. خلاصه این‌که، تا وقتی ندانید چه کسی هستید، نمی‌توانید خودتان را تغییر دهید و به آدم بهتری تبدیل شوید. این مهارت، راه شما را روشن می‌کند تا انتخاب‌های مؤثّرتری در زمینه‌های مختلفی مثل رشته‌ی تحصیلی، شغل، دوستان و ازدواج داشته باشید؛ مثلاً اگر کسی بداند از نظر جسمی، مناسب والیبال است، انرژی‌اش را بیهوده صرف کشتی نمی‌کند یا اگر بدانید ترس‌های زندگی‌تان چه چیزهایی هستند، برای برطرف کردنش کاری انجام می‌دهید.

نقش دیگران در خودآگاهی شما

معمولاً دیگران درباره‌ی شما نظر می‌دهند. قرار نیست مثل کسانی باشید که حرف بقیّه برای‌شان خیلی اهمّیّت دارد؛ امّا اگر نسبت به نظر آن‌ها درباره‌ی خودتان بی‌تفاوت باشید، یک جای کار می‌لنگد. اگر دیگران به شما می‌گویند: خودخواه، مغرور یا... هستید، می‌توانید از این اطّلاعات استفاده کنید و این ویژگی‌ها را تغییر دهید.

راه‌هایی برای بهبود خودآگاهی

ارزش‌هایی در زندگی هستند که برای تمام آدم‌های جهان، مشترک هستند؛ امّا این‌که کدام‌شان مهم‌تر باشد، منحصربه‌فرد است. این ارزش‌ها شامل: عشق، پرورش، خانواده، پول، شغل، تفریح، سلامت، سواد، معنویّت و پیشرفت شخصی است. از همین امروز می‌توانید به این ارزش‌ها از 0 تا 10 نمره بدهید و اهداف‌تان را براساس آن‌ها بچینید. قطعاً برای ارزش‌هایی که نمره‌ی بیش‌تری دارند باید بیش‌تر، وقت، انرژی و هزینه بگذارید.

افراد خودآگاه، می‌دانند تا یک سال آینده، چه هدف‌هایی دارند و بی‌برنامه زندگی نمی‌کنند؛ مثلاً اگر تحصیلات برای‌تان یک ارزش مهم است، چطور می‌خواهید به آن برسید و چه برنامه‌هایی برایش در نظر گرفته‌اید.

برای رسیدن به خودآگاهی بیش‌تر، لازم است ارزش‌ها و هدف‌های زندگی‌تان را بشناسید؛ نسبت به فکرها، رفتارها، هیجانات، توانمندی‌ها و محدودیّت‌های‌تان آگاه شوید و به‌ جای فرار کردن از ضعف‌های‌تان، آن‌ها را بپذیرید و تغییرشان دهید. در این مسیر، خانواده، دوستان و کارشناسانی مثل روان‌شناس‌ها هم می‌توانند کمک‌تان کنند. یادتان باشد خودآگاهی شما در نوجوانی، با خودآگاهی‌تان در زمان بزرگ‌سالی، یکسان نیست و بعد از مدّتی لازم است دوباره همان آینه‌ی شفّاف را دست‌تان بگیرید و به دنیای درونی‌تان نگاه کنید.

منبع: مجله باران