اصولا انسان زمانی به حرکت و تکاپو در می آید و اعمالی از وی سر می زند که انگیزه ای درونی یا بیرونی داشته باشد. مهمترین انگیزه ای که در انسان پس از ارضای نیازهای مادی و غریزی پا به عرصه وجود می گذارد، نیاز به احساس ارزشمندی و عزت نفس است. انسانی که وارد محیط می شود ناگزیر است در زندگی رفتاری را انتخاب کند و کار و یا عملی را انجام دهد و هیچ راهی برای گریز از انتخاب و گزینش رفتار وجود ندارد.
از طرفی انسان نمی تواند خود را از حیطه ارزشها و قضاوتهای ارزشی محیط و اطرافیان - که پیوسته هر روز با آن مواجه است - رهایی بخشد. بنابر این داشتن یک بینش صحیح برای ارزیابی خود بسیار مهم و کارساز است. اگر انسان تصویر درستی از تواناییها و استعدادها و نقاط قوت و ضعف خود داشته باشد و بر جهات مثبت وجود خویش آگاهی یابد به خویشتن اعتماد می ورزد و در انجام کارها و وظایف خود احساس مسؤولیت خواهد کرد. انسان تا خود را شایسته و مورد احترام احساس نکند نمی تواند به عمل و رفتاری دست بزند که به زندگی او معنا و ارزش ببخشد. هر چه انسان معرفت بیشتری به شخصیت خویش و ارزشها و تواناییهای خود پیدا می کند احساس ارزشمندی بیشتری خواهد کرد و به همان میزان در انجام وظایف و رفتارهای خویش موفقتر خواهد بود. یعنی آگاهی مثبت از خویشتن و عملکرد خود، انسان را به احساس ارزشمندی و عزت نفس سوق می دهد. موجود زنده ای که به رفتار خود آگاهی ندارد به طور خودکار و غریزی عمل می کند و برای رفتارش انگیزه معنوی و فطری وجود ندارد و رفتار و عکس العملهایش غریزی و ناخودآگاه است، ولی انسان - چون آگاهی و اختیار دارد. برای هر عمل و رفتارش باید انگیزه و یا هدفی داشته باشد. انسان برای این که احساس مفید بودن کند و در نتیجه فعال و کارآمد باشد، باید از هدف و انگیزه برخوردار باشد. انگیزه و هدف در انسان ارتباط تنگاتنگی با نیازهای غریزی و روانی وی دارد. در حقیقت انگیزه های حرکت و رفتار انسان بر پایه نیازهای طبیعی و فطری وی استوار است. کودک در فرایند رشد و فعالیت اولیة خویش، کم کم از طریق محیط و اطرافیان به قدرت و تواناییهای خویش در گزینش اشیا پی می برد. انسان هر قدر که به خواسته های خود دست یابد احساس می کند که بهره بیشتری از وجود دارد و در نتیجه احساس عزت نفس می کند، احساس می نماید که در مقام یک انسان خوب و موجه و قابل قبولی قرار دارد؛ یعنی حس می کند رفتارها و انتخابها و کارهایش از سوی دیگران ارزشمند و با اهمیت تلقی می شود. در حقیقت انگیزه رفتارش از طریق انعکاس رفتار و عکس العملهای متقابل محیط و اطرافیان شکل می پذیرد. در فضای معنوی، احساس شایستگی و لیاقت و کارآمدی، مترادف است با احساس ارزشمندی و در نهایت موفقیت و یافتن انگیزه و حرکت به سوی رشد و کمال.
بهداشت روانی انسان بستگی کامل به میزان احساس ارزشمندی و سودمندی دارد و احساس لیاقت و کارآیی و قدرت عمل او نیز، خود انعکاس نحوه نگرش و جهان بینی اوست. فرد اگر طرزتفکر و بینش صحیحی نسبت به معیارها و ارزشهای زندگی داشته باشد و همچنین ارزیابی درستی از توانمندیهای خود به دست آورد، در اتخاذ تصمیمات و گزینش رفتارهای صحیح، از روشهای موفقیت آمیزی استفاده خواهد کرد. شناخت امکانات و آگاهی به نقاط قوت و تواناییها، موجب حرکت و تلاش مداوم در کار می شود و تلاش و کوشش موجب موفقیت و موفقیت موجب احساس ارزشمندی و احساس ارزشمندی موجب عزت نفس گردیده و در اثر ارضای این نیاز فطری برای فرد احساس اعتماد به نفس پیدا می شود و زمینه تبلور عزم و اراده برای انجام کارها و یادگیری در سی در او تحقق می یابد .
بنابراین ترغیب فعالیتهای کودک در جهت فهم و یادگیری جنبه‌های مختلف زندگی و ایجاد احساس لیاقت در او ، شرط اولیه و عامل مؤثر کسب اعتماد به نفس به شمار می رود. پیدایش اعتماد به نفس، نقطه آغازین تکاپوی فکری و خلاقیتهای ذهنی و عملی کودکان به حساب می آید.
اگر مشکلات رفتاری و نقیصه های درسی و اشتباهات اخلاقی کودکان در فراز و نشیبهای خانه و مدرسه با دیدی آگاهانه پذیرفته شود، زمینه های رشد و شکل گیری عزم و اراده و عزت نفس، در آنان فراهم می شود.
منبع: والدین و مربیان مسؤول، رضا فرهادیان، چاپ پنجم، مؤسسه بوستان کتاب، قم 1392
