احساس لذت و خوشایندی و اجتناب از احساس الم و ناخوشایندی از نظر روان شناختی یک نیاز فطری و یک واکنش طبیعی انسان است . احساس خوشایندی و لذت که در اثر احساس ارزشمندی در فرد پدید می آید به منزله نتیجه و پاداش فعالیت و رفتار موفقیت آمیز وی در محیط زندگی است. انسان از طریق احساس خوشایندی و لذت و شادمانی ارزش زندگی را تجربه می کند و این احساس ممکن است برانگیخته شده از نیازهای فیزیولوژیک و یا نیازهای اجتماعی و معنوی باشد. استمرار احساس ارزشمندی از رفتار خویش، برای حفظ تداوم تلاشهای انسان در محیط زندگی، مسأله ای ضروری است.
احساس ارزشمندی دانش آموز در شرایطی خاص در پنج زمینه کار، تفریح، تحصیل، انجام تکلیف و انجام وظیفه در خانه و مدرسه، در ارتباط با والدین و معلم و مربی و نیز در روابط گروههای همسال پدید می آید و این پنج زمینه در محیط آموزشی، عوامل تعیین کننده ای در تغییر و شکل دهی رفتاردانش آموز می باشد. کودک و نوجوان فعالیتی را پی گیری می کند و تکلیفی را می پذیرد و آن را از روی رضا و رغبت انجام می دهد که نسبت به آن، احساس خوشایندی داشته باشد و در حال انجام دادن آن، احساس ارزش کند. همین احساس، خود سبب می شود فرد به طور عمیقی ذهن و فکر خویش را به کار اندازد و از قوای عقلی و عاطفی خود به صورت فعال و خلاق استفاده نماید. موفقیت در کار به نوبه خود موجب دلگرمی و شادکامی وی گردیده و متقابلا موجب احساس ارزشمندی و در نتیجه ترغیب برای تلاش و فعالیت و کار بیشتر دانش آموز می شود . این مکانیزم به طور مداوم در طول زندگی انسان موفق همواره ادامه دارد، هر چند با افزایش سن و تحول هدف و انگیزه عمل فرد ارتقاء می یابد.
احساس کرامت و عزت نفس در انسان، معلول تربیت سالم و همزیستی با افراد کریم النفس و بزرگوار است. عزت نفس موجب بهره وری فرد از نیروی تفکر و به کارگیری آن در امور زندگی است. اساس احساس عزت نفس ریشه فطری داشته و همواره نفس به سوی سرچشمه عزت در حرکت است . راز و رمز موفقیت هر فرد را بیشتر باید در نحوه پرورش دوران کودکی در محیطی احترام آمیز و خانواده ای بزرگوار جست وجو کرد. این امر می تواند در دوران مدرسه با فراهم کردن فضای معنوی همراه با برخوردی کریمانه احیا و تقویت شود .
موفقیت در کار و رفتار، موجب اعتماد به نفس و اعتماد به نفس موجب تقویت عزم و اراده فرد خواهد شد. این امر نیز در فضای معنوی، زمینه ساز عشق به ارزشها و تمایل به رعایت قوانین و مقررات اخلاقی در زندگی روزانه است. انسانی که فاقد احساس ارزشمندی است، کشش و کوشش زیادی از خود نشان نمی دهد و نسبت به انجام امور بی تفاوت است. احساس بی لیاقتی و حقارت، موجب راکد شدن جریان فکری و رکود ذهنی فرد می شود. پدید آمدن این زمینه عاطفی سبب می گردد فرد، نیروی فکری خود را به کار نیندازد و هیچ گاه خود را برای فهم و درک وعمل آماده نبیند و توان و رغبت خویش را برای انجام دادن تکلیف و کار از دست بدهد. همین امر، یکی از علل بدرفتاری کودکان نیز هست. انسانی که احساس عزت نفس دارد به سلاح نیرومندی مجهز شده ؛ یعنی به تواناییهای عقلی و حسن تدبیر و ارزش و اعتبار خویش اعتماد پیدا کرده است. در چنین شرایطی، واقعیتها و مشکلات را، دشمن خود نمی داند و در بهره برداری از تمام قدرت و استعداد بالقوه خویش، خود را ناتوان نمی بیند.
خلاقیت در ظهور گرایشهای مثبت در فرد برای سازندگی و باروری و انعطاف پذیری در کارهای خیر و انسانی، از مهمترین ویژگیهای عزت نفس به شمار می آید. هر چه عزت نفس شخص قوی تر باشد، همت و غیرت و سعی و فعالیت وی بیشتر خواهد بود. بر همین اساس، او هدفهای عالی تر و والاتری را برای خود بر می گزیند و خواستار تلاش و شتاب بیشتری در کارهای خیر می گردد. گرایش اولیه انسان برخوردار از عزت نفس در قلمروحرکت و تلاش بی وقفه و رفتارهای خوب و انجام کارهای بزرگ جلوه گر می شود. ظهور نشانه های پیشرفت و خلاقیت در اثر تحمل و بردباری، و انعطاف پذیری در سختیها و دشواریها در چنین انسانهایی بی نظیر است و معلول تجلی عزت نفس است، نه منشأ آن.
احترام و تمجید معقول و طبیعی از کار و فعالیت شخص دانش آموز، بهترین روشی است که او به طور طبیعی در درون خود احساس ارزشمندی را تجربه کند و تحرک و خلاقیت را در وی زنده نگه دارد.
منبع: والدین و مربیان مسؤول، رضا فرهادیان، چاپ پنجم، مؤسسه بوستان کتاب، قم 1392
