جرقه اعتراضات زمانی خورد که ژوزف نوز همان وزیر بلژیکی گمرک دربار قجری لباس روحانیون را به تن کرد و برای استهزا شروع به رقصیدن کرد، مردم که چند سالی بود که درگیر گرانی ها، وبا، هرج و مرج بودند با انتشار این تصویر دست به اعتراضات علنی زدند....

در ابتدا 200 نفر از بازاریان آغازگر اعتراضات مشروطه و تاسیس عدالت خانه بودند بعد از مراسمات عزاداری راه پیمایی خود را آغاز کرده و راهی حرم حضرت عبدالعظیم شدند، اما دامنه ی این شورش ها و بست نشینی ها گسترده شد و موجی عظیم راه افتاد.

این اعتراضات گویی فقط برای همان چند روز، چند ماه و حتی چند سال آخر نبود، سلسله مراتب و بیداری هایی بود که هنوز وقتش نرسیده بود تا میوه اش برای برداشت رسیده شود.

مردم یا به تعبیر شعارهای مشروطه ملت(!) دیگر فقط خودشان با همدیگر نبودند که در هم تنیده با فرهنگ قدیم، سنت و اعتقادات و باورهایی که گاها بوی خرافات می داد. سطح آگاهی کم و بیش در حال بالا رفتن بود و دیگر نمی خواستند که شاه همیشه صاحب خون مردم و ملت جیره خوار آدم های شاه...

جهان در آن زمان روی انقلاب های بسیاری را دیده بود، از انقلاب فرانسه گرفته تا صنعتی شدن ملل و جوامعی که روز به روز زندگی راحت تری را برای مردمانشان فراهم می کردند.

روشن فکرانی و دانایانی که راه دانش و خواندن در پیش گرفته بودند و عمق عقب افتادگی ملت و دولت را خبردار بودند، تاجرانی که در میان مردم بودند و پا به فرنگ داشتند، خدم و حشمی که در دربار شاهان بودند و در معیت شاه دنیا را دور می زدند و از این همه پیشرفت و نوع زندگی در غرب شگفت زده بودند. مردم در ارتباط با این اقشار تا حدودی به شناختن این عقب افتادگی ها آگاه می شدند.

مرور تاریخ معاصر این آگاهی را می داد که برای رسیدن به پیشرفت و هم قدم شدن با جوامع پیشرفته فقط نمی بایست هرچند سال و چند دهه یکبار منتظر ماند که منجی در قالب نخست وزیر یا ولیعهد و وزیر درباری ظهور کند تا ایران را نجات دهد، مردانی چون قاِیم مقام فراهانی، امیرکبیر که هنوز سر بلند نکرده برای آغازگر بودن یک تحول سرشان زیر آب می رفت. باید از اول این دیوار کج ساخته می شد.

رجالی بودند که داعیه ی انقلاب را داشتند و می گفتند برای مردمی که همیشه در عذابند نگرانند و می خواهند تحولی عظیم ایجاد کنند. هر آگاه به زمانی با یک سری داشته ها و نداشته ها، برای تغییر حال موجود، در قالب یک رجل سیاسی یا رهبر و محبوبیتی مردمی با داشتن یک سری برنامه فعالیتش را به تعبیر خودش برای ساختن کشورش آغاز می کرد. این سیاسی مردها پشت سرشان در خیلی از دوران خالی نبود. کشورهایی در لباس همراهی و همکاری برای ایفای نقش این رجال حمایتی گسترده داشتند.

از جمله این سیاسیون سید ضیاالدین طبابایی را می توان نام برد، آخوند زاده ای جسور و به گفته خودش یکه قهرمان ، قهرمان کودتا و برهم زننده ی نظام پادشاهی قاجار!

سید ضیا می گفت انقلاب روسیه در من منشا بزرگترین تحول فکری بود و من با دیدن لنین و با مشاهده ی انقلاب روسیه احساس کردم یک تنه می توانم انقلاب کنم.

سید ضیا را بسیاری سید انگلیسی می نامند و در مصاحبه ای هم که با او به عمل آمد خودش موید این صفتش بود، او خودش را دوست بریتانیاها می دانست و بر این باور بود دشمنی با آنها نابودی اش را به دنبال دارد.

در این میان می توان شرایط و بستری که کودتا در آن متولد شد را در نظر گرفت، مردم کلافه از سومدیریت قاجارها هرکدام از شاهانش شلخته تر از دیگری کشور را اداره می کردند، امتیازات بسیاری واگذار شده بود، قرض های بسیاری دولت ایران می گرفت و شاهان و دربارش راهی فرنگ می شدند. عوامل بسیاری دست به دست هم داد که همه ی ملت در انتظار یک تغییر باشند.

در این میان از هرطرف هجمه هایی به ایران و حکومتش بود، کشورهای بسیاری برای چاپیدن ایران دندان تیز کرده بودند، ابتدا که اعتراضات آغاز شد فقط حرف از عدالت خانه بود .

اعتراضات بازاریانی که چرا به هم صنفی شان بی احترامی شده و او که از خیران و موسسان مساجد بازار است به چه دلیل جلوی همگان به بهانه گرانی قند و شکر فلک شده است. مطلب قابل توجه در این میان جرقه هایی که می خورد با توهین به مسایل اعتقادی و باورهای ذهنی مردم بود . اما این اعتراضات نشان از آبستن بودن سال ها هرج و مرج و بی کفایتی مسوولین وقت بود.

امتیازهای پشت سر همی که شاهان قاجار واگذار می کردند از ترکمنچای گرفته تا وزیر بلژیکی گمرک، هر قسمت از ایران به باد می رفت و هرروز وضع مردم بدتر از روز قبل می شد. بیماری های مسری و خطرناک، وضعیت بد معیشت مردم و مهم تر از همه اینکه دامنه ی آگاهی مردم از وضعیت نامساعدشان گسترش پیدا کرده بود و این ملت در انتظار یک تغییر بودند و طبق معمول تغییراتی که از جانب خودشان نباشد و می خواهند منجی ظهور کند.

از این آب گل آلود ماهی گرفته شد، سناریوچینی با نام سید ضیا که به مغز کودتا معروف بود و رضا سوادکوهی که خودش را نوکر مردم می دانست، رضاخان میرپنج نظامی سخت کوشی که آن زمان خودش را همانند شاهان قجری نمی دانست و دایم خودش را خادم مردم معرفی می کرد و سیدضیا هم جرقه ی خدمتش را همان اسب پیشکشی محمدعلی شاه عنوان می کرد که به خاطر دم قرمز اسب، خانه های مردم به رایگان در اختیارش قرار می گرفت و او از اینهمه تبعیض و ظلم متاثر شده بود و حالا می خواست وضع را تغییر دهد تا همگان یکسان باشند.

ابتدا اعتراض ها برای برکناری یک وزیر و دولت مرد بود اما قدم به قدم دامنه ی درخواست ها گسترش پیدا کرد، عالت خانه، داشتن شاهی با شرط و شروط، مجلس ملی و .... کم کم توده های متوسط مردم نیز بلند می شدند، تا جایی که بلوای نان که به پا شد زنان دست به اعتراض زدند و خواستار پایان دادن به قحطی و گرانی شدند.

سید ضیا در ابتدا خودش را مشروطه خواه می دانست، در خاطراتش از پدرش که روحانی و خطیبی نامور بود نقل می کند که در فضایی بزرگ شده است که همیشه بزرگان حکومت از ولیعهد و وزیر راهی منزلشان می شده و آنها در هیچ زمان خودشان را وابسته به شاه و دربار و فردی نمی دانستند. او فعالیت سیاسی اش را با روزنامه نگاری آغاز کرد....

قهرمانان یک کودتا(1)

از مشروطه تا کودتای 1299

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته