شاگردان امام باقر(ع) در مكتب امام صادق(ع)

اسلام شناساني بزرگ به جامعه اسلامي هديه كرد دانشمنداني كه هر يك خود مرجعي مهم در مسايل علمي و مذهبي به شمار مي آيند دستاوردهاي اين دانشگاه فعال علمي ديني گسترده تر از آن است كه بتوان به تمام آن اشاره كرد اما از باب نمونه تني چند از اين بزرگان را معرفي مي كنيم.

ابان بن تغلب بن رباح بكري كوفي

از آل بكر بن وائل و اهل كوفه است او محضر حضرت زين العابدين، حضرت باقر و حضرت صادق عليهم السلام را درك نمود، ثقه اي جليل القدر، فقيه، قاري، لغوي و مقدم در هر فني بوده است. از تأليفات او كتابهاي غريب القرآن، فضائل و احوال صفين است. امام ششم(ع) به ايشان بسيار علاقه مند بود، هرگاه به خدمت امام مي رسيد حضرت امر مي فرمود كه براي ابان وساده اي مي افكندند و با وي مصافحه و معانقه و احوالپرسي مي كرد و او را بسيار احترام مي نمود.

ابو بصير

ليث بن بختري مرادي كوفي، مكني به ابو بصير و ابو محمد، از شمار نيكان و پاكاني است كه حضرت جعفر بن محمد ايشان را به بهشت بشارت داده اند. از امام صادق(ع) روايت شده كه فرمودند: كسي مانند زراره و ابو بصير و محمد بن مسلم و بريد بن معاويه عجلي، نام ما و احاديث پدرم را زنده نكرد و اگر اين جماعت نبودند، احدي استنباط اين امر را نمي كرد.

ابو حمزه ثمالي

نامش ثابت و اسم پدرش دينار و كنيه اش ابو صفيه است. وي از ثقات سلسله اماميه و از مشايخ اهل كوفه است، كه روايات او نزد علماي معتمد و موثق و مورد قبول است. او داراي كتابي در تفسير قرآن است و رساله حقوق امام سجاد(ع) و دعاي سحر از او نقل شده است.

جابر بن حيان

كنيه اش ابو عبدا... و يا ابو موسي معروف به صوفي، شيميدان بزرگ اسلامي است كه در اصل خراساني است ليكن محل تولدش تحقيقاً معلوم نشده است. حيان پدر او خراساني بوده و در طوس داروخانه داشته و مورد اعتماد همگان بود. حيان در خراسان كشته شد و پسرش جابر كه بسيار جوان بود با سپاهيان شيعه از خراسان به كوفه آمد و از آنجا به مدينه طيبه به خدمت حضرت باقر(ع) شرفياب شد و بعدها در رديف شاگردان امام صادق(ع) قرار گرفت و به قدري به حضرت نزديك شد كه پيوسته مورد لطف و محبت حضرت صادق(ع) بود. تصنيفات او را حدود پانصد جلد گفته اند ولي بيشتر آنها از دست رفته است. كتابهاي اسرار الكيميا و تصحيحات كتب افلاطون و الخواص و صندوق الحكمه از ايشان است. او در كشورهاي اروپايي شهرت فراوان دارد. او كسي است كه الكل را كشف كرد و آن را زيت الزاج ناميد. سرانجام در طوس درگذشت. او در نوشته هايش چنين تصريح كرده كه، در همه اين علوم شاگرد جعفر بن محمد بوده است و در همه جا از امام به عنوان سيدي جعفر الصادق ياد كرده است.

زرارة بن اعين بن سنسن شيباني كوفي

نام اصلي اش عبد ربه و كنيه اش ابو الحسن و ابو علي است. از اصحاب اجماع و از بزرگترين فقها و اجلاي محدثين و متكلمين اماميه و يكي از برجسته ترين اصحاب امام صادق(ع) و امام كاظم(ع) بوده است. در او جميع خصال نيكو ، از علم و فضل و فقاهت و ديانت و وثاقت جمع شده بود به علاوه او مردي اديب، شاعر، متكلم و قاري بوده و در زهد و پارسايي كم نظير بوده است. مرحوم علامه حلي، شيخ نجاشي و شيخ طوسي ايشان را در حد بالايي توصيف كرده اند. محمد بن مسلم بن رباح ثقفي، ابو جعفر طحان، از معروفترين اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و از حواريين ايشان بوده است. محمد بن مسلم يكي از چهار نفري است كه امام صادق(ع) در باره آنها فرمود آنان محبوبترين مردم نزد من هستند چه زنده و چه مرده و نيز فرمود: محمد بن مسلم از حفاظ دين است. او در عبادت مشهور و يكي از عباد زمانه خود بود. در زمان خود اورع و افقه مردم بود. احاديث زيادي را نقل كرده و علماي شيعه به صحت احاديث ايشان اجماع دارند. مدت چهار سال در مدينه اقامت گزيد و پيوسته به محضر امام باقر(ع) و امام صادق(ع) شرفياب مي شد. سي هزار حديث از امام باقر(ع) و شانزده هزار حديث از امام صادق(ع) شنيده بود.

هشام بن حكم

ابو محمد يا ابو الحكم كندي يا شيباني، بغدادي يا كوفي، از اعاظم ائمه كلام و از كياي اعلام و از بهترين شاگردان مكتب امام صادق(ع) و از خواص اصحاب امام هفتم(ع) بوده است. او دانشمندي جامع در علوم عقلي و نقلي، خوش قريحه، حاضر جواب، خوش بيان و عقايد شناسي بزرگ بوده است. تاريخ ولادتش به طور قطع معلوم نيست اما مي توان حدس زد كه در اوايل قرن دوم هجري بوده است. زادگاهش شهر كوفه و محل نشو و نماي او شهر واسط است. امام صادق(ع) با انفاس قدسيه اش چنان هشام را براي مباحثه با مخالفين مجهز و آماده نمود كه در هيچ مناظره اي از هيچ كس شكست نخورد و هميشه قهرماني پيروز بود. آوازه شهرت او چنان حوزه هاي علمي اسلامي را گرفته بود كه هرگاه دانشمندان بنام با اينكه او را نديده بودند در مناظره اي از شخصي شكست مي خوردند حدس مي زدند كه آن شخص هشام بن حكم است. علماي رجال كتابها و تأليفات زيادي را به ايشان نسبت مي دهند كه همه از سعه دانش و اطلاعات وسيع او در زمينه هاي مختلف حكايت مي كند. از كتابهاي او پيداست كه در زمينه هاي فقه، اصول، احاديث، توحيد اصول دين، امامت و همچنين رد بر زنادقه، ماديون، دوگانه پرستان و معتزله، نوشته هاي زيادي داشته است. بعضي كتابهاي او را بالغ بر سي جلد ذكر كرده اند.
منبع: روزنامه قدس
/خ