برای این کار، خدای متعال ما را رها نکرده است و راهنمای عصر ما، حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه را برای هدایت ما قرار داده است. مشکل ما در عصر حاضر چگونگی دست یابی به سعادت و فراهم آوردن خوشبختی اخروی آن هم در شرایطی عدم دسترسی به امام زمان خویش است.
دغدغه مهم ما این است که ضرری از جانب غیبت امام زمان علیه السلام بر ما و سعادتمان وارد نشود! چرا که از بدو تولد تا لحظه مرگ، امام خویش را ندیده ایم! و نمی دانیم که چگونه عمر خود را به سر کرده ایم. چه بسا، در ذهن ما باشد که قطعاً ضرر کرده ایم. در این نوشتار، ضمن اشاره به چگونگی گروه بندی مردم در قیامت، دو روایت امام باقر علیه السلام در مورد مرگ در زمان غیبت امام زمان علیه السلام را بررسی می کنیم تا راه برطرف کردن این دغدغه را بیابیم.
گروه بندی مردم در آخرت
اگر به دنبال سعادت اخروی خود هستیم باید جای خود در دسته بندی مردم در روز قیامت را بازشناسیم. دسته بندی مردم در قیامت بر اساس امام های آن هاست. به این معنا که هر کسی در گروه امام خویش قرار می گیرد چنان که قرآن کریم می فرماید: «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ فَمَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمینِهِ فَأُولئِکَ یَقْرَؤُنَ کِتابَهُمْ وَ لا یُظْلَمُونَ فَتیلا؛ [1](به یاد آورید) روزى را که هر گروهى را با پیشوایشان مى خوانیم! کسانى که نامه عملشان به دست راستشان داده شود، آن را (با شادى و سرور) مى خوانند؛ و به اندازه رشته شکاف هسته خرمایى به آنان ستم نمى شود!»
چنان که در آیه شریفه مشاهده می شود، دسته بندی مردم در قیامت بر اساس امام، و سعادت هر کس وابسته به نامه اعمال اوست. چنان که قرآن کریم تنها چهار گروه را از خسران و ضرر رها دانسته و می فرماید: «إِلَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَ تَوَاصَوْاْ بِالْحَقِّ وَ تَوَاصَوْاْ بِالصَّبْرِ؛ [2] مگر کسانى که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند، و یکدیگر را به حق سفارش کرده و یکدیگر را به شکیبایى و استقامت توصیه نموده اند!»
اگر امامی نداشته باشیم در گروه جاهلان و گمراهان خواهیم بود چنان که امام باقر علیه السلام می فرمایند: «مَنْ مَاتَ وَ لَیْسَ لَهُ إِمَامٌ فَمِیتَتُهُ مِیتَةُ جَاهِلِیَّةٍ؛ [3] هر کس بدون امام بمیرد مرگ او چون مردن مردم جاهلیت است.»
بنابراین، در صورت شناخت امام زمان علیه السلام در این دنیا، هنگامی که در آخرت با نام امام خود صدا زده می شویم بی تردید در گروه امام زمان علیه السلام قرار خواهیم گرفت و نگرانی ضرر، از جانب غیبت امام، نگرانی بی مورد است.
از سوی دیگر، کارنامه اعمال چه در حال غیبت و چه در حال ظهور، در سعادت اخروی انسان نقشی اساسی دارد و از این جهت نیز ضرری ما را تهدید نمی کند بلکه چه بسا اعمال مردم در زمان غیبت امامشان ارزشی به مراتب بالاتر دارد چنان که در روایتی از امام صادق علیه السلام نیز به آن اشاره شده است. [4]
مرگ بدون ضرر از غیبت امام زمان علیه السلام
امام باقر علیه السلام در این باره می فرمایند: «مَنْ مَاتَ وَ هُوَ عَارِفٌ لِإِمَامِهِ لَمْ یَضُرَّهُ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ؛ [5] هر کس در حالی که امامش را می شناسد بمیرد، جلو افتادن یا تأخیر این امر(ظهور) ضرری به او نمی رساند.»از این روایت استفاده می شود که مرگ در زمان ظهور یا قبل از آن، در صورت شناخت امام زمان علیه السلام تأثیری در ضرر یا عدم ضرر انسان ندارد.
ثبات قدم در برابر شبهات، تبلیغات پر زرق و برق، جاذبه های فراوان باطل و دشواری های زندگی مؤمنانه موجب می شود اجر انتظار، فزونی یابد.
انتظار؛ نسخه جایگزین شهادت در رکاب امام
در روایت دیگری امام باقر علیه السلام به نکته ای اشاره می کنند که در واقع، نسخه سعادت منتظرانه، به جای شهادت در زمان ظهور است. حضرت می فرمایند: «مَا ضَرَّ مَنْ مَاتَ مُنْتَظِراً لِأَمْرِنَا أَلَّا یَمُوتَ فِی وَسَطِ فُسْطَاطِ الْمَهْدِیِّ وَ عَسْکَرِهِ؛ [6] آن که در انتظار امر ما بمیرد از این که در وسط خیمه مهدی و لشکرش از دنیا نرفته ضرر نکرده است.»انتظار، تلاش منتظرانه و برترین کاری است که امت پیامبر آخرالزمان می توانند انجام دهند چنان که رسول خدا صلّی الله علیه و آله می فرمایند: «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ فَرَجِ اللَّهِ تَعَالَى؛ [7] برترین کارهاى امت من، چشم داشت فرج [در رابطه با ظهور حضرت مهدى (ع)] از سوى خداى متعال است.»
گاهی این سؤال پرسیده می شود چطور ممکن است انتظار در زمان غیبت با شهادت در زمان ظهور که با دشواری فراوان همراه است یکسان باشد؟ اما واقعیت آن است که سختی انتظار در زمان غیبت امام عصر علیه السلام کمتر از دشواری جهاد شهادت طلبانه در رکاب امام نیست.
به عبارت دیگر، چه بسا مشکلاتی که به واسطه غیبت امام زمان علیه السلام به وجود می آید بسیار بیشتر از سختی جهاد در رکاب امام علیه السلام است.
ثبات قدم در برابر شبهات، تبلیغات پر زرق و برق، جاذبه های فراوان باطل و دشواری های زندگی مؤمنانه موجب می شود اجر انتظار، فزونی یابد تا جایی که امام باقر علیه السلام به شعیان ثابت قدم در زمان غیبت تبریک می گویند و می فرمایند: «یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ یَغِیبُ عَنْهُمْ إِمَامُهُمْ فَیَا طُوبَى لِلثَّابِتِینَ عَلَى أَمْرِنَا فِی ذَلِکَ الزَّمَان؛ [8] زمانى بر مردم مى آید که امام و پیشواى آنان غیبت مى کند، پس خوشا به حال کسانى که در آن زمان بر فرمان ما استوار و ثابت قدم باشند.»
روزهای تکراری غیبت را چه کنیم؟
از جمله آفاتی که عمر مردم عصر غیبت را تهدید می کند خطر روزمرگی و گذران ابرگونه عمر کسانی است که قرار است منتظر فعّال باشند اما به دلایل گوناگون دچار سردرگمی و ندانم کاری و تضییع وقت شده اند.وقتی از فایده ظهور امام زمان علیه السلام صحبت می کنیم صحبت از دانستن و توانستن است. ضرر عمده غیبت آن است که بسیاری از چیزها را نمی دانیم و یا اگر می دانیم قدرت بر انجام آن نداریم. از این رو دنیایی بی منطق و ظالمانه نوعی از خستگی و ناامیدی و روزمرگی را بر ما القاء می کند.
سخن این است که راهکار دین برای روزهای غیبت چیست؟ آیا این را هم نمی دانیم؟
اول این که، غیبت امام زمان علیه السلام به معنای عدم استفاده از حضور آن حضرت نیست بلکه مانند خورشیدی که در پشت ابر است از فیوضات آن حضرت بهره مندیم چنان که از رسول خدا صلّی الله علیه و آله در مورد امکان استفاده مردم از امام در عصر غیبت نقل شده که فرمودند: «وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّةِ إِنَّهُمْ یَسْتَضِیئُونَ بِنُورِهِ وَ یَنْتَفِعُونَ بِوَلَایَتِهِ فِی غَیْبَتِهِ کَانْتِفَاعِ النَّاسِ بِالشَّمْسِ وَ إِنْ تَجَلَّلَهَا سَحَابٌ؛ [9]
سوگند به خدایی که مرا به نبوت برگزیده مردم از نور رهبری او در دوران غیبتش بهره می گیرند، همانند بهره بردن از خورشید هنگام قرار گرفتن پشت ابرها»
سخن در مورد نحوه استفاده بردن از امام زمان علیه السلام در زمان غیبت بسیار است اما مسلم آن که «توجه دائم به حضرت مهدی علیه السلام» به عنوان درجه ای بالاتر از شناخت ظاهری ایشان می تواند این استفاده را مضاعف کرده و عمق ببخشد.
دوم این که، دین اسلام برنامه جامعی در مورد وظایف انسان و روش انجام آنها برای رسیدن به تعالی در ضمن نشاط و دوری از روزمرگی ارائه کرده است که شاید چکیده آن وصیت امیرالمؤمنین علیه السلام به همه ماست که فرمودند: «أُوصِیکُمَا وَ جَمِیعَ وَلَدِی وَ أَهْلِی وَ مَنْ بَلَغَهُ کِتَابِی بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِکُمْ وَ صَلَاحِ ذَاتِ بَیْنِکُمْ فَإِنِّی سَمِعْتُ جَدَّکُمَا ص یَقُولُ صَلَاحُ ذَاتِ الْبَیْنِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّةِ الصَّلَاةِ وَ الصِّیَام؛ [10] شما، و همه فرزندان، و خاندانم و هر که این وصیتم به او مى رسد را به تقواى الهى، و نظم در زندگى، و اصلاح بین مردم سفارش مى کنم، چرا که از جدّ شما (صلّى اللّه علیه و آله) شنیدم مى فرمود: اصلاح ذات البین از عموم نماز و روزه بهتر است».
بنابراین، اگر چه غیبت امام زمان علیه السلام تشخیص وظیفه و عمل به آن را سخت کرده است اما به معنای بسته بودن راه سعادت نیست بلکه با دقت در رعایت تقوی و جدیت در برنامه ریزی می توان راه سعادت را طی کرد ضمن این که ارتباط معنوی و بهره بردن از امام علیه السلام در عصر غیبت نیز ممکن است.
پی نوشت
[1] سوره اسراء، آیه 71.
[2] سوره عصر، آیه 3.
[3] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی (دارالحدیث) (موسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر: قم، ۱۳۸۷)، ج 2, 251.
[4] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی (اسلامیه) (دار الکتب الإسلامیة: تهران، ۱۳۶۳)، ج 1, 333, حدیث 2.
[5] همان، ج 1، 371، حدیث 5.
[6] همان، ج 1، 372، حدیث 6.
[7] امام هشتم علی بن موسی (ع)، صحیفة الإمام الرضا علیه السلام (کنگره جهانی حضرت رضا (علیه السلام): مشهد مقدس، ۱۴۰۶)، 54, حدیث 62.
[8] محمد بن علی ابن‌بابویه، کمال الدین و تمام النعمة (دار الکتب الإسلامیة: تهران، ۱۳۹۵)، ج 1, 330, حدیث 15.
[9] همان، ج 1، 253، حدیث 3.
[10] محمد بن حسین شریف الرضی، نهج البلاغة (صبحی صالح) (موسسة دار الهجرة: قم، ۱۴۱۴)، 421, خطبه 47.
