تعریف خودکشی و نشانه خودکشی
به نظر دورکیم جامعه شناس بزرگ کلاسیک قرن نوزدهم خودکشی عبارت است از هر نوع مرگی که نتیجه مستقیم یا غیرمستقیم کردار مثبت یا منفی خود قربانی است که به نتیجه آن آگاه بوده است. خودکشی رفتار پیچیده ای است که در برگیرنده تمایل و فکر خودکشی تا اقدام به خودکشی منجر به مرگ می باشد.1آیا خود کشی پدیده اجتماعی است؟
خودکشی یکی از معضلات اجتماعی است که طبعا ابعاد مختلفی را داراست و به عنوان بخشی از انحرافات اجتماعی شناخته می شود. خودکشی یک عمل ارادی است که طی آن شخص خود را به وسیله ای مثل اسلحه، قرص، آتش، حلق آویز کردن، گاز و... از بین می برد.خودکشی در جامعه در حال افزایش است و در اغلب کشورها خودکشی در بین ١٠ علت اول مرگ در تمام سال های زندگی قرار دارد.هنگامی که مشکلی در تعداد وسیعی از مردم تأثیر دارد باید به ماورای افراد، ساختار اجتماعی، الگوهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه بیاندیشیم . بنابراین ملاک مسأله بودن پدیده ای در جامعه آزاردهنده بودن آن برای شمار زیادی از مردم است.
خودکشی معضلی است که انسجام جامعه را مختل می کند و می تواند سامان اجتماعی ما را به خطر بیندازد. خودکشی همچنین باعث می شود که فرد نتواند وظیفه خود را به خوبی انجام دهد. خودکشی علل و اسباب متعدد و متفاوتی دارد که بسیاری از مردم در کشورهای مختلف جهان، در شرایط خاصی، آن را انتخاب می کنند.
خودکشی در بعضی از نقاط جهان، نوعی ابزار خشونت علیه وضع سخت زندگی در یک جامعه یا در دنیا است و انگیزه اعتراض به شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی موجود در جامعه می باشد.
خودکشی یک فرد ضایعه ای بزرگ برای او و خانواده اش و ضایعه ای بزرگ تر برای جامعه است. اما خودکشی یک موضوع ساده اجتماعی نیست بنابراین باید به ریشه ها و علل آن توجه شود زیرا این عوامل می توانند موجبات تبعات سنگین تری را برای جامعه فراهم کنند.
خودکشی نشانه ای از بی سازمانی شخصیتی است؛ به این معنی که در شرایطی که تعادل شخصیتی فرد دگرگون می شود خودکشی را به دنبال می آورد.
خودکشی علاوه بر آزردگی خاطر افراد اجتماع، فشاری را روی بازماندگان و اطرافیان می آورد که ممکن است حتی آنان را تشویق به خودکشی کند بنابراین شناخت ریشه ها و دلایل خودکشی ضرورت دارد.1
علل اصلی خودکشی چیست؟
علل خودکشی مثل راه‌های آن متفاوت است. هرکس مشکلات زندگی خود و توانایی سازگاری متفاوتی دارد اما اصلی‌ترین علل خودکشی به شرح زیر است:1- نداشتن مهارت سازگاری
به دلیل ناتوانی در مقابله با شرایط و اتفاقات آسیب زا، ممکن است افراد برای مقابله تصمیم به خودکشی بگیرند. به دلیل ضعف تربیتی والدین و سیستم غلط آموزش و پرورش، کودکان در سنین پایین مهارت‌های مقابله ای، مهارت سازگاری و مهارت‌های زندگی را نمی‌دانند و در شرایط سخت تصمیم به خودکشی می‌گیرند.2- اختلالات روانی
تجربه اختلالات روانی و یا داشتن سابقه خانوادگی اختلالاتی مثل افسردگی، دوقطبی، جنون آنی، اضطرابی و ... یکی از علل اصلی خودکشی است. به دلیل ناآگاهی افراد از شکل بروز بیماری‌های خلقی، معمولا زمان مناسب برای درمان را از دست می‌دهند. بیماری‌های روحی مثل بیماری‌های جسمی درد ندارد و با پرخاشگری، بی حوصلگی، خواب نامناسب، غمگینی، انزوا و ... خود را نشان می‌دهد. واکنش دیگران به این رفتارها حتی توهین آمیز و سرکوب کننده می‌باشد، اما در مقابل دردهای جسمی اکثرا ترحم و توجه دریافت می‌شود.3- خشم شدید
گاهی اوقات خشم و ناراحتی شدید فرد، باعث می‌شود او به جایی برسد که نخواهد دیگر در زندگی بماند. او به جای تخریب فردی که اشتباه کرده، خود را از بین می‌برند. آموزش مهارت‌های کنترل خشم برای کاهش این نوع خودکشی بسیار لازم به نظر می‌رسد.4- بیماری‌های جسمی
کسانی که از بیماری‌های شدید جسمی رنج می برند یا طی یک حادثه، نقص شدید عضوی پیدا کرده‌اند، در معرض خطر اقدام به خودکشی هستند. این افراد نمی‌توانند با زندگی جدید کنار بیایند و به حدی می‌رسند که تحمل بیماری از توانایی آنها خارج است. ناامیدی، افسردگی و بی انگیزگی برای ادامه زندگی آنها را اقناع به خودکشی می‌کند.5- ارتباطات ناسالم
روابط دوستانه و عاشقانه آسیب زا با افرادی که وضعیت روانی با ثباتی ندارند باعث آسیب دیدن روان فرد و تغییر نگرش او نسبت به زندگی می‌شود. ارتباطات ناسالم خطر خودکشی نوجوانان را بیشتر می‌کند.6- سوءمصرف مواد مخدر
سابقه مصرف مواد مخدر ارتباط زیادی با خودکشی دارد. بار روانی مصرف مواد مخدر، توهم‌های ناشی از مصرف، عدم کنترل خود و واکنش قهری دیگران باعث می‌شود فرد برای فرار از پیامدهای اعتیاد، اقدام به خودکشی کند.7- ناامیدی از مهم‌ترین علل خودکشی
شرایط بحرانی اقتصادی و فرهنگی یک جامعه باعث می‌شود که افراد، به سختی خود را نسبت به آینده ای روشن امیدوار کنند. نابرابری، تبعیض، بیکاری و امثال این مشکلات، باعث احساس یاس شده و فرد حس می‌کند هیچکاری از دستش بر نخواهد آمد و هیچ شانسی برای موفقیت ندارد.8- برخی دیگر از دلایل شامل
شکست خوردن متعدد در تجارب زندگیسابقه خانوادگی خودکشی
مرگ یک عزیز
از دست دادن یک رابطه مهم
از دست دادن شغل
احساس شدید حقارت
تجربه مورد تجاوز قرار گرفتن یا سوء استفاده جنسی و جسمی.2
آثار و عواقب خودکشی
خودکشی به سان ناهنجاریهای دیگر جامعه، دارای عواقب و پیامدهای سخت فردی و اجتماعی است. کسانی که خودکشی می کنند، اگر عمل آنها باعث مرگشان شود، هرچند ممکن است ظاهرا از رنج و درد و مشکلات دنیا آزاد شوند، امّا بنا به اعتقادات دینی به عذابهای سخت و دردناک گرفتار می گردند؛ و از زمره کسانی می شوند که بطور دائم در آتش بسیار سخت جهنم می سوزند. علاوه بر روایات گذشته در بحث حرمت خودکشی، روایات فراوان دیگری نیز درباره آثار شوم این عمل وارد شده است که در این بخش به برخی از آنها اشاره می کنیم:رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «مَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِحَدیدَةٍ فَحَدیدَته فی یَده یُجاءُ بِها فی بَطْنِه فی نارِ جَهَنَّمَ خالِدا فیها مُخَلّدا أبدا، ومَنْ شَرِبَ سَمّا وَقَتَلَ نَفْسَهُ، فَسَمُّهُ فی یَدِهِ یَتَحَسّاهُ فی نارِ جَهَنَّمَ خالِدا فیها أبَدا، وَمَنَ تَرَدّی مِنْ جَبَلٍ، فَقَتَلَ نَفْسَهُ فهو یَتردّی فی نار جهنّم خالدا فیها مُخلّدا أبَدا؛(21) کسی که بوسیله آهن خودکشی کند پس آهن پاره بدست که (قسمتی از آن) به شکمش فرو رفته آورده می شود، و وارد آتش جهنم می گردد. ودر آن بطور أبد و همیشگی خواهد سوخت، و کسی که با خوردن سمّ خودکشی کند، پس سمّ در دست به آتش جهنم انداخته می شود و در آن بطور دائم خواهد سوخت، و کسی که خود را با پرت کردن از کوه به قتل برساند، پس به آتش جهنم پرت می شود و در آن تا أبد خواهد ماند.»
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در روایت دیگری می فرماید: «مَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِسَمٍّ، عُذِّبَ بِهِ؛(22) کسی که با خوردن سم خودکشی کند، با همان سمّ معذّب خواهد شد.»
و نیز می فرماید: «مَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِشَی ءٍ أو ذبِحَ، ذَبَحَهُ اللّه ُ بِهِ فی نارِ جَهَنَّمَ؛(23) کسی که با چیزی یا ذبح خود، خودکشی کند، خداوند بوسیله همان چیز او را در آتش جهنم ذبح خواهد کرد.»
ابوسعید خدری می گوید: ما در جنگها و غزوات به صورت کاروانهای نوزده نفری بیرون می رفتیم و کارها را در میان خود تقسیم می کردیم. یکی در چادر می ماند، یکی برای یارانش کار می کرد؛ غذایشان را درست می نمود و شترانشان را آب می داد. عده ای هم پیش پیامبر صلی الله علیه و آله می رفتند. اتفاقا در کاروان ما مردی بودکه کار سه نفر را انجام می داد؛ هم هیزم جمع می کرد، هم آب می آورد و هم غذا پخت می کرد. این موضوع، به عرض پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رسید. حضرت فرمودند: «ذلکَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ النّارِ؛ او اهل دوزخ است.» ما تعجب کردیم. وقتی که با دشمن روبرو شدیم و به جنگ پرداختیم، آن مرد مجروح شد، تیری برداشت و خودش را با آن کشت. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «گواهی می دهم که من رسول خدا و بنده او هستم.»(24)
شد که آن همه ثواب محو شود و او اهل دوزخ گردد.
یکی دیگر از پیامدهای خودکشی این است که باعث سرافکندگی و شرمندگی خانواده ها در جامعه و در میان اقوام می گردد، و چه بسا سبب اختلاف و زد و خورد، طلاق و از هم پاشیده شدن خانواده ها و حتی ممکن است به قتل و خودکشی دیگری منجر شود.
از آثار دیگر خودکشی این است که این عمل باعث افزایش ناهنجاریها و انحرافات جامعه می شود. هر قدر خودکشی بیشتر شود، نابسامانیهای اجتماعی نیز بیشتر می گردد. خودکشی جوانان باعث از بین رفتن سرمایه های انسانی جامعه است. و خودکشی پدر و مادر سبب افزایش تعداد افراد بی سرپرست در جامعه بوده، در نتیجه موجب بالارفتن نرخ انحرافها و بزهکاریها در جامعه می گردد.3
راه های پیشگیری و رفع علل خودکشی
در برخی از موارد، تشخیص فردی که قصد خودکشی دارد بسیار دشوار است. تمام شرایط طبیعی به نظر می‌رسد اما به محض مشاهده هریک از شرایط هشدار دهنده، باید اقدامات زیر را انجام دهید. حتی در شرایط عادی نیز این اقدامات لازم است اما در شرایط بحرانی بسیار ضروری خواهد بود:1. روان درمانی راهی موثر در رفع علل خودکشی
بسیار مهم است که در صورت مشاهده عوارض اختلالات روانی، به خصوص افسردگی، حتما بلافاصله به روانشناس مراجعه کنید. شاید شما فکر کنید که این رفتارها نشانه بلوغ یا نشانه جلب توجه است، اما این فکر نشانه ناآگاهی و عدم توانایی شما در ارتباط موثر با فرزندتان است. بنابراین مشکلات روانی را جدی بگیرید و برای درمان آن اقدام کنید. مشاوره افسردگی ضروری بوده و در نظر داشته باشید که هزینه‌های روان درمانی بسیار ناچیزتر از هزینه‌های تحمیلی ثانویه خواهد بود.2. پیشگیری از خودکشی با دارو درمانی
گاهی اوقات مشکلات به حدی است که فرد نیاز به استفاده از دارو دارد. در این گونه موارد با تشخیص پزشک و روان پزشک و کمک روانشناس، داروهای مناسب برای کنترل وضعیت خلقی و مکانیزم‌های مغزی فرد تجویز خواهد شد. به همراه دارو درمانی نیاز است روانشناس دائم وضعیت روانی فرد را تحت نظر داشته باشد تا از خودکشی احتمالی جلوگیری کند.3. توجه مثبت نامشروط
گاهی پاسخ «خوبم» دیگران نسبت به احوال پرسی شما دقیقا معنی اصلا خوب نیستم می‌دهد اما شما متوجه نمی‌شوید. خیلی‌ها می‌گویند خوب هستند چون حوصله و رغبتی برای پاسخ دادن یا حرف زدن با شما را ندارند. به آنها نزدیک شوید، بدون قضاوت و با توجه مثبت نامشروط با آنها برخورد کنید.4. پیگشیری از خودکشی با آموزش توانایی سازگاری
آموزش توانایی سازگاری توسط روانشناس و متخصص، برای همه افراد مهم است، مخصوصا کسانی که زمینه انجام خودکشی را در آن ها حس می‌کنید. فرد باید بداند نسبت به شرایط سخت چگونه رفتار کند و چگونه به بحران‌ها واکنش نشان دهد. خودکشی در مقابل تمام شدن یک رابطه عاطفی سطحی و کوتاه مدت، و یا خودکشی بخاطر مشروط شدن در دانشگاه قطعا راه حل مناسبی نیست. مهارت‌های حل مسئله به افراد کمک می‌کند تا در زمان‌های بحرانی با دید بهتری به موضوع نگاه کنند.5. داشتن ارتباطات سالم
هرکس در زندگی افرادی را نیاز دارد که او را دوست داشته باشند و به او اهمیت دهند. داشتن خانواده مهربان و دلسوز، داشتن دوستان فداکار و صمیمی و داشتن یک رابطه عاشقانه کامل و لذت بخش، همه و همه به فرد مستعد، انگیزه ادامه زندگی، حتی در شرایط سخت را خواهد داد.6. داشتن هدف و انگیزه
مهم‌ترین علت خودکشی بی انگیزگی است. لازم است که صحبت‌های عزیزانتان درباره آینده و ناامیدی او را جدی بگیرید. علل بی انگیزگی او را کشف کرده و از متخصص برای راهنمایی کمک بگیرید. داشتن یک شغل مناسب، انجام فعالیت‌های هنری و ورزشی و انگیزه‌های تحصیلی، می‌تواند به فرد برای ادامه زندگی محرک کافی را بدهد. درمان‌های شناختی نیز به فرد برای اصلاح تفکر نسبت به زندگی و تغییر نگرش‌های منفی بسیار لازم است.معمولا کسی که اقدام به خودکشی می‌کند، مدت‌ها درباره آن فکر کرده و برای اقدام به خودکشی برنامه ریزی می‌کند. بنابراین نادیده گرفتن صحبت‌ها و نشانه‌های خودکشی موضوعی را حل نمی‌کند. بسیاری از خانواده ها با وجود نشانه های خودکشی به آن اهمیت نداده و تنها پس از ارتکاب آن به فکر درمان و حل مسئله می‌افتند. حتی اگر فرد از خودکشی جان سالم به در ببرد آسیب‌های جبران ناپذیری به جسم خود ممکن است وارد کرده باشد. بنابراین پیشگیری از خودکشی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.2
پینوشتها
1.www.namnak.com
2.www.honarehzendegi.com
3.www.hawzah.net
