سرخجه یک بیماری نسبتا شایع در اطفال است که اگر در دوران بارداری رخ دهد، می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری برای نوزاد و مادر داشته باشد.

سرخجه که در زبان انگلیسی به نام Rubella شناخته می‌شود یک بیماری ویروسی بوده که با علایمی همچون تب همراه است. این بیماری به طور کلی با ضایعات پوستی قرمز رنگ شناخته می‌شود که به این دلیل گاهی عوام آن را با سرخک و مخملک اشتباه می‌گیرند. این بیماری در تمام نقاط دنیا وجود داشته و نسبتا شیوع بالایی دارد. بیشترین شیوع سرخجه در فصول زمستان و بهار دیده می‌شود.

لازم به ذکر است که انسان تنها مخزن این ویروس است. بنابراین نباید نگران انتقال آن از سایر حیوانات به انسان بود. ویروس سرخجه از طریق تماس با ترشحات بینی و گلوی فرد آلوده انتقال پیدا می‌کند. این بیماری به‌طور مستقیم از طریق قطره‌های آب دهان ضمن تماس‌های مستقیم افراد سالم با بیماران منتقل می‌شود.

این بیماری ممکن است در همه سنین دیده شود، ولی در کودکان شایع‌تر است. هر چند واکسیناسیون علیه این بیماری باعث شده تا تعداد موارد ابتلا به آن به طور قابل توجهی کاهش یابد، ولی هنوز به طور کامل در دنیا ریشه‌کن نشده است.

اگر سرخجه بیماری خفیفی است پس چرا خطرناک است؟

سرخجه بیماری خطرناکی برای کودکان و نوجوانان نیست.

ولی برای جنین قبل از تولد، به خصوص در سه ماه اول بارداری، بسیار خطرناک و آسیب زننده است. در حقیقت واکسن سرخجه اولین بار برای پیشگیری از ابتلا به سرخجه در دوران بارداری برای زنانی که در سنین باروری قرار داشتند ساخته شد. ابتلا به سرخجه در یک خانم باردار، بخصوص در سه ماهه اول بارداری، تا ۸۵% منجر به بروز سندرم سرخجه مادرزادی یا congenital rubella syndrome (CRS) می شود.

همچنین می تواند سبب سقط جنین، تولد زودرس و نقایص شدید مادرزادی در جنین مانند کری، کوری و نقایص دیگر در قلب و مغز شود. زنان بارداری که در بچگی واکسن سرخجه را دریافت کرده اند، نسبت به این بیماری ایمن هستند در حالی که آنها که به این بیماری در دوران بچگی مبتلا شده اند ممکن است نسبت به آن ایمن نشده باشند.

بنابراین به خانم هایی که قصد بارداری دارند توصیه می شود که یک تست از نظر میزان آنتی بادی و مقاومت بدنشان نسبت به بیماری سرخجه انجام دهند و اگر مشخص شد که نسبت به بیماری ایمن نیستند حداقل ۳ ماه قبل از بارداری اقدام به واکسیانسیون نمایند. پیش از ساخته شدن واکسن بر علیه سرخجه و عمومی شدن استفاده از آن، اختلالات مادرزادی به علت سرخجه بسیار بیشتر از امروز دیده می شد.

علائم و نشانه‌های بیماری سرخجه

دانه‌های پوستی قرمز رنگ در بیماری سرخجه معمولاً در پشت گوش ایجاد می‌شوند و پس از چند روز این ضایعات پوستی به صورت و گردن و بقیه نقاط بدن گسترش می‌یابد. از نشانه‌های بالینی بسیار مشخص سرخجه التهاب غدد لنفاوی سر و گردن و بیشتر در نواحی پشت گوش یا ناحیه پشت گردنی است.

کودکی که به این بیماری مبتلا است، شاید کاملا فاقد علامت باشد یا با علایمی به صورت تب خفیف ۱ تا ۵ روزه، سردرد، بیقراری، ترشح خفیف بینی و التهاب ملتحمه همراه باشد. درد مفاصل مخصوصا آرنج، زانو و مچ نیز در اثر این ویروس ایجاد می‌شود که به دلیل آزاد شدن سایتوکاین‌های التهابی از مغز است.

سرخجه جنین

در ماه‌های اول رشد جنینی، جنین‌ مبتلا به این بیماری با خطر بسیار بالایی در معرض مرگ داخل رحمی، سقط خود به خودی و ناهنجاری‌های اندام‌های مهم بدن قرار دارند. این ناهنجاری‌ها شامل ناشنوایی، آب مروارید، کوچکی چشم، آب سیاه جنینی، میکروسفالی یا کوچکی جمجمه، عقب ماندگی ذهنی، وجود شنت پاتولوژیک بین سرخرگ ششی و آئورت، هپاتومگالی و اسپلنومگالی، یرقان و نقایص استخوانی می‌شوند.

علائم سرخک در کودکان زیر دو سال

سرخک یک مرحله نهفته دارد و بعد از آن علائمش را به شدت نشان می دهد. علائم اولیه بیماری، حدود ده روز تا دو هفته بعد از ورود ویروس به بدن شروع می شوند. این علایم سرخچه معمولا تب، آبریزش بینی، قرمزی چشم ها و وجود لکه های ریز سفید در داخل دهان هستند. چند روز بعد از این ها، روی پوست آرام آرام از لکه های قرمز پر می شود.

این لکه ها ابتدا روی صورت و گردن کودک به وجود می آید و کم کم کل بدن را می پوشانند. مرحله دوم تب و گلودرد و علائم خفیف شبیه به سرماخوردگی است و مرحله سوم برون ریزی شدید پوستی، در مرحله چهارم یعنی انتقال، کودک دیگر نشانه بالینی ندارد اما هنوز می تواند بیماری را منتقل کند. سرخک یک مرحله نهفته دارد و بعد از آن علائمش را به شدت نشان می دهد.

علائم اولیه بیماری، حدود ده روز تا دو هفته بعد از ورود ویروس به بدن شروع می شوند. این علائم معمولا تب، آبریزش بینی، قرمزی چشم ها و وجود لکه های ریز سفید در داخل دهان هستند. چند روز بعد از این ها، روی پوست آرام آرام از لکه های قرمز پر می‌شود. این لکه‎ها ابتدا روی صورت و گردن کودک به وجود می‎آید و کم کم کل بدن را می پوشانند. مرحله دوم تب و گلودرد و علائم خفیف شبیه به سرماخوردگی است و مرحله سوم برون‌ریزی شدید پوستی، در مرحله چهارم یعنی انتقال، کودک دیگر نشانه بالینی ندارد اما هنوز می‌تواند بیماری را منتقل کند.

اول دانه هایی در روی پوست ظاهر می شود که با تب خفیف یک روزه همراه است اگر نوجوان باشید ابتدا سردرد، تب های ملایم، بزرگ و حساس شدن غدد لنفاوی پشت گوش و سر را تجربه می کنید که 3 تا 4 روزطول می کشد دانه زدن پوست شما با پیدایش نقاط قرمز رنگ روی صورت آغاز می شود. این دانه ها به سرعت به تنه و قسمت های دیگر بدن گسترش می یابند. این دانه های خارش دار طی مدت یک روز در سراسر بدن پخش می شوند.

اما عمر آن ها بسیار کوتاه است و روز دوم از صورت محو شده و تا روز سوم در سراسر بدن به کلی از بین می روند. ممکن است غدد لنفاوی پشت گوش و سر تا هفته ها متورم باقی مانند، بدون این که حساسیت و دردی داشته باشند. اگر سن تان بیشتر هم باشد، گاهی پس از محو شدن دانه ها در صورت ،درد مفاصل به ویژه در آرنج را احساس می کنید.

ناهنجاریهایی که در سندرم سرخجه مادرزادی ایجاد می‌شود

جنین‌هایی که در مراحل اول تشکیل مبتلا می‌شوند بیشتر از همه در معرض خطر مرگ داخل رحمی، سقط جنین خودبخود و ناهنجاریهای اندامهای مهم بدن هستند. این ناهنجاریها ممکن است شامل یک یا چند نوع از جمله: ناشنوایی، آب مروارید، کوچکی چشم، آب سیاه جنینی، کوچکی جمجمه، عقب‌ماندگی ذهنی، ارتباط بین سرخرگ ششی و آئورت، نقص دیواره بین بطنی یا دهلیز در قلب، ضایعات پوستی، بزرگی هم‌زمان کبد و طحال، یرقان، نقایص استخوانی باشد. وههچنین نداشتن تعادل در افراد می‌گردد.

دوره کمون بیماری سرخجه

دوره نهفتگی بیماری بین ۱۴ تا ۱۷ روز می‌باشد و می‌تواند تا ۲۱ روز نیز متغیر باشد.دوره کمون یعنی فاصله زمانی از ورود ویروس به بدن و بیمار شدن یا نشان دادن نشنانه‌های بالینی که در بیماری مختلف، متفاوت است.

دوره سرایت بیماری

این دوره از یک هفته قبل از بروز ضایعات پوستی شروع می‌شود و تا حداقل ۴ روز پس از آن ادامه می‌یابد. سرخجه یک بیماری به شدت مسری است. نوزادانی که مبتلا به سرخجه مادرزادی هستند ممکن است تا ماه‌ها بعد از تولد، ویروس را دفع کنند.

تشخیص بیماری سرخجه

سرخجه ممکن است با بیماری‌های سرخک، مخملک و تعداد زیادی از عفونت‌های پوستی و مونونوکلئوز عفونی شباهت‌هایی داشته باشد. پزشک متخصص باید با رد این موارد، تشخیص سرخجه را قطعی کند. به همین دلیل تشخیص بالینی بیماری سرخجه در اغلب مواقع درست انجام نمی‌شود. در این مواقع پزشک به پاراکلینیک نیازمند می‌شود. در موارد حاد بیماری تنها با کمک آزمایشگاه می‌توان بیماری را تشخیص داد.

آزمایش سرخجه به این صورت است که آزمایشگاه تیتر آنتی بادی ضد ویروس سرخجه را در خون فرد ردیابی می‌کند. این آزمایش دو بار انجام می‌گیرد و پس از قطعی شدن بالا بودن تیتر آنتی بادی، تشخیص بیماری در فرد مشخص می‌شود. حدودا ۱ تا ۲ هفته پس از پیدا شدن ضایعات پوستی می‌توان ویروس را از ترشحات گلوی بیمار نیز استخراج کرد.

بنابراین خون، ادرار و مدفوع بیمار می‌تواند حاوی ویروس باشد. برای تشخیص سرخجه مادرزادی در نوزادی که تازه متولد شده است، می‌توان خون نوزاد را مورد آزمایش قرار داد. در صورت وجود آنتی‌بادی اختصاصی ضدویروس سرخجه در یک نمونه خون، می‌توان تشخیص بیماری را قطعی کرد. این نوزادان تا ماه‌ها بعد از تولدشان ممکن است ویروس را دفع کنند لذا باید مراقب انتقال آن به نوزادان دیگر بود.

حساسیت در برابر ویروس سرخجه

حساسیت نسبت به این ویروس در همه افراد عمومیت دارد. نوزادان متولد شده از مادرانی که نسبت به این بیماری ایمن هستند، تا مدتی می‌تواند سبب ایمنی مادرزادی یا مقاومت در نوزاد در برابر ویروس بیماری شود. این نوع ایمنی غیرفعال بوده و به همین دلیل موقتی است و مدت انقضای آن ۶ تا ۹ ماه است. در اثر آلودگی طبیعی به ویروس یا واکسیناسیون، ایمنی ایجاد شده در فرد، ایمنی فعال است که تقریبا دایمی است. هرچند به میزان مواجهه فرد با بیماری نیز بستگی دارد.

برای ایجاد ایمنی در برابر این ویروس افراد باید نسبت به تزریق واکسن و ایمونوگلبولین اقدام کنند. مخصوصا در مناطق اندمیک یا کسانی که تصمیم دارند به مناطق اندمیک سرخجه سفر کنند.

نکته بسیار مهمی که در رابطه با این بیماری وجود دارد حفظ مادران باردار از آن است. بنابراین مادران باید نسبت به این ویروس غربال شوند تا در صورت تشخیص ویروس در آنها برای جلوگیری از عواقب احتمالی در جنین و نوزاد، اقدامات درمانی لازم صورت گیرد.

خانم‌های بارداری که در تماس با بیمار مبتلا به سرخجه بوده‌اند و قبلاً نیز به این بیماری مبتلا نشده‌اند یا علیه ویرس واکسینه نشده‌اند، باید گاماگلوبولین (پادتن) دریافت کنند. اگر گاماگلوبولین بلافاصله پس از تماس با فرد آلوده، به مادر باردار تزریق شود، به احتمال بسیار قوی از بروز بیماری پیشگیری کرده یا شدت آن را کاهش خواهد داد.

درمان سرخود ممنوع!

این بیماری نیاز به درمان خاصی ندارد و تنها با کنترل تب و جبران مایعات از دست رفته و استراحت کافی می‌توان روند بهبود را تسریع بخشید. برخی از والدین به صورت کاملا سرخود و بدون مشورت با پزشک متخصص به کودک خود آسپرین می‌دهند. این عملی بسیار خطرناک بوده که می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری را برای کودک به دنبال داشته باشد. ارتباط معنی‌داری بین بروز سندرم ری (Ray Syndrome) با مصرف آسپرین در کودکان کمتر از ۱۸ سال اثبات شده است.

منبع: سایت دکتر دکتر
سایت بیتوته
سایت ویکی پدیا