جامعه اسلامی و تدابیر دفاعی در مقابل خطرات
دین اسلام برای حفظ جامعه اسلامی از خطرات دشمنان و یا آسیب های حوادث و بلایای طبیعی، تمهیدات کارآمدی را در نظر گرفته است که اساس آن ها بر استحکام حداکثری قوای مادی و معنوی استوار شده است.دفاع در مقابل دشمنان
آموزه های اسلامی، در مورد مقابله با خطرات احتمالی از سوی دشمنان، بر تجهیز همه جانبه قدرت بازدارندگی قوای امت اسلامی تأکید کرده اند؛ چنان که قرآن کریم می فرماید: «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُم وَ آخَرینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُم؛ [1] و هر چه در توان دارید از نیرو و اسب هاى آماده بسیج کنید، تا با این [تدارکات]، دشمن خدا و دشمن خودتان و [دشمنان] دیگرى را جز ایشان- که شما نمىشناسیدشان و خدا آنان را مىشناسد- بترسانید.»اقتصاد قوی و مقاوم
مقوله اقتصاد نیز یکی از حوزه های حساس و امنیتی و از جمله مهم ترین مؤلفه های قدرت جوامع و حکومت ها به شمار می رود. امت و ملتی که در تأمین معیشت و نیازهای مادی خود درمانده شود یا وابسته به دیگران باشد، نقطه ضعفی از خود باقی گزارده که متناسب با آن، طمع و سلطه دشمنانش را به دنبال خواهد داشت.این درحالی است که قرآن کریم هر گونه تسلط دشمنان بر جامعه اسلامی را قاطعانه رد کرده و می فرماید: «وَ لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرینَ عَلَى الْمُؤْمِنینَ سَبیلا؛ [2] و خداوند هرگز بر [زیانِ] مؤمنان، براى کافران راه [تسلّطى] قرار نداده است.»
جهاد در راه سلامت
موضوع حفظ سلامت و امنیت روحی و جسمی افراد در جامعه اسلامی نیز یکی دیگر از جمله مؤلفه های پایداری به شمار می رود. از این رو، دین اسلام بر رعایت ابعاد گوناگون بهداشت جسم و روان تأکید کرده و نسبت به آن توجه نموده است. در دین اسلام، تلاش برای پیشگیری و درمان بیماری های روحی و جسمی از ارزش و جایگاه بسیار بالایی برخوردار است چنان که رسول گرامی اسلامی در منزلت و جایگاه پرستاری از مریض می فرمایند: «مَنْ سَعَى لِمَرِیضٍ فِی حَاجَةٍ قَضَاهَا أَوْ لَمْ یَقْضِهَا خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّه؛ [3] هر کس برای بر آوردن نیاز بیماری بکوشد، چه آن را برآورده سازد و چه نسازد، مانند روزی که از مادرش زاده شد، از گناهانش پاک می شود.»وقف؛ برگ برنده عبور از بحران ها
غیر از سیاست های کلی که دین اسلام در مواجهه با خطرات کلان، پیش روی امت اسلامی قرار داده است ابزارهای متنوع و کارآمد بسیاری را نیز در اختیار مسلمین گزارده که یکی از مشکل گشاترین آن ها، برگ برنده ای به نام «وقف» است. تا همین امروز هم که امت اسلامی با گذر از فراز و نشیب های فراوان به عصر تجدد و قیام و رشد دوباره رسیده و جمهوری اسلامی، نمود عینی قیام دوباره اش است، «وقف» نقش ممتازی در عبور دادن مسلمین از تنگناها و بن بست های گونه گون ایفا کرده است.با این حال، قابلیت ها و کارکردهای این حکم راهبردی، به موارد استفاده شده تا کنون محدود نمی شود بلکه جامعه اسلامی هنوز هم می تواند با جهت دهی مناسب موضوعات وقف به سوی نیازها و خلأهای متراکم امروز دنیای اسلام، از آزمون جهاد در مقابل دشمنان و تقابل با حوادث و بلایای طبیعی سرافراز و پیروز بیرون آید. وقف، صدقه جاریه ای است که هم دنیا را به آبادی و صلاح رهنمون می شود و هم آخرتی آرمانی را رقم خواهد زد.
هر چه گره کار مسلمانان بزرگ تر، مهم تر و عمومی تر باشد ثواب باز کردن آن نیز بیشتر خواهد بود چنان که از امام حسین علیه السلام نقل شده است که فرمودند: «مَنْ نَفَّسَ کُرْبَةَ مُؤْمِنٍ فَرَّجَ اللَّهُ عَنْهُ کُرَبَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَة؛ [4] هرکس گره ای از مشکلات مؤمنی باز کند خداوند متعال مشکلات دنیا و آخرت او را برطرف می نماید.» وقف، قابلیت آن را دارد که در کوران بحران های بزرگ راهگشا و نجات بخش جامعه باشد.
اقتصاد، تحریم، کرونا
جهاد اقتصادی ایران اسلامی، از همان دقایق اولیه پیروزی انقلاب تا الآن که در اوج مبارزه اقتصادی با دشمنان قسم خورده اسلام و مسلمین قرار داریم، همواره ادامه داشته و تا زمانی که با اقتدار اقتصادی این مرز و بوم به ناامیدی دشمنان از فشار و تحریم اقتصادی بیانجامد ادامه خواهد داشت. پدیده ناگهانی و غافلگیر کننده «کرونا» نیز جبهه دیگری از جهاد را بر روی مردم جهادگر ایران اسلامی خصوصاً افسران و سربازان جبهه سلامت گشوده است.بنابراین، اقتصاد و سلامت، دو جبهه کانونی امروز جامعه اسلامی اند که ضرورت استفاده از همه ظرفیت های مادی و معنوی اسلامی و ملی برای عبور دادن سریع و دقیق جامعه از این گردنه را به اثبات می رسانند. برای این که بتوان از ظرفیت فوق العاده وقف در حل مشکل اقتصاد و سلامت جامعه بهره برد، لازم است کارکردهای وقف را بازخوانی و بروزرسانی کنیم.
کارکردهای وقف در مقابله با تحریم و بحران اقتصادی
اصلی ترین ملاک برای تعیین اثربخشی تحریم، میزان وابستگی جامعه اسلامی به خارج است. وقف می تواند در مسیر کاهش هر چه بیشتر وابستگی، به کار گرفته شود. برای این منظور، می توان شاهرگ های اقتصادی جامعه را به وسیله منابع پایداری مانند «موقوفات هدفمند» از وابستگی رهانید.به عنوان نمونه می توان قسمت قابل توجهی از تأمین مواد اولیه در تولید محصولات راهبردی در حوزه کشاورزی، صنعت، سلامت و ... را بر دوش وقف گزارد و تا حد قابل توجهی، خاطر جامعه و حکومت اسلامی از منابع اساسی تأمین معیشت و نیازهای راهبردی آسوده کرد.
دغدغه معیشت، دردناک ترین پدیده ای است که در نابسامانی اقتصادی، دل هر انسان با وجدانی را به درد می آورد. با توجه گوناگونی نیاز نیازمندان، وقف به اندازه توان، می تواند مرهمی بر آن دردها باشد؛ چنان که از امام سجاد علیه السلام نقل شده که فرمودند: «إِنَّ مِنْ أَخْلَاقِ الْمُؤْمِنِ الْإِنْفَاقَ عَلَى قَدْرِ الْإِقْتَار؛ [5] از خصلت هاى مؤمن، انفاق کردن به اندازه تنگدستى است.» هر کس به اندازه توان خود می تواند وقف کند. بنابراین، وقف، مصداق بارز تکیه بر توان مادی و معنوی داخلی است.
توان و ظرفیت داخل جامعه اسلامی است که می تواند قابل تکیه و نجات بخش باشد چنان که رهبر معظم انقلاب در این باره می فرمایند: «آن چه کشور را نجات می دهد، تکیه به نیروی داخلی و نگاه به درون است؛ هم در زمینه‌ی اقتصاد، هم در زمینه مسائل گوناگون اجتماعی و سیاسی، هم در زمینه مسائل فرهنگی. ان‌شاءاللَّه» [6]
کارکرد های وقف برای مقابله با کرونا
بیماری کرونا، آسیب های گوناگونی بر جامعه وارد کرده است که در همه آن ها می توان از ظرفیت وقف برای جبران و ترمیم آن آسیب ها بهره جست؛ به خصوص آن که سلامت مردم، حوزه ای بسیار مهم، حساس و امنیتی به شمار رفته و نسخه ایده آل، تضمین و تثبیت آن به وسیله «توان داخلی» است. اهم مؤلفه های تأثیرگذار در جبهه مبارزه با کرونا، به عنوان یک اپیدمی و بحران در حوزه سلامت، عبارتند از:وقف، صدقه جاریه ای است که هم دنیا را به آبادی و صلاح رهنمون می شود و هم آخرتی آرمانی را رقم خواهد زد.
جهادگران خط مقدم درمان
هنگام بحران های بزرگی مثل جنگ، بلایای طبیعی هولناک یا بیماری های فراگیری مانند کرونا، طبیعتاً خط مقدم مبارزه، نیازمند پشتیبانی و حمایت حداکثری است. یکی از خصوصیات وقف، قابلیت سوگیری دقیق آن به سمت خلأ و نیاز روز جامعه است از این رو، می تواند در این جهت به کار گرفته شود.کیفیت و کمیت کار و تلاش کادر درمان در این روزهای کرونایی، یکی از مهم ترین عناصر دخیل در کنترل این اپیدمی است. از این رو، لازم است با گسیل بخش اعظم توان مادی و معنوی، از جهادگران خط مقدم مبارزه با کرونا حمایت حداکثری صورت گیرد و البته یکی از ابزارهای بسیار کارآمد، «وقف و امور خیریه» است خصوصاً آن که در شرایط و اوضاع نابسامان اقتصادی، توان دولت نیز محدودتر شده است!ایده هایی از قبیل، «وقف کادر درمان» و «وقف پرستاران» می تواند مرهمی بر تلاش های جان فرسا، خستگی ها و اضطراب های بی انتهای ایثارگران، جانبازان و خانواده های شهدای جبهه سلامت باشد.
جبهه فرهنگ سازی و پیشگیری
پیشگیری بهتر از درمان است. این جمله، یادآور اهمیت پیشگیری در موضوع شکست بیماری هاست. پیشگیری، نیازمند فرهنگ سازی و صرف هزینه مادی و معنوی فراوانی است که نباید از ظرفیت کارآمد و همه جانبه وقف غافل شد.خلق و اجرای ایده های مبتکرانه وقف در مسیر تبلیغات، آموزش و تشویق مردم در حوزه سلامت، گام بسیار مهمی در جهت پیروزی بر کرونا بوده و سلامت پایدار جامعه را تضمین خواهد نمود.
تجهیزات درمانی و بهداشتی
اگر چه در زمینه ساخت و تجهیز بیمارستان و درمانگاه، حماسه های فراوانی از سوی خیرین و واقفین به ثبت رسیده است اما بحران کرونا، نقاط ضعف و کمبودهای حوزه درمان را به خوبی روشن ساخت.کمبود وسایل پیشگیری از بیماری از قبیل ماسک، شوینده ها، مواد ضد عفونی و ... و نیز کشف عدم کفایت کیفی و کمی تجهیزات بیمارستانی در مواقع بحران، نیازهای دارویی و دیگر تجهیزات زیرساختی در علوم پزشکی، تنها بخشی از این خلأها هستند که خبر از فاصله معنادار امکانات درمانی با نقطه مطلوب می دهد. مسأله ای که به وسیله جلب توجه واقفین و متولیان امور خیریه می تواند سریع تر و مطمئن تر برطرف شود.
پی نوشت
[1] سوره انفال، آیه 60.
[2] سوره نساء، آیه 141.
[3] ابن بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه - قم، چاپ: دوم، 1413 ق، ج4 ؛ ص16.
[4] حلوانى، حسین بن محمد بن حسن بن نصر، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر - قم، چاپ: اول، 1408 ق، ص82.
[5] ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول - قم، چاپ: دوم، 1404 / 1363ق، ص 282.
[6] بیانات در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش؛ ۱۳۹۲/۱۱/۱۹.
.jpg "چرا ارث مرد دو برابر ارث زن است؟")
