یکی از ویژگی های برجسته حضرت ثامن الحجج علیه السلام، رأفت و مهربانی خاص ایشان است. می توانیم با سرمشق گیری از روش آن حضرت، دردهای جامعه مان را به وسیله اکسیر رأفت رضوی درمان کنیم.
مفهوم و گستره رأفت
رأفت در لغت به معنای رحمت شدید است [1] و «رئوف» به کسی گفته می شود که رحمت و مهربانی اش شدیدتر است. [2] رأفت و رحمت بندگان، ناشی از نازک دلی و رقّت قلب آنان است؛ ولی رقت قلب در رأفت، بیشتر از رقت قلب در رحمت است. رأفت در خداوند متعال به معناى احسان و عنایت خاص به بندگان مؤمن است و صفت «رئوف» همانند «رحیم» تنها شامل مؤمنان مى‌گردد؛ و در قرآن کریم نیز اغلب در کنار «رحیم» به کار رفته است.آسمان هشتم، هرگز کسی را که قدرت برآوردن حاجت او را داشت رد نمی‌کرد. زمانی که به خانه می‌رفت و سفره می‌انداختند تمام خدمت‌گزاران، حتی دربان‌ها را نیز بر سر آن سفره می‌نشاندند.
این شاخصه در مورد امامان معصوم که تجلی صفات الهی و واسطه فیض بر مخلوقات هستند در ادامه رأفت و عنایت خاص خداوند بر مؤمنان قرار دارد. عاشقان حرم و حریم رضوی، آن امام همام را با نام «امام الرئوف» می شناسند؛ نه این که دیگر ائمه معصومین علیهم السلام مهربان نیستند بلکه مهربانی امام رضا را بهتر حس می کنند و همین سرمایه عاطفی، می تواند نقطه شروع یک انقلاب مهربانی در جامعه باشد. می توان با ترویج رأفت رضوی در جامعه، آلام روحی و جسمی را مرهم نهاد و مهربانی را گستراند.
چرا به فرهنگ رأفت نیاز داریم؟
جدای از این که قرآن کریم، رأفت خداوند بارها متذکر شده ، رسول خدا صلّی الله علیه و آله را نیز به این ویژگی متعالی توصیف کرده است و می فرماید: «لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَّحِیم؛ [3] قطعاً، براى شما پیامبرى از خودتان آمد که بر او دشوار است شما در رنج بیفتید، به [هدایت] شما حریص، و نسبت به مؤمنان، دلسوز مهربان است.»دلسوزی و دل نازکی و رقت قلب رسول خدا صلّی الله علیه و آله به اندازه ای بود که حاضر بود برای جلب و هدایت آنان خود را به بیشترین سختی ها بیاندازد تا بلکه از سختی و گمراهی نجاتشان دهد؛ از این رو قرآن کریم خطاب به ایشان می فرماید: «ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقى؛ [4] قرآن را بر تو نازل نکردیم تا به رنج افتى.»
رأفت، به عنوان یکی از لشکریان عقل و هدایت است چنان که امام صادق از آن یاد کرده و می فرمایند: «الرَّأْفَةُ وَ ضِدَّهَا الْقَسْوَة؛[5] نرم دلى و ضد آن سخت دلى است.» بنابراین، دلسوزی و رقت قلب نسبت به مؤمنان، کلید عاقلانه و عاشقانه و نیز اکسیر شفابخش دردهای بی درمان و گره های کور جامعه بوده و امت اسلام را به ساحل نجات و هدایت خواهد رساند.
گونه های رأفت امام رضا علیه السلام
از سیره آسمانی امام رضا علیه السلام، جلوه هایی ناب از رأفت اسلامی استفاده می شود که به برخی از آن ها اشاره می کنیم.احترام و ادب نسبت به یکدیگر
مگر نه این است که مؤمنان در جامعه اسلامی برادران دینی یکدیگرند [6] و باید با یکدیگر در نهایت صمیمت و احترام برخورد کنند و علاقه های دیگران را علاقه خود و ناراحتی شان را درد خود بدانند؟! بسیاری از اتفاق های ناگوار در جامعه امروز ما ناشی از بی احترامی هایی است که خبر از کمبود عنصر مهربانی و دلسوزی متقابل می دهد؛ در حالی که سیره امام رضا علیه السلام خلاف آن را حکایت می کند.همراهان آن حضرت نقل می کنند که ایشان هرگز کسی را با سخن خود آزار نمی داد، سخن کسی را قطع نمی کرد، نزد کسی پای خود را دراز نمی‌کرد، و تکیه نمی‌زد، و سخن درشتی حتی به خادمان خود نمی گفت. [7] مگر می شود اعضای خانواده ها با یکدیگر این چنین محرمانه برخورد کنند و اختلافات خانوادگی مسأله جامعه مان باشد؟
مگر کسی باور می کند مردم این چنین با یکدیگر مهربان باشند آن گاه، در مشکلات اقتصادی و بحران ها یکدیگر را فراموش کنند؟ مگر با چنین اخلاق زیبایی، می توان کوهی از پرونده های قضایی را تصور کرد؟ اگر رأفت رضوی محقق شود زندگی ها زیبا، قلب ها آرام، امیدها جاری و لطف خداوند همه مان را غرق می کند.
کمک مؤمنانه؛ انعکاس رأفت رضوی
در شرایط بحران معیشت طیف گسترده ای از مردم سرزمینمان، امام رضا علیه السلام به همراه سیره مهربانانه شان در جوار ما ایرانی ها هستند تا الگوی شایسته ای برای کمک مؤمنانه باشند. رقت قلب امام رضا علیه السلام، امواج بلندی از شور و شعف را در دل های مشتاق حریم رضوی به حرکت در می آورد تا همانند امام رئوفشان، با همزادپنداری و دلسوزی برآمده از نور ایمان، سفره هایی که کوچک تر از قبل شده اند را سامان دهند.حضرت ثامن الحجج علیه السلام اگر چه از وطن آباء و اجدادی شان دور بودند، مردم ایران زمین به خصوص فرودستان و خادمان و نیازمندان را هم چون پاره تن خود در آغوش سفره مهر و لطفشان به گرمی اطعام کرده و با آنان هم غذا می شدند تا هم گرسنگی آنها برطرف شده باشد و هم، دلی از زلال رأفت رضوی سیراب کرده باشند.
آسمان هشتم، هرگز کسی را که قدرت برآوردن حاجت او را داشت رد نمی‌کرد. زمانی که به خانه می‌رفت و سفره می‌انداختند تمام خدمت‌گزاران، حتی دربان‌ها را نیز بر سر آن سفره می‌نشاندند. [8]
تحریم و شرایط سخت اقتصادی، معیشت مردم را به چالش کشیده و شیوع بیماری کرونا نیز مزید بر علت شده است. در چینین شرایطی، کمک های مؤمنانه و استمرار و گسترش آن، تجلی ایمان حقیقی و موجب معطر شدن فضای جامعه اسلامی به عطر ناب رأفت رضوی خواهد شد.
احوال پرسی به سبک امام رضا
یکی از کمبودهایی که این روزها بیش تر حس می شود جویا شدن از اوضاع مادی و روحی یکدیگر است. در شرایط سخت امروز که تنگنای اقتصادی معیشتمان را هدف قرار داده و شیوع بیماری نیز نشاطمان را، باید بیشتر از همیشه جویای حال یکدیگر باشیم چنان که امام رضا علیه السلام این گونه بودند.آن حضرت حتی زائران خودشان را با زیارت های چند باره تکریم می کنند و این گونه وعده داده اند که: «مَنْ زَارَنِی عَلَی بُعْدِ دَارِی وَ شُطُونِ مَزَارِی أَتَیْتُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی ثَلَاثِ مَوَاطِنَ حَتَّی أُخَلِّصَهُ مِنْ أَهْوَالِهَا إِذَا تَطَایَرَتِ الْکُتُبُ یَمِیناً وَ شِمَالًا وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ وَ عِنْدَ الْمِیزَان [۴] هر کس مرا زیارت کند، روز قیامت در سه جا نزد او خواهم آمد تا از ترس های آن سه جا رهایش سازم: هنگام پخش شدن نامه اعمال به دست راست یا چپ، و نزد صراط، و نزد میزان.»
این، اوج رأفت امام رضا علیه السلام را نمایان می سازد. رقت قلب و دلسوزی ایشان به اندازه ای است که نمی توانند از کمک به دوستان و زائران خود حتی در آخرت صرف نظر کنند؛ از این رو، دغدغه آخرت دوستان و زائرانشان را نیز دارند که مبادا نگرانی و ترسی در آخرت به آن ها برسد.
شناسایی نیازمندان، گرفتاران، کسانی که شغلشان را از دست داده اند و خلاصه رصد جامع آلام و خلأها، مستلزم آن است که همگی جویای احوال و شرایط اقوام، آشنایان، همسایگان و دیگر افراد بی بضاعت باشیم.
پی نوشت
[1] جوهرى، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح، ناشر: دار العلم للملایین، بیروت، 1376ه.ق، چاپ اول، ج4، ص 1362.
[2] طریحى، فخرالدین بن محمد؛ مجمع البحرین، ناشر: مرتضوى، تهران، 1375 ه.ش، چاپ سوم، ج5، ص: 61، واژه«رؤف».
[3] سوره توبه، آیه 128.
[4] سوره طه، آیه 2.
[5] کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی (ط - الإسلامیة) - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق، ج1 ؛ ص21.
[6] سوره حجرات، آیه 10.
[7] ابن بابویه، محمد بن على، عیون أخبار الرضا علیه السلام - تهران، چاپ: اول، 1378ق، ج2 ؛ ص184.
[8] همان.
