نوعاً افرادی که از لحاظ عقید0، تفکر، اندیشه و استراتژی شخصی را قبول ندارند و او را در جبهه مقابل خود می بینند، تلاش می کنند که با هر ابزار و وسیله ای او را تخریب نموده و مانع برتری و بزرگی و نفوذ او در جامعه شوند، ولی با این وجود در تاریخ و تفکر اسلامی افراد تراز و پیشرو و برتری وجود دارند که حتی مخالفان و معاندان ایشان نیز نتوانستند منکر بزرگی و عظمت و شوکت آنها شوند. به طوری که زبان به مدح فضایل و کمالات وجود آنها گشوده اند، نمونه بارز این موضوع را می توان در شخصیت نورانی و آسمانی امام هشتم، حضرت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) مشاهده کرد، چهره آسمانی و عرشی تاریخ اسلامی که نه فقط پیروان و شیعیان، بلکه مخالفین ایشان نیز به نیکی و مدح و بزرگی این امام همام معترف بوده اند. در این نوشتار تلاش داریم با تکیه بر گزارشات منابع اهل تسنن به گوشه ای از بزرگی این امام رئوف در نگاه اهل تسنن اشاره داشته باشیم.

امام رضا(علیه السلام) به روایت اهل تسنن

اعتراف به امامت و ولایت امام رضا علیه السلام

یکی از موضوعات و مسائلی که محققان علوم دینی در خصوص فضیلت و جایگاه امام رضا(علیه السلام) در اندیشه اهل تسنن به آن دست یافته اند، مسأله بسیار مهم و راهبردی امامت و ولایت ایشان است. شاید این چنین برداشت شود که آن دانشمندان معنای عامی از کلید واژه امامت و ولایت را در نظر گرفته اند، ولی با این وجود شواهد روایی وجود دارد که این افراد معنایی خاص و متداول فرهنگ شیعی را اراده کرده و با جسارت و شهامت خاصی امام رضا(علیه السلام) را امام هشتم معرفی کرده اند، به طور نمونه ابن صباغ مالکی در این خصوص این چنین روایتی را نقل می کند:

«مخزمی که مادرش از فرزندان جعفر بن ابی طالب است و با امام کاظم خویشاوندی داشته نقل می کند: روزی امام موسی کاظم علیه السلام ما را گرد آورد و خطاب به ما فرمود: آیا می دانید چرا شما را جمع کردم، پاسخ دادیم خیر، امام با اشاره به علی بن موسی الرضا علیه السلام فرمودند: او وصی و جانشین من است. هر کس از من طلبی دارد از این فرزندم بازستاند و به هر کس وعده ای داده ام، انجام دادن آن را از این فرزندم بطلبد و هر کس خواستار ملاقات من باشد باید با نوشته این فرزندم باشد».[1]

جایگاه و عظمت علمی امام رضا علیه السلام در اندیشه اهل تسنن

یکی از مهمترین شاخص و ویژگی اهل تسنن در خصوص امام رضا علیه السلام به آن معترف بوده اند، جایگاه علمی حضرت است. عظمت و گستردگی علمی و معرفتی امام رضا علیه السلام موجب شده بود که علمای اهل تسنن به هیچ وجه نتوانند منکر آن باشند، بلکه با اعتراف خود به بزرگی علمی امام رضا علیه السلام توانستند برگی زرین و طلایی در منقبت حضرت را در متون اهل سنت به یادگار بگذارند. برای نمونه سلیمان بن ابراهیم قندوزی (متوفای ۱۲۹۴ق) از علمای حنفی مذهب اهل سنت این چنین روایت زیبایی را از امام کاظم علیه السلام در کتاب «یَنابیعُ المَوَدّة لِذَوی القُرْبی» ثبت و ضبط می نماید: «پیامبر و امیرالمؤمنین علیه السلام(را در خواب) دید؛ پیامبر به من فرمود: ای موسی، فرزندت(علی بن موسی) به نور خدا می نگرد، حکیمانه سخن می گوید، درست کار است و اشتباه نمی کند، داناست؛ جهل و نادانی در او راه ندارد، وجود وی سرشار از علم و حکمت است».[2] بدخشی حنفی به نقل از باصلت می گوید: «فردی داناتر از علی بن موسی الرضا ندیدم و هر اندیشوری آن حضرت را دید در این سخن با من هم عقید بود».[3]

امام رضا(علیه السلام) حلال مشکلات و گره گشایی

امام رضا(علیه السلام) شخصیت درجه یک و شاخصی است که بزرگان و دانشوران اهل تسنن با هر گرایش و مسلکی معترف به عظمت و اقیانوس فضایل و کمالات وجودی او بوده اند و در برابر مرقد نورانی و ملکوتی این امام همام متواضعانه سر تعظیم فرو آورده اند، به طور ی که احترام و زیارت و پابوسی مضجع ملکوتی آن امام همام را غنیمت شمرده اند. برای نمونه در این خصوص محمد بن علی بن سهل از فقیهان بنامی چون شافعی این چنین بیان داشته است: «هر مشکلی از امور دینی و دنیوی که بر من عارض شد، برای حل آن گرفتاری به زیارت مرقد مطهر امام رضا(علیه السلام) رفتم و در کنار آن بقعه متبرکه دعا کردم و حاجتم بر آورده شد و مشکلم بر طرف گردید و این موضوع برایم به صورت عادت در آمده و ب تجربه نیز ثابت شده از این رو در تمامی مشکلات به آن مضجع و قبر شریف متوسل می شوم».[4]

در خصوص کرامات و گره‌گشایی امام رضا(علیه السلام) نه فقط شخصی همچون « محمد بن علی بن سهل» بلکه افراد دیگری همچون «ابن حِبان بُستی شافعی» نیز معترف به مجد و عظمت امام هشتم بوده اند به طوری که تاریخ هیچ گاه این جمله طلایی و ماندگار ابن حبان بستی شافعی را از یاد نخواهد برد. «بارها به زیارت قبر امام رضا(علیه السلام) مشرف شدم و زمان اقامتم در طوس هرگاه با مشکلی رو به رو می شدم به زیارت مضجع شریف امام رضا(علیه السلام) که درود سلام خدا بر جدش و او باد می رفتم و از خداوند می خواستم مشکلم بر طرف شود و خداوند مشکل مراحل می کرد و بارها این موضوع را تجربه کردم».[5]

یکی دیگر از رخ دادهای تاریخی و ماندگاری که در خصوص گره گشایی امام رضا(علیه السلام) در منابع و متون که از اهل تسنن به یادگار مانده «دعا و طلب باران ایشان از خدای متعال است که موجب شد بلای قحطی و خشک سالی از سر مردم بر طرف شود. حاکم نیشابوری عالم بزرگ اهل سنت نقل کرده است: پس از آنکه مأمون امام را ولی عهد و جانشین خود نمود، با توجه به اینکه فصل باران بود، ولی با این وجود آسمان باران برکت را از آن سرزمین دریغ کرده بود این امر موجب شده بود که برخی به کنایه طعنه زنند که علی بن موسی الرضا علیه السلام ولی عهد ما، باران را از ما گرفته است. این سخن به گوش مأمون رسید به طوری که او را تحت تأثیر قرار داد و از امام رضا علیه السلام درخواست می نماید که دعایی کند تا باران ببارد. امام رضا(علیه السلام) بعد از پذیرش این درخواست، در روز خاصی مردم را برای طلب خیر و باران از خدای متعال به صحرا می برد، روانی نقل می کنند که چندی از دعای حضرت نمی گذرد که ابرهای باران زا در آسمان پیدا می شوند و باران شروع به باریدن می کند شدت باران به گونه ای بود که مردم به دنبال سرپناهی می گشتند». [6]

اخلاق فردی و اجتماعی امام رضا ع در اندیشه اهل سنت

یکی دیگر از برجستگی و زیبایی های سبک زندگی امام رضا علیه السلام، خلق و خوی اخلاقی ایشان در ابعاد گوناگون فردی و اجتماعی است. خلق و خویی که عطر و بوی قرآن و سنت نبوی را برای هر شخصی تداعی می کرد و انسان را با زیبایی های اخلاقی و دینی آشنا می ساخت. دانشمندان اهل سنت مطالب طلایی و زرینی در این خصوص در متون و منابع خود ذکر کرده اند، به طور مثال به گزیده ای از این بیانات اشاره می کنیم:

ابن طلحه(در گذشت 652 ) در این خصوص این چنین بیان داشته است:
علی بن موسی، بزرگوارترین، شریف ترین و کامل ترین فرزندان موسی الکاظم علیه السلام است، وی مناقب و ویژگی های والا و صفاتی برجسته دارد. منش او پیامبر گونه و خلق و خوی پسندیده آن حضرت خلق و خوی انسان های اصیل بود و این ویژگی ها را از پدرانش به ارث برده است روحیاتش هاشمی و خاندان ارجمندش نبوی است. هر ویژگی از او شمرده شود اندک و هر چه در وصفش بیان گردد والاتر و بالاتر از آناست. [7] و یا اینکه سبط بن جوزی در خصوص این امام همام این چنین اعتراف می کند: «[امام رضا] اهل فضیلت و پرهیزکاری و کرم و بخشش بود».[8] همچنین ابن ابی الحدید معتزلی بیان می دارد: «[امام رضا علیه السلام] داناترین، بخشنده ترین، و خوش خوترین مردمان بود».[9]

پی نوشتها:
[1]. الفصول المهمه فی المعرفه احوال الائمه علیه السلام، ص 244.
[2]. ینابیع الموده، ج3، ص166.
[3]. مفتاح النجافی، مناقب آل عبا، ص 179.
[4]. ابراهیم بن محمد جوینی (۶۴۴-۷۳۰) عالم اهل سنت، فرائد السمطین فی فضائل المرتضی و البتول و السبطین و الائمه من ذریتهم (ع)، ج2، ص220.
[5]. اِبْن‌ِ حِبّان‌، ابوحاتم‌، محمد بن‌ حبان‌ بن‌ احمد بن‌ حبان، الثقات، ج8، ث 426.
[6]. فرائد السمطین، ج2، ص121- 214.
[7]. مطالب السؤال، ص 295.
[8]. تذکره الخواص، ص 321.
[9]. شرح نهج البلاغه، ج12، ص 254.