زکات و آثار توجه و عدم توجه به آن
در آيه 12 سوره مائده قرآن مجيد از پرداخت زکات سخن به ميان آورده و به طور صريح غفران و دخول در بهشت را منوط به پرداخت زکات معرفي نموده است آن جا که مي فرمايد:
«و قال الله اني معکم لئن اقمتم الصلوه و آتيتم الزکوه و آمنتم برسلي و عزرتموهم و اقرضتم الله قرضا حسنا لاکفرن عنکم سيئاتکم و لأدخلنکم جنات تجري من تحتها الأنهار.»
«خداوند فرموده است:
من با شمايم اگر نماز را بپا داريد و زکات را بپردازيد، و به فرستادگانم ايمان بياوريد و از آنان پشتيباني و ياري کنيد و به خدا وام دهيد، از کارهاي بد شما ( گناهان) مي گذرم و شما را در بهشت هايي که از زير آن ها نهرها مي گذرد وارد مي کنم.»
به استناد صريح آيه مرقوم و بر مبناي روايات وارده از معصومين عليهم السلام فقهاي عظيم الشأن اسلام فتوا داده اند زکات از ضروريات دين مي باشد (1) و براي نه چيز پرداخت آن واجب است.
1. گندم
2. جو
3. خرما
4- کشمش
5. طلا
6. نقره
7. شتر
8. گاو
9. گوسفند
بنابراين هر کس مالک يکي از اقلام باشد با شرايطي که در کتاب هاي فقهي توضيح داد شده است بايد مقدار معيني از اقلام ياد شده را به يکي از مصارف پيش بيني شده در منابع اسلام مصرف نمايد چنان چه مصرف نکند و از پرداخت زکات سرپيچي نمايد مرتکب گناه شده و از پيامدهاي دنيايي و آخرتي آن نيز بي نصيب نخواهد شد.
اوصيکم بالزکاه فاني سمعت نبيکم (ص) يقول: الزکاه قنطره الاسلام فمن اداها جاز القنطره، و من منعها احتبس دونها و هي تطفي غضب الرب(2).»
«امير مؤمنان (ع) فرمود:
شما را به زکات وصيت و سفارش مي کنم، از پيامبر شما که درود خدا بر او و خاندانش باد شنيدم که فرمود: زکات پل اسلام است، پس کسي که زکات بپردازد از پل مي گذرد و کسي که آن را پرداخت نکند به پايين آن سقوط مي کند [پرداخت زکات] خشم پرودگار را فرو مي نشاند. »
أثافي الاسلام ثلاث لاتنفع واحده منهن دون صاحبتيهما: الصلاه، و الزکاه، و الولايه.»
«راوي گويد: از حضرت علي (ع) شنيدم که مي فرمود:
ستون ها و پايه هاي اسلام سه تاست که هيچ يک از آن ها بدون دو تاي ديگر سودي ندارد، آن ها عبارتند از: نماز، زکات و ولايت (3).»
امرت أن أقاتل الناس حتي يشهدوا أن لا اله الله و أني رسول الله و يقيموا الصلاه و يؤتوا الزکاه (4).»
«رسول خدا (ص) فرمود:
دستور دارم با مردم مبارزه کنم تا شهادت دهند که جز خدا معبودي نيست و من فرستاده ي خدايم و نماز بپا دارند و زکات بپردازند.
«امام باقر (ع) فرمود: رسول خدا (ص) در مسجد بود که گفت: فلاني. بلند شو، فلاني بلند شو: فلاني بلند شو... تا اين که 5 نفر را بيرون کرد و فرمود از مسجد ما خارج شويد و شما که زکات نمي دهيد در مسجد ما نماز نخوانيد. »
در آثار معصومين عليهم السلام هم از آثار و نتايج آخرتي پرداخت زکات مسايلي مطرح شده و هم از پي آمدهاي دنيايي و آخرتي عدم پرداخت آن مطالبي بيان گرديده است که بخشي از آن ها را با هم مي خوانيم:
«داووا مرضاکم بالصدقه، و حصنوا اموالکم بالزکاه.(6)»
«رسول خدا (ص) فرمود:
بيماران خود را با صدقه مداوا کنيد، و اموالتان را هم با پرداخت زکات حفظ و بيمه کنيد. »
«رسول اکرم (ص) فرمود: زکات، گناهان را از بين مي برد. »
يا جابر... و الزکاه تزيد في الرزق.(8)»
«امام باقر (ع) فرمود: اي جابر... زکات روزي انسان را زياد مي کند. »
انما وضعت الزکاه قوتا للفقراء و توفيرا لأموالهم (9). »
«امام موسي بن جعفر (ع) فرمود: زکات قرار داده شده، تا خوراک نيازمندان و مايه اي افزايش ثروت آنان باشد.»
فجعل الايمان تطهيرا لکم من الشرک و الصلاه تنزيها عن الکبر، و الزکوه تزکيه للنفس، و نماء في الرزق(10).»
«حضرت فاطمه زهرا (س) فرمود: خداوند ايمان را مايه ي پاکيزگي شما از شرک قرار داد و نماز را مايه ي دور شدن شما از تکبر قرار داد و زکات را به خاطر پاکيزگي جان و روان و افزايش روزي واجب کرد.»
«ما نقص زکاه في مال قط(11)»
«پرداخت زکات هرگز باعث کم شدن مال نمي شود. »
اما صادق (ع) فرموده است:
«ما ادي احد الزکاه فنقصت من ماله، و لا منعها احد فزادت في ماله.(12)»
«امام صادق (ع) فرمود:
با پرداخت زکات از ثروت کسي کم نشده است. همان طور که با برخورداري از پرداخت آن ثروت کسي زياد نشده است. »
«السراق ثلاثه: مانع الزکاه و مستحل مهور النساء، و کذلک من استدان و لم ينو قضائه(13).»
«امام صادق (ع) فرمود:
دزدان سه نوع اند: مانعين زکات، کساني که مهره زنان را حلال مي شمارند (و نمي دهند)، و کسي که قرض مي کند ولي قصد پرداخت ندارد.»
«ثمانيه لاتقبل منهم صلاه ف منهام مانع الزکاه(14).»
«رسول خدا (ص) فرمود:
نماز هشت گروه پذيرفته نمي شود، يکي از آنان کساني اند که از پرداخت زکات خودداري مي کنند.»
... و اذا منعت الزکاه ظهرت الحاجه (15).»
«امام صادق (ع) فرمود:
... هنگامي که زکات پرداخت نشود فقر و نياز بروز خواهد کرد.»
ان الله ليدفع بمن يصلي من شيعتنا عمن لا يصلي من شيعتنا و لو اجمعوا علي ترک الصلاه لهلکوا، و ان الله ليدفع بمن يزکي من شيعتنا عمن لايزکي و لو أجمعوا علي ترک الزکاه لهلکوا(16).»
«امام صادق (ع) فرمود:
خداوند به واسطه نمازگزاران شيعه بلا را از شيعياني که نماز نمي خوانند دفع مي کند، و اگر نماز را ترک کنند هلاک خواهند شد.
و خداوند به خاطر زکات پردازان شيعه بلا را از کساني که زکات نمي دهند دفع مي کند و اگر همه زمات را ترک کنند نابود خواهند شد.»
الماعون الزکاه المفروضه، و مانع الزکاه کآکل الربا، و من لم يزک ماله فليس بمسلم(17).»
«علي (ع) فرمود:
مقصود از ماعون (در قرآن) زکات واجب است، بازدارنده زکات همانند رباخوار است، کسي که زکات مالش را نپردازد مسلمان نيست.»
امام صادق (ع) هم در همين رابطه فرموده اند:
«من منع قيراطا من الزکاه فليمت ان شآء يهوديا او نصرانيا.(18)»
«کسي که به اندازه يک قيراط از زکات واجب را نپردازد بايد به دين يهود يا نصاري بميرد.»
من منع قيراطا من الزکاه فليس بمؤمن و لا مسلم و هو قول الله عزوجل:
«رب ارجعون لعلي اعمل صالحا فيما ترکت»(19).»
«امام صادق (ع) فرمود:
کسي که به وزن يک قيراط از زکات واجب را نپردازد مؤمن و مسلمان نيست و مصداق فرموده. خداست (که بعد از مرگ مي گويد) خدايا مرا برگردان تا بعدها کار شايسته انجام دهم.»
«هنگامي که از پرداخت زکات جلوگيري شود حيوانات [حلال گوشت] هلاک خواهندشد.»
من منع الزکاه سأل الرجعه عند الموت، و هو قول الله عزوجل:
رب ارجعون لعلي اعمل صالحا فيما ترکت(21).»
«ابوبصير گويد از امام صادق (ع) شنيدم که مي فرمود:
کسي که از پرداخت زکات خودداري کند هنگام مرگ تقاضاي برگشت به دنيا خواهد کرد و او مصداق فرموده ي خداست که: خدايا مرا به دنيا برگردان شايد بعدها کار شايسته انجام دهم.(يعني زکات خود را بپردازم.) »
هنگامي که از پرداخت زکات خودداري شود زمين برکاتش را باز خواهد داشت.
«و قال الله اني معکم لئن اقمتم الصلوه و آتيتم الزکوه و آمنتم برسلي و عزرتموهم و اقرضتم الله قرضا حسنا لاکفرن عنکم سيئاتکم و لأدخلنکم جنات تجري من تحتها الأنهار.»
«خداوند فرموده است:
من با شمايم اگر نماز را بپا داريد و زکات را بپردازيد، و به فرستادگانم ايمان بياوريد و از آنان پشتيباني و ياري کنيد و به خدا وام دهيد، از کارهاي بد شما ( گناهان) مي گذرم و شما را در بهشت هايي که از زير آن ها نهرها مي گذرد وارد مي کنم.»
به استناد صريح آيه مرقوم و بر مبناي روايات وارده از معصومين عليهم السلام فقهاي عظيم الشأن اسلام فتوا داده اند زکات از ضروريات دين مي باشد (1) و براي نه چيز پرداخت آن واجب است.
1. گندم
2. جو
3. خرما
4- کشمش
5. طلا
6. نقره
7. شتر
8. گاو
9. گوسفند
بنابراين هر کس مالک يکي از اقلام باشد با شرايطي که در کتاب هاي فقهي توضيح داد شده است بايد مقدار معيني از اقلام ياد شده را به يکي از مصارف پيش بيني شده در منابع اسلام مصرف نمايد چنان چه مصرف نکند و از پرداخت زکات سرپيچي نمايد مرتکب گناه شده و از پيامدهاي دنيايي و آخرتي آن نيز بي نصيب نخواهد شد.
الف)ويژگي هاي زکات
1- پل اسلام
اوصيکم بالزکاه فاني سمعت نبيکم (ص) يقول: الزکاه قنطره الاسلام فمن اداها جاز القنطره، و من منعها احتبس دونها و هي تطفي غضب الرب(2).»
«امير مؤمنان (ع) فرمود:
شما را به زکات وصيت و سفارش مي کنم، از پيامبر شما که درود خدا بر او و خاندانش باد شنيدم که فرمود: زکات پل اسلام است، پس کسي که زکات بپردازد از پل مي گذرد و کسي که آن را پرداخت نکند به پايين آن سقوط مي کند [پرداخت زکات] خشم پرودگار را فرو مي نشاند. »
2- ستون اسلام
أثافي الاسلام ثلاث لاتنفع واحده منهن دون صاحبتيهما: الصلاه، و الزکاه، و الولايه.»
«راوي گويد: از حضرت علي (ع) شنيدم که مي فرمود:
ستون ها و پايه هاي اسلام سه تاست که هيچ يک از آن ها بدون دو تاي ديگر سودي ندارد، آن ها عبارتند از: نماز، زکات و ولايت (3).»
3- کيفر مقاتله براي پرداخت نکردن زکات
امرت أن أقاتل الناس حتي يشهدوا أن لا اله الله و أني رسول الله و يقيموا الصلاه و يؤتوا الزکاه (4).»
«رسول خدا (ص) فرمود:
دستور دارم با مردم مبارزه کنم تا شهادت دهند که جز خدا معبودي نيست و من فرستاده ي خدايم و نماز بپا دارند و زکات بپردازند.
4- کيفر اخراج از اجتماع مسلمين براي پرداخت نکردن زکات
«امام باقر (ع) فرمود: رسول خدا (ص) در مسجد بود که گفت: فلاني. بلند شو، فلاني بلند شو: فلاني بلند شو... تا اين که 5 نفر را بيرون کرد و فرمود از مسجد ما خارج شويد و شما که زکات نمي دهيد در مسجد ما نماز نخوانيد. »
در آثار معصومين عليهم السلام هم از آثار و نتايج آخرتي پرداخت زکات مسايلي مطرح شده و هم از پي آمدهاي دنيايي و آخرتي عدم پرداخت آن مطالبي بيان گرديده است که بخشي از آن ها را با هم مي خوانيم:
ب) آثار دنيايي پرداخت زکات
1- بيمه شدن جان و مال
«داووا مرضاکم بالصدقه، و حصنوا اموالکم بالزکاه.(6)»
«رسول خدا (ص) فرمود:
بيماران خود را با صدقه مداوا کنيد، و اموالتان را هم با پرداخت زکات حفظ و بيمه کنيد. »
2- آمرزش گناهان
«رسول اکرم (ص) فرمود: زکات، گناهان را از بين مي برد. »
3- وسعت روزي
يا جابر... و الزکاه تزيد في الرزق.(8)»
«امام باقر (ع) فرمود: اي جابر... زکات روزي انسان را زياد مي کند. »
4- تأمين شدن معاش فقيران
انما وضعت الزکاه قوتا للفقراء و توفيرا لأموالهم (9). »
«امام موسي بن جعفر (ع) فرمود: زکات قرار داده شده، تا خوراک نيازمندان و مايه اي افزايش ثروت آنان باشد.»
5- تزکيه نفس
فجعل الايمان تطهيرا لکم من الشرک و الصلاه تنزيها عن الکبر، و الزکوه تزکيه للنفس، و نماء في الرزق(10).»
«حضرت فاطمه زهرا (س) فرمود: خداوند ايمان را مايه ي پاکيزگي شما از شرک قرار داد و نماز را مايه ي دور شدن شما از تکبر قرار داد و زکات را به خاطر پاکيزگي جان و روان و افزايش روزي واجب کرد.»
6. عدم نقصان در مال
«ما نقص زکاه في مال قط(11)»
«پرداخت زکات هرگز باعث کم شدن مال نمي شود. »
اما صادق (ع) فرموده است:
«ما ادي احد الزکاه فنقصت من ماله، و لا منعها احد فزادت في ماله.(12)»
«امام صادق (ع) فرمود:
با پرداخت زکات از ثروت کسي کم نشده است. همان طور که با برخورداري از پرداخت آن ثروت کسي زياد نشده است. »
ج) آثار عدم پرداخت زکات
1- به منزله سرقت
«السراق ثلاثه: مانع الزکاه و مستحل مهور النساء، و کذلک من استدان و لم ينو قضائه(13).»
«امام صادق (ع) فرمود:
دزدان سه نوع اند: مانعين زکات، کساني که مهره زنان را حلال مي شمارند (و نمي دهند)، و کسي که قرض مي کند ولي قصد پرداخت ندارد.»
2- عدم پذيرش نماز
«ثمانيه لاتقبل منهم صلاه ف منهام مانع الزکاه(14).»
«رسول خدا (ص) فرمود:
نماز هشت گروه پذيرفته نمي شود، يکي از آنان کساني اند که از پرداخت زکات خودداري مي کنند.»
3- پيدايش فقر در جامعه
... و اذا منعت الزکاه ظهرت الحاجه (15).»
«امام صادق (ع) فرمود:
... هنگامي که زکات پرداخت نشود فقر و نياز بروز خواهد کرد.»
4- نزول بلاهاي اجتماعي
ان الله ليدفع بمن يصلي من شيعتنا عمن لا يصلي من شيعتنا و لو اجمعوا علي ترک الصلاه لهلکوا، و ان الله ليدفع بمن يزکي من شيعتنا عمن لايزکي و لو أجمعوا علي ترک الزکاه لهلکوا(16).»
«امام صادق (ع) فرمود:
خداوند به واسطه نمازگزاران شيعه بلا را از شيعياني که نماز نمي خوانند دفع مي کند، و اگر نماز را ترک کنند هلاک خواهند شد.
و خداوند به خاطر زکات پردازان شيعه بلا را از کساني که زکات نمي دهند دفع مي کند و اگر همه زمات را ترک کنند نابود خواهند شد.»
5- خروج از اسلام
الماعون الزکاه المفروضه، و مانع الزکاه کآکل الربا، و من لم يزک ماله فليس بمسلم(17).»
«علي (ع) فرمود:
مقصود از ماعون (در قرآن) زکات واجب است، بازدارنده زکات همانند رباخوار است، کسي که زکات مالش را نپردازد مسلمان نيست.»
امام صادق (ع) هم در همين رابطه فرموده اند:
«من منع قيراطا من الزکاه فليمت ان شآء يهوديا او نصرانيا.(18)»
«کسي که به اندازه يک قيراط از زکات واجب را نپردازد بايد به دين يهود يا نصاري بميرد.»
6- خروج از ايمان
من منع قيراطا من الزکاه فليس بمؤمن و لا مسلم و هو قول الله عزوجل:
«رب ارجعون لعلي اعمل صالحا فيما ترکت»(19).»
«امام صادق (ع) فرمود:
کسي که به وزن يک قيراط از زکات واجب را نپردازد مؤمن و مسلمان نيست و مصداق فرموده. خداست (که بعد از مرگ مي گويد) خدايا مرا برگردان تا بعدها کار شايسته انجام دهم.»
7- مرگ حيوانات
«هنگامي که از پرداخت زکات جلوگيري شود حيوانات [حلال گوشت] هلاک خواهندشد.»
8- پشيماني بي حاصل در عالم رجعت
من منع الزکاه سأل الرجعه عند الموت، و هو قول الله عزوجل:
رب ارجعون لعلي اعمل صالحا فيما ترکت(21).»
«ابوبصير گويد از امام صادق (ع) شنيدم که مي فرمود:
کسي که از پرداخت زکات خودداري کند هنگام مرگ تقاضاي برگشت به دنيا خواهد کرد و او مصداق فرموده ي خداست که: خدايا مرا به دنيا برگردان شايد بعدها کار شايسته انجام دهم.(يعني زکات خود را بپردازم.) »
9- عدم نزول برکات آسماني
هنگامي که از پرداخت زکات خودداري شود زمين برکاتش را باز خواهد داشت.
پي نوشت :
1. تحرير الوسيله، ج 1، ص 311
2. بحارالانوار ج 77، ص 407
3.بحار النوار، ج 68، ص 386
4.کنز العمال، ج 6،ص 527
5. من لا يحضر،الفقيه ج 2 ص12
6.وسايل االشيعه ج 6 ص6
7.بحارالانوار ج 68 ص 332
8.بحارالانوارج 78 ص 183
9.وسايل الشيعه ج 6 ص 4
10.الاحتجاج ص 99
11.دعائم الاسلام ج 1 ص 241
12.وسايل الشيعه ج 6 ص 12
13.ميزان الحکمه ج 4 ص 221
14.وسايل الشيعه ج 6 ص 16
15.اصول کافي ج1 ص448
16.همان ج 2 ص 415
17.بحارالانوار ج 96 ص 29
18.وسايل الشيعه ج 6 ص 18
19.همان ص 18
20.من لايحضر ج 1 ص 524
21. وسائل الشيعه ج 6 ص 18
