اسکولیوز یا انحراف جانبی ستون فقرات چیست؟

اسکولیوز (Scoliosis) انحراف و خمیدگی یک طرفه‌ی ستون فقرات است که در بیش‌تر مواقع پیش از زمان بلوغ رخ می‌دهد. در حالی که این بیماری ممکن است به علت مشکلات دیگری همچون فلج مغزی و دیستروفی عضلانی رخ دهد، عامل ایجاد کننده‌ی این مشکل در بسیاری از موارد ناشناخته است. چیزی در حدود 3 درصد افراد در سن بلوغ به اسکولیوز مبتلا هستند.

در اغلب موارد اسکولیوز خفیف است، اما ممکن است به مروز زمان و به همراه رشد کودک شدیدتر شود. این بیماری در موارد شدیدتر می‌تواند باعث بروز معلولیت شود، در این حالت بیماری انحراف شدید فضای قفسه سینه را کم کرده و بنابراین ریه به سختی قادر به انجام عملکرد طبیعی خود خواهد بود.

اسکولیوز برگشت پذیر

در اسکولیوز برگشت پذیر یا Reversible scoliosis ستون فقرات هنوز خاصیت انعطاف پذیری خود را حفظ کرده است. گر چه وقتی بیمار می ایستد دچار اسکولیوز میشود ولی وقتی به جلو خم میشود و یا دراز میکشد این انحراف جانبی برطرف میشود. این نوع اسکولیوز ممکن است به علل زیر ایجاد شود

بد ایستادن

انقباض عضلات شکمی : در این حالات به علت درد شدیدی که در ستون مهره وجود دارد بیمار برای کاهش شدت درد تمایل دارد به یک طرف خم شود و یا اسپاسم عضلات اطراف ستون مهره موجب خم شدن آن به یک طرف میشود. گاهی حتی در بعضی بیماری هایی که ارتباطی به ستون مهره ندارند اسکولیوز ایجاد میشود. بطور مثال آپاندیست میتواند به علت درد شدیدی که در یک طرف شکم ایجاد میکند موجب شود تا بیمار به یک طرف خم شود.

کوتاه بودن یکی از اندام های تحتانی : وقتی طول اندام های تحتانی تفاوت دارد بیمار برای اینکه بتواند کف هر دو پا را بر روی زمین بگذارد و بر روی هر دو پا بایستد و راه برود لگن را در طرف کوتاه شده پایین تر میبرد. این انحراف لگن موجب میشود تا ستون فقرات بالای آن نیز به یک طرف خم شده و دچار انحراف جانبی شود.

اسکولیوز برگشت ناپذیر

در اسکولیوز برگشت ناپذیر یا Irreversible scoliosis ستون فقرات خاصیت انعطاف پذیری خود را از دست داده است و بیمار هر وضعیتی که به خود بگیرد انحراف جانبی ستون مهره از بین نمیرود. این نوع اسکولیوز ممکن است به علل زیر ایجاد شود:

* اسکولیوز هایی که بر اثر مشکلات استخوانی و تغییر شکل مهره بوجود میایند مانند اسکولیوز مادرزادی و اسکولیوز بدنبال شکستگی مهره یا تغییر شکل مهره بدنبال نرمی یا پوکی استخوان

* اسکولیوز هایی که بدنبال مشکلات عصبی بوجود میایند مانند اسکولیوز بدنبال ابتلا به فلج اطفال یا فلج مغزی

* اسکولیوز بدنبال بیماری های عضلانی مانند دیستروفی های عضلانی

* اسکولیوز بدنبال بیماری های مادرزادی مانند اسپینا بیفیدا یا نوروفیبروماتوز

* اسکولیوز هایی که هیچ علت خاصی برای آنها پیدا نمیشود که به آنها اسکولیوز ایدیوپاتیک Idiopathic scoliosis میگویند. شایعترین نوع اسکولیوز همین نوع ایدیوپاتیک است.

علائم اسکولیوز یا انحراف جانبی ستون فقرات

نشانه‌های انحراف ستون فقرات عبارتند از:

* شانه‌های غیر هم سطح
* استخوان شانه و یا کتف یک سمت از بدن برجسته‌تر است.
* مفصل ران یک طرف بدن بالاتر از دیگری قرار گرفته است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد ؟

اگر نشانه‌های اسکولیوز را در کودک خود مشاهده کردید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. انحراف و خمیدگی‌های خفیف از آن‌جایی که به تدریج رخ می‌دهند و معمولاً دردی به همراه ندارند، اغلب به سرعت قابل تشخیص نیستند. آموزگاران، دوستان و هم تیمی‌های گروه ورزشی معمولاً زودتر از باقی افراد متوجه‌ی وجود این مشکل در فرد می‌شوند.

انواع رایج اسکولیوز کدام است؟

بزرگ‌ترین گروه اسکولیوز نوع ایدیوپاتیک است، یعنی علت آن ناشناخته است این نوع از اسکولیوز در گروه‌های سنی مختلف دیده شده و به این روش دسته بندی می‌شود:

کودک: صفر تا سه سالگی
نوجوان: 4 تا ده سالگی
در حال بلوغ : 11 تا 18 سالگی
بزرگسال: بالای 18 سالگی

در این میان اسکولیوز ایدیوپاتیک در حال بلوغ شایع‌تر است.

پزشکان علت بیست درصد موارد اسکولیوز را تشخیص می‌دهند؛ این موارد شامل:

اسکولیوز مادرزادی (congenital): در این مورد در بدو تولد ستون فقرات دچار ناهنجاری و نقص است

اسکولیوز عصبی (neurological): در این مورد ناهنجاری‌های عصبی بر روی ماهیچه‌های ستون فقرات اثر می‌گذارند.

این بیماری در انواع ساختاری و غیرساختاری هم دسته بندی می‌شود. در اسکولیوز ساختاری انحراف ستون فقرات به علت بیماری، آسیب و یا نقص مادرزادی رخ می‌دهد و معمولاً دائمی است. ولی انواع غیر ساختاری معمولاً موقتی بوده و انحراف ستون فقرات در آن‌ها قابل درمان است.

علت اسکولیوز چیست؟

پزشکان به درستی علت بسیاری از انواع اسکولیوز را نمی‌دانند. از آن‌جایی که درصد ابتلای افراد دارای سابقه‌ی خانوادگی بیش‌از است، پزشکان احتمال می‌دهند که عوامل ارثی در بروز این بیماری موثر باشد. انواع کم‌تر شایع اسکولیوز ممکن است به علت‌های زیر رخ دهد:

* بیماری‌های عصبی – ماهیچه‌ای مانند دیستروفی عضلانی و فلج مغزی
* نقص‌های مادرزادی که رشد استخوان‌ها و ستون فقرات را تحت تاثیر قرار می‌دهد
* آسیب و عفونت ستون فقرات

عوامل خطر برای بروز اسکولیوز چیست؟

عوامل خطر موثر در بروز انواع شایع اسکولیوز عبارتند از:

سن: علائم و نشانه‌های بیماری معمولا پیش از بلوغ خود را نشان می‌دهد.

جنسیت: این بیماری هم در دختران و هم در پسران دیده می‌شود، ولی با این همه خطر شدت گرفتن بیماری و نیاز داشتن به درمان در دختران بیش‌تر است.

سابقه خانوادگی: اسکولیوز ممکن است در خانواده‌هایی که سابقه‌ی بیماری در آن‌ها وجود دارد، دیده شود. ولی با این همه در خانواده‌ی بسیاری از کودکان مبتلا هم فردی با سابقه بیماری وجود ندارد.

مشکلات و عوارض اسکولیوز

با وجود اینکه بسیاری از افراد مبتلا به اسکولیوز نوع خفیف بیماری را تجربه می‌کنند، این بیماری ممکن است در مواردی هم مشکلات و عوارض جانبی برای فرد ایجاد کند:

آسیب قلبی – ریوی: در اسکولیوز شدید، قفسه سینه ممکن است به قلب و ریه فشار آورده و تنفس و کارکرد طبیعی قلب را سخت کند.

مشکلات کمر: احتمال ابتلای افراد بزرگسال و کودکان مبتلا به اسکولیوز به کمر درد بیش‌تر از سایر افراد است

تغییر ظاهر و شکل بدن: در موارد شدید بیماری ساختار قامتی بدن تغییر می‌کند، دو مفصل ران و شانه‌ها در یک سطح نخواهند بود، قفسه سینه برجسته بوده و دور کمر به یک طرف متمایل است. برخی از افراد مبتلا به این بیماری به دلیل وضعیت خاص ظاهری اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند.

تشخیص اسکولیوز

پزشک در ابتدا سابقه‌ی پزشکی فرد را به طور دقیق بررسی کرده و سوالاتی در مورد سرعت رشد بیمار خواهد پرسید. در جریان معاینه‌ی بالینی و فیزیکی، کودک را در حالت ایستاده و در حالی که بازوها در دو طرف در حالت شل قرار دارند، از ناحیه‌ی کمر به جلو خم خواهد کرد. در جریان این معاینه پزشک متوجه‌ی برآمدگی احتمالی یک سمت قفسه‌ی سینه خواهد شد.

همچنین برای بررسی دقیق مشکلات زیر آزمایش‌های عصبی لازم انجام خواهد شد:

* ضعف عضلانی
* بی حسی و کرختی
* رفلکس‌های غیر طبیعی
* آزمایش‌های تصویربرداری

یک تصویربرداری رادیولوژی با اشعه ایکس ساده اسکولیوز و شدت خمیدگی ستون فقرات را به خوبی نشان خواهد داد. اگر پزشک به وجود عوامل زمینه‌ای بیماری همچون تومورها مشکوک باشد، آزمایش‌های تکمیلی بیش‌تری همچون ام آر آی انجام خواهد شد.

درمان اسکولیوز

بیش‌تر کودکان مبتلا به اسکولیوز دارای خمیدگی و انحراف ستون فقرات خفیف بوده و نیازی به درمان با جراحی یا استفاده از بریس (brace) نخواهد بود. این دسته از افراد مبتلا باید مرتب توسط پزشک معاینه شده تا هر گونه تغییری در شدت انحراف ستون فقرات آن‌ها به سرعت بررسی شود.

برای درمان نوع خفیف، متوسط و شدید اسکولیوز دستور العمل‌‌های خاصی وجود دارد، اما با این همه تصمیم‌گیری نهایی در مورد نوع درمان به وضعیت هر فرد بستگی دارد و باید فاکتورهای زیر را در درمان بیماری در نظر گرفت:

جنسیت: دختران بیش از پسران در معرض خطر پیشرفت بیماری قرار دارند.

شدت خمیدگی: احتمال اینکه انحراف یا خمیدگی بزرگ‌تر با گذشت زمان وخیم‌تر شود، بسیار بیش‌تر است

ساختار خمیدگی: احتمال بدتر شدن خمیدگی و انحراف دو طرفه یا خمیدگی s شکل (S-shaped curves) بیش‌تر از خمیدگی c شکل (C-shaped curves) است.

مکان خمیدگی: انحرافاتی که در قسمت میانی ستون فقرات قرار دارند، بیش‌تر از خمیدگی‌های قسمت بالایی و پایینی ستون فقرات وخیم می‌شوند.

وضعیت بلوغ: اگر رشد استخوانی متوقف شده باشد، خطر پیشرفته تر و بدتر شدن وضعیت انحراف کم‌تر خواهد بود. این مسئله به این معنی است که درمان با بریس در کودکانی که استخوان‌ها هنوز در حال رشد هستند، موفق‌تر خواهد بود.

بریس برای درمان اسکولیوز

اگر رشد استخوانی کودک متوقف نشده باشد و او به نوع متوسط اسکولیوز مبتلا باشد، پزشک استفاده از بریس را توصیه خواهد کرد. پوشیدن بریس اسکولیوز و انحراف را درمان نمی‌کند. بلکه استفاده از این وسیله از شدت گرفتن و پیشرفت خمیدگی و انحراف بیش‌تر جلوگیری خواهد کرد.

بیش‌تر نمونه‌های رایج بریس پلاستیکی هستند و متناسب با ساختار بدن ساخته می‌شوند و معمولا زیر لباس مشخص نمی‌شوند. این پوشش زیر بازوها، دور قفسه سینه، قسمت پایینی کمر و لگن را می‌پوشاند.

بیش‌تر بریس‌ها باید شبانه روزی استفاده شوند. هر چه تعداد ساعت‌ هایی که از آن استفاده می‌شود، بیش‌تر باشد، موثرتر خواهد بود. کودکانی که از آن استفاده می‌کنند معمولاً با می‌توانند در بسیاری از فعالیت ‌های روزانه شرکت کنند و در صورت نیاز در هنگام شرکت در مسابقات ورزشی آن را از تن در آورند.

* استفاده از بریس معمولاً با توقف رشد استخوانی متوقف خواهد شد
* دو سال بعد از شروع قاعدگی در دختران
* زمانی که پسران نیازمند به اصلاح روزانه‌ی صورت باشند
* زمانی که تغییراتی مشهودی در اندازه قد فرد رخ ندهد

فیزیوتراپی

انجام فیزیوتراپی، ورزش و حرکات اصلاحی، بخش بسیار مهمی از برنامه‌ی درمانی اسکولیوز است. یک برنامه‌ی ورزشی که به خوبی طراحی شده باشد می‌تواند موجب تسکین و برطرف شدن درد برای بسیاری از بیماران شود. متخصص طب فیزیکی و توان بخشی می‌تواند یک برنامه‌ی ورزشی اختصاصی و مناسب برای شما تنظیم کند. بسیار مهم است که شما به دقت برنامه‌ی ورزشی خود را دنبال کنید و انجام دهید.

توصیه‌های ورزشی شما می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
یادگیری شیوه‌ی صحیح حرکت دادن بدن و قرار داردن بدن در حالت صحیح به نحوی که با تاثیرات اسکولیوز مقابله شود.

* انجام منظم ورزش‌های سبک و کم‌فشار مانند شنا کردن
* داشتن سطح فعالیت بالا به طور مداوم
* انجام تمرینات کششی به صورت روزانه و کشیدن نفس عمیق در هنگام انجام تمرینات (برای بزرگ شدن ریه‌ها)

درمان‌های کایروپراکتیک: ماساژ و درمان دستی از جمله روش‌های درمانی بسیار بحث برانگیز هستند که به نظر می‌رسد بیشترین تاثیر را بر درمان دردهای حاد و کوتاه مدت دارند. به نظر می‌رسد که انجام دوره‌های بلند مدت درمان با کایروپراکتیک، در برطرف کردن دردهای مزمن تاثیر کمتری دارد. انجام ماساژ به افراد مبتلا به کمردرد کمک می‌کند.

EMS : همراه با جریان سینوسی متناوب به کاهش اسپاسم عضلانی کمک می‌کند. این روش در کودکان زیر 12 سال نتایج بسیار مطلوبی به همراه دارد و می‌تواند روند پیشروی انحراف ستون فقرات را متوقف کند و ممکن است تاثیرات آن بر انحراف ستون فقرات با روش بریس یکسان باشد. این روش در مقایسه با استفاده از بریس، رضایت بیشتری برای بیمار به همراه دارد.

TENS : انجام الکتروتراپی با دستگاه TENS موجب آسودگی و رفع درد بیمار می‌شود.

عمل جراحی اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات

شدت اسکولیوز معمولا با گذشت زمان بیش‌تر می‌شود؛ بنابراین پزشک برای کم کردن شدت انحراف ستون فقرات و پیشگیری از بدتر شدن آن معمولاً جراحی را توصیه خواهد کرد. یکی از رایج‌ترین جراحی‌ها برای درمان جراحی جوش دادن مهره‌ها (spinal fusion) است.

در این جراحی جراح یک یا چند مهره‌ی ستون فقرات را به هم متصل کرده و بنابراین آن‌ها به صورت مستقل قادر به حرکت نخواهند بود. قطعات استخوانی و یا شبه استخوانی بین مهره‌های ستون فقرات قرار می‌گیرند. میله، قلاب، سیم و پیچ‌ها ستون فقرات را صاف نگه داشته در حالی که قطعات استخوانی قدیم و جدید به همدیگر متصل شده اند.

اگر در سن پایین که کودک در حال رشد است، بیماری به سرعت پیشرفت کند، پزشک از میله‌‌ی مخصوصی که طول آن قابل تنظیم است، استفاده خواهد کرد.

این میله‌ی قابل تنظیم به قسمت بالایی و پایینی انحراف ستون فقرات متصل شده و معمولاً هر 6 ماه یکبار طویل تر می‌شود.

مشکلات جراحی ستون فقرات شامل خونریزی، عفونت، درد و آسیب عصبی است. در موارد نادر استخوان بهبود پیدا نکرده و باید جراحی دیگری انجام شود.

سبک زندگی و درمان‌های خانگی برای درمان اسکولیوز

با وجود اینکه ورزش‌های فیزیوتراپی اسکولیوز را متوقف نمی‌کند، ورزش کردن و یا شرکت کردن در برنامه‌های ورزشی در بهبود سلامت کلی بیمار نقش مثبتی خواهد داشت.

آیا درمان‌های جایگزین برای اسکولیوز وجود دارد؟

تحقیقات نشان می‌دهد که این درمان‌ها برای اسکولیوز بی فایده هستند:

* درمان دستی (مانیپولاسیون) شیروپرکتیک‌ (Chiropractic manipulation)
* تحریک الکتریکی عضلات
* مصرف مکمل‌های غذایی

مقابله با بیماری و حمایت از بیمار مبتلا به اسکولیوز

کنار آمدن با اسکولیوز برای افراد جوان بسیار سخت است، چرا که در این سن آن‌ها با شرایط سختی دست به گریبان هستند. نوجوانان هم علاوه بر مشکلات فیزیکی با تغییرات احساسی و اجتماعی زیادی مواجه هستند. زمانی که بیماری در این افراد تشخیص داده شود، ممکن است فرد خشم زیاد، ناامنی، تزلزل و ترس را تجربه کند.

بودن فرد جوان و یا نوجوان مبتلا در گروه دوستی حامی و قوی، اثر بسیار زیادی روی روحیه‌ی فرد، پذیرش اسکولیوز و کنار آمدن با مراحل سخت درمان خواهد گذاشت. کودک را تشویق کنید که با دوستان خود صحبت کرده و از آن‌ها کمک بخواهد.

شرکت در گروه‌های حمایتی والدین و فرزندان مبتلا به بیماری هم بسیار کمک کننده خواهد بود. در این گروه‌ها افراد حاضر دارای مشکلات و تجربه‌های مشابه هستند و می‌توانند آن‌ها را با هم به اشتراک بگذارند.

آماده شدن برای ویزیت پزشک جهت تشخیص و درمان اسکولیوز

در طی چکاپ های روتین پزشک کودک را از جهت احتمال ابتلا به اسکولیوز بررسی خواهد کرد. در بسیاری از کشورها در مدارس طرح‌هایی اجرا می‌شود که در آن کودکان را از جهت اسکولیوز بررسی خواهند کرد.

معاینات پزشکی پیش از انجام مسابقات ورزشی معمولاً این مشکل را در کودک تشخیص خواهد داد. اگر مطلع شدید که کودک به این بیماری مبتلا است، برای تایید این مسئله حتماً به پزشک مراجعه کنید.

چه کاری باید انجام داد؟

قبل از رسیدن وقت ملاقات حتماً لیست تهیه کنید:

* توصیف دقیق و با جزئیات علایم و نشانه‌های کودک
* اطلاعاتی در مورد بیماری‌هایی که کودک در گذشته به آن مبتلا بوده
* اطلاعاتی در مورد بیماری‌هایی که در خانواده‌ی شما شایع است