ویتامین دی نقشی حیاتی را در سلامت جسمی ما ایفا می‌کند. این ویتامین در حقیقت از طرق مختلف و بسیاری در حفظ سلامت و عملکرد سلول‌های بدن نقش دارد. از آن جا که امروزه اکثر مردم نمی‌توانند نیازهای روزانه خود نسبت به ویتامین دی را تأمین کنند، مصرف مکمل‌های ویتامین دی می‌تواند مفید باشد. اگرچه بعید به نظر می‌رسد، اما در مواردی افرادی با نشانه‌های مسمومیت ویتامین دی گزارش شده‌اند.
ویتامین دی در جذب کلسیم، عملکرد ایمنی و حفظ سلامت استخوان، عضلات و قلب نقش مهمی دارد. به‌طور معمول بدن انسان می‌تواند از طریق مصرف خوراکی و غذاهای روزمره نیازهای اساسی خود را برطرف سازد. همچنین بدن انسان می‌تواند با قرارگیری در معرض نور مستقیم آفتاب نیز به ساختن ویتامین دی اقدام کند.
با این حال، به‌جز ماهی‌های چرب، اکثر غذاها فاقد میزان لازم برای تأمین ویتامین دی مورد نیاز بدن هستند. همچنین زندگی امروزه باعث شده است که اکثر مردم نتوانند روزانه به‌اندازه کافی در معرض نور مستقیم آفتاب قرار گیرند. این موضوع اساس گفته‌های پیشین ما در رابطه با معمول بودن فقدان ویتامین دی در برخی افراد است. بر اساس آمارهای بین‌المللی، در حال حاضر دست کم 1 میلیارد نفر در سراسر جهان از فقر ویتامین دی رنج می‌برند.
مکمل‌ها امروزه بسیار رایج هستند و هر دو نوع ویتامین دی 2 و ویتامین دی 3 را می‌توان در فرم مکمل مصرف کرد. ویتامین دی 3 در پاسخ به تماس با خورشید و همچنین در محصولات حیوانی یافت می‌شود، در حالی که ویتامین دی 2 از طریق فراورده‌های گیاهی تأمین می‌شود. همچنین ویتامین D3 در افزایش سطح ویتامینی خون، نقش مهم‌تری را نسبت به ویتامین دی 2 بازی می‌کند. به این ترتیب افزایش سطح دی 3 خون می‌تواند عوارضی را برای افراد ایجاد نماید.
از آنجایی که ویتامین در چربی بدن ذخیره می‌شود و به آهستگی به جریان خون منتقل می‌شود، عوارض ویتامین دی ممکن است چند ماه پس از قطع مصرف مکمل‌ها ادامه یابد. باید توجه داشت عوارض ویتامین دی مانند مسمومیت، امری غیرعادی بوده و بیشتر شامل حال افرادی می‌شود که برای مدت‌های طولانی از مکمل‌های ویتامینی تغذیه داشته‌اند؛ همچنین به‌طور ویژه افزایش بیش از حد سطح ویتامین دی خون از طریق تغذیه روزمره و همچنین قرار گیری در معرض نور آفتاب امری محال و دور از تصور به نظر می‌رسد.
ویتامین دی دو دسته است:
* ارگوکلسیفرول( D2)* کلسیفرول (ویتامین D3)
کوله کلسیفرول بهترین ترکیبی است که سطح ویتامین د را در خون افزایش می دهد. در کودکان کمبود ویتامین د موجب راشیتیسم یا نرمی استخوان می شود.
برخی افراد ممکن است ویتامین د را به میزان کافی جذب نکنند بخصوص افرادی که در مناطق کوهستانی زندگی می کنند و همچنین سالمندان. سیاه پوستان به اندازه سفید پوستان، نور آفتاب را براحتی جذب نمی کنند بنابراین خطر کمبود ویتامین د در این افراد بیشتر است. کمبود ویتامین د با برخی بیماری ها مثل سرطان سینه و کولون، پروستات، فشار خون بالا، افسردگی و چاقی ارتباط دارد، بنابراین افراد با بیشترین سطح ویتامین د کمتر در معرض ابتلا به این بیماری ها هستند.
ویتامین D3 نسبت به ویتامین D2 بهتر جذب بدن می شود. این دو ویتامین به طور طبیعی در مواد غذایی یافت شده و به شیر نیز افزوده می شود. البته همه محصولات لبنی من جمله ماست و پنیر نمی توانند با ویتامین دی غنی شوند.
مهمترین منابع ویتامین دی :
روغن کبد ماهی کاد (این روغن حاوی میزان بالای ویتامین آ است که مصرف زیاد آن می تواند مسمومیت ایجاد کند بنابراین اگر از آن برای تامین ویتامین د استفاده می کنید در مورد مصرف این روغن با پزشک مشورت کنید.)* ماهی های چرب مثل: سالمون، تن، ساردین و کیلکا
* شیر و غلات غنی شده با ویتامین دی
* تخم مرغ
زمانی که پوست در معرض نورآفتاب است، بدن شروع به ساخت ویتامین د می کند. رنگ پوست بر تولید ویتامین د تاثیر دارد. افراد با پوست روشن تنها باید به مدت 45 دقیقه در هفته در نورآفتاب بمانند تا بدن بتواند ویتامین د موردنیاز را جذب کند درحالیکه مدت زمان موردنیاز برای افراد سیاه پوست بیش از 3 ساعت می باشد.
هوای ابری و مه آلود، لباس، کرم ضدآفتاب و شیشه پنجره همگی میزان جذب نورآفتاب را به پوست کمتر می کنند. استفاده از کرم ضدآفتاب به پیشگیری از سرطان پوست کمک می کند. در مناطقی که دسترسی به نورآفتاب کم است، جذب ویتامین د بسختی صورت می گیرد لذا به ساکنین این مناطق توصیه می شود که مکمل ویتامین د مصرف کنند. ویتامین د در بیشتر قرص های مولتی ویتامین وجود دارد و به شکل کپسول یا قرص از دوز 50 تا 1000 واحد در داروخانه ها یافت می شود. مصرف این ویتامین باید طبق تجویز پزشک انجام شود. افرادی که در هضم چربی مشکل دارند باید ویتامین د را به صورت تزریقی و طبق تجویز پزشک مصرف کنند.
مصرف مقدار مناسبی از ویتامین دی به پیشگیری از برخی بیماری ها کمک می کند:
1- مصرف ویتامین دی در جلوگیری از استئوپورز :
ویتامین د به جذب کلسیم کمک کرده و موجب استحکام استخوان ها می شود بنابراین مصرف این ویتامین در طول عمر بسیار مهم است زیرا بیشتر استخوان ها در دوره جوانی شکل می گیرند. زنان در دوره یائسگی بیشتر در معرض خطر استئوپورز (پوکی استخوان) هستند لذا مصرف ویتامین د به همراه مکمل های کلسیم می تواند از پیشرفت پوکی استخوان و شکستگی آن جلوگیری نماید.
افراد دچار کمبود ویتامین د بیشتر در معرض شکستگی استخوان هستند لذا به این افراد توصیه می شود که روزانه 700 تا 1000واحد مکمل ویتامین د را مصرف نمایند. ویتامین د تا 22 درصد مانع شکستگی استخوان می شود.
2- نقش ویتامین د در بیماری راشیتیسم یا نرمی استخوان :
ویتامین د از بروز بیماری راشیتیسم یا نرمی استخوان و استئومالاسیا جلوگیری می کند. افرادی که در مناطق شمالی زندگی می کنند و دسترسی مستقیم به نور آفتاب ندارند، باید ویتامین د را از طریق مصرف شیر غنی شده و محصولات لبنی دریافت کنند. این افراد می توانند از مکمل ویتامین د یا مولتی ویتامین به همراه ویتامین د استفاده نمایند.
3- مشکلات پاراتیروئید:
4 غده پاراتیروئید در گردن وجود دارد که وظیفه آنها تولید هورمون پاراتیروئید و کمک به ذخیره و مصرف کلسیم و فسفر در بدن است. ویتامین د اغلب برای درمان بیماری پاراتیروئید استفاده می شود.
4- فشار خون بالا:
افراد دچار کمبود ویتامین د بیشتر در معرض ابتلا به فشار خون هستند اما نمی توان گفت که کمبود ویتامین د موجب افزایش فشار خون در افراد سالم می شود. افراد مبتلا به بیماری کلیوی یا پاراتیروئید بیش فعال(هایپرپاراتیروئیدیسم) مبتلا به فشار خون هستند که کمبود ویتامین د نیز نقش مهمی در این بیماری ها بازی می کند. با این حال مصرف ویتامین د و مکمل های کلسیم، فشار خون را کاهش نمی دهد و یا خطر ابتلا به فشار خون را در زنان یائسه کمتر نمی کند.
5- سرطان:
مصرف ویتامین دی ممکن است خطر ابتلا به سرطان های کولون، سینه، پروستات، پوست و پانکراس را کمتر کند اما نمی توان رابطه ای بین مصرف ویتامین د و کاهش خطر ابتلا به سرطان را مدعی شد. ویتامین د ممکن است اثرات ضد سرطانی داشته باشد. طبق تحقیقات، بالا بودن سطح ویتامین د با کاهش خطر سرطان پوست ارتباط دارد. زنان یائسه که مکمل کلسیم و ویتامین د مصرف می کنند، کمتر در معرض ابتلا به سرطان ها بویژه سرطان سینه قرار دارند. به علاوه مصرف کلسیم و ویتامین د خطر ابتلا به سرطان کولون و کولورکتال را کمتر می کند.
6- درمان افسردگی فصلی (SAD) با ویتامین د :
SAD نوعی افسردگی است که در فصل زمستان و زمانی که دسترسی به نور آفتاب امکان پذیر نیست، روی می دهد. این بیماری اغلب با نورآفتاب درمان می شود. خلق و خوی افراد مبتلا به SAD زمانی بهبود می یابد که ویتامین د مصرف کنند.
7- نقش کمبود ویتامین د در ابتلا به دیابت :
افراد دچار کمبود ویتامین د بیشتر در معرض خطر دیابت نوع 2 قرار دارند اما نمی توان ادعا کرد که مصرف ویتامین د از دیابت نوع 2 پیشگیری می کند و یا آن را درمان می نماید. دادن دو هزار واحد ویتامین د به کودکان یک ساله می تواند آنها را از ابتلا به دیابت نوع 1 در بزرگسالی مصون نماید.
8- بیماری قلبی:
کمبود ویتامین د خطر ابتلا به بیماری قلبی، حملات قلبی، سکته و نارسایی قلبی و همچنین خطر رسوب کلسیم در شریان ها را افزایش می دهد. رسوب کلسیم در شریان بیماران آتروسکلروز منجر به حمله قلبی یا سکته می شود. کمبود ویتامین د از جمله عواملی است که خطر ابتلا به بیماری قلبی، فشارخون، دیابت نوع 2، چاقی و کلسترول بالا را افزایش می دهد اما این ادعا که با مصرف 200 واحد ویتامین دی به همراه 500 میلی گرم کلسیم، خطر حمله قلبی یا سکته کاهش می یابد، درست نیست.
9- ویتامین د در درمان و پیشگیری بیماری ام. اس:
زنانی که روزانه حداقل 400 واحد ویتامین د را مصرف می کنند، کمتر در معرض ابتلا به ام اس قرار دارند. بنابراین افزایش سطح ویتامین د با کاهش خطر ابتلا به ام. اس در مردان و زنان ارتباط دارد اما این بدین معنا نیست که مکمل ویتامین د به پیشگیری یا درمان ام. اس کمک می کند.
10- چاقی:
کمبود ویتامین د با چاقی ارتباط دارد. زنان یائسه که روزانه 400 واحد ویتامین د به علاوه 1000 میلی گرم کلسیم مصرف می کنند، کمتر در معرض چاقی و اضافه وزن قرار دارند.
11- سایر بیماری ها:
ویتامین د برای تقویت سیستم ایمنی مفید بوده و به پیشگیری و درمان عفونت های ریوی کمک می کند.
12- مرگ و میر:
کمبود ویتامین د خطر ابتلا به مرگ ومیر ناشی از سایر بیماری های مختلف را کمتر می کند.
توجه: دادن مکمل ویتامین د به کودکان شیرخوار یا کودکانی که به میزان کافی غذاهای غنی شده از ویتامین د را مصرف نمی کنند ضروری است. دادن مکمل ویتامین د به کودک را تا زمانی ادامه دهید که کودک از شیر گرفته شود و حداقل 1 لیتر شیر یا شیر غنی شده با ویتامین د را به او بدهید. در مورد نوع و میزان مصرف ویتامین د برای کودکان با پزشک مشورت کنید. به توصیه سازمان بهداشت، کودکان و نوجوانانی که روزانه کمتر از 1 لیتر شیر می نوشند، باید 400 واحد ویتامین د مصرف کنند. اما قبل از دادن مکمل ویتامین د به کودک با پزشک مشورت کنید.
در این نوشته قصد داریم به چند اثر جانبی ممکن در مصرف ویتامین دی بپردازیم:
.png "اثرات جانبی و عوارض دریافت بیش از اندازه ویتامین D برای بدن")
سطح بالای ویتامین دی خون
سطح مناسب ویتامین دی خون شما می‌تواند باعث تقویت ایمنی و محافظت شما از بیماری‌های نظیر پوکی استخوان و سرطان شود.باوجود این که امروزه اکثر افراد به مصرف مکمل‌های حاوی ویتامین دی روی آورده‌اند، پیدا کردن افرادی که سطح ویتامین دی خون آنها بالا باشد، کمی سخت به نظر می‌رسد.
به‌طور خلاصه سطح ویتامین دی بیشتر از 100 نانوگرم در هر میلی لیتر خون افراد نشانه وجود مازاد این ویتامین در خون داشته و می‌تواند اثرات جانبی را در افراد موجب شود.
بالا رفتن سطح کلسیم
همان‌طور که گفته شد، سطح مناسب ویتامین دی می‌تواند به جذب کلسیم خون کمک کند. با این حال بالا رفتن سطح ویتامین دی می‌تواند موجب افزایش کلسیم جذب شده توسط فرد شده که موارد زیر اولین نشانه‌های آن خواهد بود:* پریشانی گوارشی، مانند استفراغ، تهوع و درد معده
* خستگی، سرگیجه و سردرگمی
* تشنگی بیش از حد
* تکرر ادرار
* یبوست، درد شکم، اسهال
ضعف استخوان
از آنجا که ویتامین دی نقش مهمی در جذب کلسیم و متابولیسم استخوان دارد، دریافت کافی این ویتامین برای حفظ سلامت استخوان‌ها ضروری است. با این حال مصرف بیش از حد این ویتامین می‌تواند برای سلامت استخوان‌ها مضر باشد.اگر چه بیشتر تأثیرات ویتامین دی به سطح کلسیم درون خون مربوط می‌شود، اما برخی محققان معتقدند که مصرف دوز بالای این ویتامین ممکن است به‌واسطه مکانیسم‌های خود تنظیم منفی سبب کم شدن مقدار ویتامین K2 در خون شوند. در واقع یکی از وظایف ویتامین K2 حفظ سطح کلسیم استخوان‌ها در خون و بافت استخوانی است. تحقیقات نشان داده است یکی از عوارض ویتامین دی کاهش فعالیت ویتامین K2 در افراد است.
این رابطه همچنین ضرورت مصرف غذاهای حاوی ویتامین K2 همچون لبنیات را در کنار مصرف مکمل‌های ویتامین دی نشان می‌دهد.
نارسایی کلیه
در یک تحقیق جامع که سال 2015 در کشور انگلستان انجام‌شده است، از میان 62 مورد بیمار مبتلا به مصرف بی‌رویه ویتامین دی، همه بیماران از مشکلات نارسایی کلیه رنج می‌بردند. گمان برده می‌شود که بالا بودن سطح کلسیم بدن به‌صورت بلند مدت، به کلیه‌های این افراد که وظیفه دفع مقادیر مازاد را به عهده دارد صدمه زده است.به‌طور کلی موضوعات مطرح شده، ضرورت مصرف متعادل انواع ویتامین‌ها را نشان می‌دهد. همان‌طور که گفته شد، مصرف بیش از حد ویتامین‌ها و سایر مواد مورد نیاز بدن نیز می‌تواند خطرات و صدمات جبران ناپذیری را متحمل فرد مصرف کننده نماید.
حالت تهوع، استفراغ و از دست دادن اشتها
بسیاری از عوارض جانبی مصرف بیش از حد ویتامین D، مربوط به وجود کلسیم بیش از حد در خون است. این موارد شامل تهوع، استفراغ و کاهش اشتها می‌شود. با این حال، ممکن است این علائم در همه‌ی افرادی که سطح کلسیم بالا داشته باشند، بروز نکند.مطالعه‌ای روی ۱۰ نفر که پس از مصرف ویتامین D با دوز بالا (برای جبران کمبود ویتامین D) سطح کلسیم خون‌شان بسیار بالا رفته بود، انجام شد. چهار نفر از این افراد، حالت تهوع و استفراغ را تجربه کرده و سه نفر نیز اشتهایشان را از دست داده بودند.
پاسخ‌های مشابه به دوزهای بسیار بالای ویتامین D در مطالعات دیگر نیز گزارش شده است. خانمی پس از مصرف نوعی مکمل (که مشخص شد ویتامین D آن، ۷۸ برابر بیشتر از میزان ذکر شده روی برچسب بوده است) حالت تهوع و کاهش وزن را تجربه کرد.
معده درد، یبوست یا اسهال
درد معده، یبوست و اسهال، از مشکلات شایع گوارشی بوده که غالباً با عدم تحمل مواد غذایی یا سندرم روده‌ی تحریک پذیر مرتبط هستند. با این حال، این علائم می‌توانند نشانه‌ی بالا رفتن سطح کلسیم ناشی از مسمومیت با ویتامین D نیز باشند.علائم ذکر شده ممکن است در افرادی که دوزهای بالای ویتامین D را برای جبران کمبود این ویتامین دریافت می‌کنند، ایجاد شود. به نظر می‌رسد که پاسخ بدن به این علائم (مانند سایر علائم) حتی هنگامی که سطح ویتامین D خون به میزان یکسان بالا رود، برای افراد مختلف، متفاوت باشد.
ضربان قلب نامنظم و حمله‌ی قلبی
هایپرکلسمی شدید می‌تواند توانایی عملکرد سلول‌های قلب را کاهش یا تغییر دهد. در صورت ابتلا به هایپرکلسمی شدید، اغلب در ضربان قلب، بی نظمی رخ می‌دهد.میزان کلسیم یا فسفات بسیار بالا در خون، ممکن است در عروق یا دریچه‌های قلب، رسوب کلسیم یا پلاک ایجاد کند.
در سال ۲۰۱۲، پزشکان گزارش کرده‌اند خانمی ۷۰ ساله که تزریق کلسیم را به میزان ۸۰،۰۰۰ واحد در روز به مدت ۳۰ روز انجام داده بود، هایپرکلسمی و بلوک کامل قلبی را تجربه کرده و به دستگاه ضربان ساز دائمی نیاز پیدا کرد.
کمبود آب بدن
یکی دیگر از عوارض ویتامین دی بیش از حد، کمبود آب بدن است. افزایش سطح ویتامین دی و به دنبال آن، افزایش سطح کلسیم در خون می‌تواند به توانایی کلیه‌ها در تغلیظ ادرار آسیب رساند. این امر می‌تواند به تولید و دفع مقدار زیادی ادرار به شکل غیرمعمول منجر شده که به آن پر ادراری گفته می‌شود.محققان درباره‌ی علت این اتفاق، کاملاً مطمئن نیستند. یکی از نظریات موجود این است که مقادیر بالای کلسیم باعث کاهش اثرات هورمون‌های آنتی دیورتیک (ضد ادرار) می‌شود. این هورمون‌ها، باعث افزایش حفظ آب توسط کلیه‌ها شده و هورمون‌های کمتر ممکن است منجر به تولید مقادیر بیش‌تری از ادرار رقیق شوند.
هنگامی که بدن، مقدار زیادی ادرار رقیق را دفع کند، آب و الکترولیت فراوانی را از دست خواهد داد. به همین دلیل اگر فرد به مسمومیت ویتامین D مبتلا شود، ممکن است در معرض کم آبی بدن قرار گیرد.
پانکراتیت (التهاب لوزالمعده)
هایپرکلسمی می‌تواند باعث پانکراتیت حاد شده که به معنای التهاب لوزالمعده است.در سال ۲۰۱۷، محققان گزارشی از ویژگی‌ها و درمان آسیب حاد کلیه ناشی از مسمومیت با ویتامین D منتشر کردند. آنها تجربیات ۱۹ نفر که دچار مسمومیت شده بودند را مطالعه کردند. هر کدام از این افراد به طور متوسط ۶ میلیون واحد ویتامین را در مدت ۱ تا ۳ ماه مصرف کرده بودند. بررسی‌ها نشان داد که دو نفر از ۱۹ نفر، پانکراتیت حاد را به عنوان عارضه، تجربه کرده‌اند.
آسیب ریه
یکی دیگر از عوارض ویتامین دی بیش از حد، آسیب ریه است. هنگامی که مقادیر زیاد کلسیم و فسفات موجود در خون برای تشکیل کریستال‌ها به هم متصل می‌شوند، در بافت‌های نرم رسوب می‌کنند. این کریستال‌ها به خصوص در اندام‌هایی با بافت نرم که به عنوان فیلتر عمل کرده (مانند ریه‌ها)، رسوب می‌کنند.اگر میزان زیادی از رسوبات املاح کلسیم یا کلسیفیکاسیون نا به جا در ریه‌ها وجود داشته باشد، ممکن است عملکرد این اندام، مختل شود.
نکات مهم
عوارض ویتامین دی بیش از حد و مسمومیت ویتامین D می‌تواند طیف گسترده‌ای از علائم را ایجاد کرده که بدن هر فرد ممکن است واکنش متفاوتی داشته باشد.اگر به مدت طولانی یا در مقادیر بیش از حد، مکمل‌های ویتامین D مصرف کرده باشید، بیشتر در معرض خطر مسمومیت قرار دارید. این امر می‌تواند باعث افزایش سطح ویتامین D در خون شود.
خطر ابتلا به عوارض جانبی پس از جذب ویتامین D از رژیم غذایی یا قرار گرفتن در معرض آفتاب، بسیار اندک است.
منبع: سایت دکتردکتر
سایت لافارر
سایت شیدر
