شايعه و مديريت آن در سازمان

شایعه یا همان دروغ بزرگ اجتماعی یکی از معضل‌های اخلاقی جامعه ما است كه هر روز در لباسی جدید رخ‌نمایی می‌کند . شایعه‌پردازی می‌تواند بر اساس عوامل مختلفی بروز کند که از آن جمله می‌توان به بی مبالاتی در نقل اخبار نامطمئن، تأمین منافع ، حب و بغض های شخصی، غلو نمایی در نقل اخبار، سوءاستفاده از اعتماد مردم و گمانه زنی خواص اشاره کرد . در اين مقاله سعي شده است تا به تعاريف و انواع شايعه و كنترل و مديريت شايعه بپردازيم .

مقدمه :

واژه شایعه دارای ریشه‌ای عربی است و حروف اصلی آن «شیع» می‌باشد که بر وزن « فاعل» به «شایع»، به معنای رواج دهنده، تبدیل شده است. «ه» آخر شایعه به صورت « ۃ » بوده است که در زبان عربی علامت مؤنث است و برای نشان دادن وحدانیّت موضوع به کار رفته است مانند واژه واقعه که اشاره به یک حادثه واحد دارد، شایعه نیز اشاره به رواج یک موضوع واحد دارد . در زبان فارسی به مرور زمان کلمه «شایعه» به دلیل راحتی در تلفظ به جای واژه «شايعة» به کار گرفته شده است .
تعاريف شايعه: شايعه پيامي است كه به طور غير رسمي و معمولاً دهان به دهان منتقل مي‌شود و به موضوعي مربوط مي شود كه تحقيق در صحت و سقم آن مشكل است . شايعه شامل اطلاعاتي مي‌شود كه براي مردم اهميت دارد و در موقعيت‌هايي رواج مي‌يابد كه مردم مشتاق خبر باشند ولي نتواند آن را از منابع موثق دريافت كنند. شايعه مي‌تواند در زمينه‌هاي مختلفي مانند: تصميم‌گيري‌هاي كلان جامعه، انتخابات، انتصابات، استخدام، ارتقاء، مزايا، جابجايي‌ها، ‌اخراج‌ها، پارتي بازي‌ها و غيره باشد.
شايعه، خبر تأييد نشده منتشرشده در مقياس وسيع مي‌باشد و متفاوت از بدگويي است. شايعات عنصر اضطرار را با خود همراه دارند (روسنو، 1988). شايعات وقتي رواج مي‌يابند که مردم فکر مي‌کنند موضوع خيلي مهم است. به نظر مي‌رسد شايعات توضيح و تفسير ماندگاري ارائه مي‌کنند (بورديا و ديفونترو). زماني که اخبار مناسب داده نمي‌شود، موجود نيست يا معتبر نمي‌باشد، شايعات افزايش مي‌يابند و مردم حتي مي‌توانند آن را واقعيت بخشند (ساعتچي، 1381، ص 50). شايعات اغلب در ارائه پيام خود کارايي و تأثير پخش راديويي دارند (شرابي، 1966) و اساساً پخش مي‌شوند، اما با پيشرفت فناوري، توانايي انتقال شايعات نيز تقويت شده است.
حضرت علي (علیه السلام) در خطبه 78 نهج‏البلاغه در مورد شايعه مي‌فرمايند: فدع ما لا تعرف فان شرارالناس طائرون اليك باقاويل السوء. از نقل مطالبى كه درباره آن اطلاع كافى نداري پرهيز كن، زيرا اشرار، مطالب ‏بى‏اساس (شايعه‌ها) را عليه من به گوش شما مى‏رسانند.

قانون شايعه :

برای ایجاد شایعه دو عامل ابهام و اهمیت ضروری هستند. وجود شایعه بدون یکی از این دو عنصر محال است؛ زیرا نسبت بین این دو ضرب است، در نتیجه با نبود یکی از آنها جواب صفرخواهد بود. اگر این دو عنصر ( اهمیت و ابهام ) را به صورت کمی محاسبه کنیم، می‌توان برای محاسبه فرمول شدت شایعه، رابطه R ~ I x A را مورد استفاده قرار داد بدین معنی که شدت شایعه ( Rumor ) تقریباً برابر است با حاصلضرب اهمیت ( Importance ) در ابهام ( Ambiguity ).
شكل‌گيري شايعه: در انتقال شايعه سه عمل ادراك، به حافظه سپردن و گزارش كردن از فردي به فرد ديگر طي مي‌شود. بدين ترتيب شايعه از مراحل اوليه شكل‌گيري تا تبديل آن به گزارش نسبتا ثابت، با سه روند اصلي زير ارتباط دارد:
1- تسطيح، يعني حذف برخي جزئيات كه به نظر ناقلان شايعه ، غير مهم و كم اهميت تلقي مي‌شود.
2- برجستگي، بدين معنا كه برخي جزئيات در طي جريان انتقال شايعه پايداري قابل ملاحظه دارد.
3- همانندسازي، بدين معنا كه ناقلان شايعه براساس منافع خويش موضوع شايعه را مفهوم و متناسب مي‌كنند.

انواع شايعه :

پژوهشگران براي تقسيم‌بندي شايعه تلاش‌هاي فراواني كرده‌اند، ولي نتوانستند تقسيمي فراگير به دست آورند كه در همه جا ماخذ و قابل انطباق باشد. حال به سه نوع آن كه در جامعه رواج دارد اشاره مي‌كنيم:
1- شايعه‌هاي خزنده: شايعه‌هايي كه به آرامي منتشر مي‌شود و مردم آن را به طور پنهاني و پچ‌پچ كنان و در گوشي به يكديگر منتقل مي‌كنند، نهايتاً در همه جا پخش مي‌گردد، مثلاً شايعاتي كه در مورد انتصاب مدير يك قسمت پخش مي‌شود.
2- شايعه‌هاي تند و سريع : شايعه‌هايي است كه چون آتش به خرمن مي‌افتد. اين نوع شايعه‌ها در زماني كوتاه، گروه وسيعي را تحت پوشش مي‌گيرد. براي مثال مي‌توان شايعاتي كه از طريق SMS ارسال مي‌شود را ذكر كرد.
3- شايعه‌هاي شناور: اينگونه شايعه‌ها هر گاه شرايط را مساعد بيايد قوّت مي‌گيرد و در غير اين‌صورت مخفي مي‌ماند تا موقعيت فراهم شود، مثلاً شايعات گران‌شدن مواد در هر شب عيد يا شايعات انتخابات.
مخاطبان شايعه: اندیشمندان ارتباطات، مخاطبان شایعه را چند دسته عنوان می‌کنند:
دسته اول به جای آنکه پیام را پردازش کنند و در مورد صحت و سقم آن جستجو کنند، عین آنچه را که شنیده‌اند به سایرین منتقل می‌کنند و طبیعی است که به علت دقت ناکافی، فراموشی، هیجان و ... تا حدی در آن دخل و تصرف نیز صورت می‌گیرد،
دسته دوم توانايي پردازش شایعه را ندارند، اما از نظر صاحبنظران براي آگاهی از حقیقت موضوع استفاده مي‌كنند،
دسته سوم افرادی هستند که از شایعات به شدت استقبال می‌کنند و خود را همرنگ افرادی که شایعه‌پراکن هستند، جلوه داده و خود نیز از شایعه‌سازی دریغ نمی‌ورزند،
دسته چهارم انسان‌های آگاهی هستند که نه تنها به سادگی هر مطلبی را نمی‌پذیرند، بلکه تلاش در مبارزه با شایعه‌پراکنی و پیشگیری از آن دارند.

راهكارهاي كنترل شايعه در سازمان :

با مطالعه صحيح شايعه مي‌توان راه‌كارهاي عملي خوبي را براي مديريت و كنترل آن پيدا كرد . لذا به تناسب سمت و سو و هدف شايعه، مسؤولين :
1- ابتدا باید در حد توان، به دنبال شناسایی و سپس جمع‌‌آوری و کنترل ابزار و سامانه‌های پخش شایعه باشند.
2- باید ديد، آیا واقعاً شایعه‌ای وجود دارد یا خير؟ ممکن است خبر گستردگی شایعه، خودش یک شایعه باشد .
3- به هر نحو، مستقیم یا غیر مستقیم، بین خود و مخاطبان شایعه يك پل ارتباطی ایجاد کنند، با حوصله کامل به حرف‌هاي گوناگون جامعه (سازمان، اداره يا كشور)، گوش فرا دهند، اطلاعات، ‌نيازها و سوء تفاهم‌ها را به دست آورند، پيام‌هاي نهفته در آنها را درك كنند، و در نهايت متناسب با خواسته و هدف شايعه، اقدام مناسب و موثر را انجام دهند.
4- قسمتی از شایعه را كه احياناً درست است مشخص کرده و از طريق رسانه‌هاي مورد اعتماد جامعه تایید کنند. این كار به جلب اطمینان جامعه (سازمان يا كشور)، کمک خواهد كرد .
5- قسمت‌های غلط شایعه را به استناد منابع معتبر و از طريق رسانه‌هاي مورد اعتماد جامعه تکذیب کنند .
6- خبر صحيح و حقيقي را خیلی روشن، قاطع و طوري که به یاد افراد بماند، از طريق رسانه‌هاي مورد اعتماد جامعه اعلام کنند.
7- دانش و قدرت مديريتي و ارتباطاتي تمامي سطوح مديريتي و کارشناسي خود را، با هدايت در آموزش‌هاي گوناگون، تقويت نمايند، تا با فرايند شايعه به صورت علمي و سامانه‌اي برخورد نمايند.
8- اخبار و اطلاعاتي كه جامعه عطش دريافت آن را دارد، شناسايي و در اختيار عموم قرار دهند. چرا كه پنهان‌کاري، آثار مخربي دارد که شايد مسئولان، فکر آن را هم نکنند.
9- نظارت داشته باشند تا در استخدام و انتصاب کارکنان و مديران در سطوح مختلف سازمان و كشور، روابط کنار گذاشته شود و ضوابط را جاري کنند. هر چقدر به شايسته سالاري توجه شود، شيوع شايعه‌ها کمتر خواهد‌ شد و اگر مسئولان در کار مديريت و رهبري عادل نباشند نمي‌توانند از بروز و شيوع شايعه جلوگيري کنند.
10- همه مسئوليت برخورد با شايعه هم به مسئولان و سازمان‌هاي اطلاعاتي و امنيتي باز نمي‌گردد و شنونده شايعه هم وظايفي دارد. او بايد از گوينده شايعه شهود يا سند طلب كند، وگرنه وى را بايد به عنوان دروغگويي شايعه‏پرداز قلمداد كند.
منابع :
[1] خالدی، سمانه، مقاله شایعه، روزنامه 19 دی قم، شماره 325، 3 شهریور، 1383، ص7.
[2] حسني‌مقدم، ابوالفضل، بررسي نقش شايعه در سازمان، به راهنمايي: قاسم انصاري‌رناني، مقدمه پايان نامه (كارشناسي ارشد)، دانشگاه امام صادق (علیه السلام) ، دانشكده معارف اسلامي و مديريت، 1379.
[3] مرادي، حجت اله، شايعه در سازمان؛ راهنماي کارامدي سازمان
[4 ] صيد، رضا، شایعه، از تولد تا مرگ
[5] www.verdinejhad.com
[6] www.antiwar.ir
[7] www.arnet.ir
[8] http://politicstudent.blogfa.com
* ارسال مقاله توسط عضو محترم سایت با نام کاربری : mshojaeifar
/خ