ازدواج وظیفه ای است از جانب خدا برای انسان بالغی که بار تکلیف را پذیرفته و به سمت الهی تن در داده است. نیاز به همسر، انگیزه ای است که به امر خدا در وجود بشر نهاده شده است تا او را وادار کند که بر طبق قانون کلی جهان رفتار کند و بدین وسیله جریان خلقت برقرار باشد (2).
امامان معصوم (علیهم السلام) مفسران قرآن و بیان کنندگان اسرار و رازهای بی شمار آن هستند. آنان از قرآن جدایی ندارند و قرآن از ایشان جدا نیست و هر یک تفسیر و تجلی آن دیگری است. باید ایشان را قرآن ناطق و قرآن را حقیقت صامت ایشان دانست. بنابراین اگر انسان کامل می خواست به شکل کتاب در آید، قرآن می شد و قرآن اگر می خواست به شکل انسان کامل ظهور نماینده به شکل معصومان (علیهم السلام) در می آمد.
بر این اساس می توان هر سخن انسان کاملی چون امام رضا (علیه السلام) را تفسیری از حقیقت قرآن دانست و هر سیرت و صورت امام رضا (علیه السلام) را تجلی حقیقت دیگری از قرآن یافت. زیرا قرآن و انسان کامل دو صورت از ایک حقیقت هستند و اگر کسی بخواهد در مسیر سعادت واقعی قرار گیرد باید به این سیرت و سیره متوسل شود؛ زیرا آنان شرایطی را فراهم می آورند تا انسان ها با همه گوناگونی بتوانند در مسیر سعادت، سرمشق و اسوه ای داشته باشند.
بررسی ها نشان می دهد که علی رغم توصیه های فراوان پیشوایان دین رهنمودهای ایشان در زندگی مردم نمود عملی ندارد. عنایت و موحد در بررسی خود بیان می کنند که خانواده در عصر جهانی شدن به حیات خود ادامه خواهد داد. اما دگرگونی هایی در الگوهای خانواده و روابط حاکم بر آن ایجاد خواهد شد، در بررسی روند تغییرات فرهنگی اجتماعی خانواده تهرانی طی سه نسل دریافتند که در خانواده تهرانی تغییراتی پدید آمده است (3)
نگرش افراد در خانواده (زن و مرد و افراد وابسته به مسائل عمدهای چون ازدواج، روابط دختر و پسر قبل از ازدواج، مهریه و جهیزیه، مراسم عروسی، طلاق و به تغییر کرده است و سویه تحولات به سمت انطباق پذیری با شرایط جدید اجتماعی فرهنگی ایران و جهان است. حضور زنان در فضاهای شهری تحت تأثیر جهانی شدن و تعریف هویتی مستقل از خانواده تشدید یافته است و هر چه این فرآیندها بیشتر در جامعه رسوخ کند، حضور ایشان پررنگ تر خواهد بود (4)
تحقیقات آکادمیک تایید می کنند که خانواده ایرانی امروز شکننده شده است؛ ارزش های مرتبط با نقش های خانوادگی و کارکردهای خانواده دستخوش تغییر شده است و بین دیدگاه دو نسل، در ارتباط با کارکردهای اساسی خانواده، شکاف عمیقی به وجود آمده است. همچنین تلقی نسل جوان از طلاق، متفاوت با نسل گذشته است، به طوری که در نظر درصد قابل توجهی از نسل جوان، طلاق امری مذموم و ناپسند به شمار نمی آید (5)
به عبارتی، مدرن شدن نتوانسته است در خانواده زمینه های بسی ئیسانی را کاهش دهد. لذا محققان به تدریج پذیرفته اند که اسلامی شدن خانواده می تواند ثبات آن را تضمین کند ؛ ایشان ضمن ارائه مدل اسلامی ثبات خانواده، تأمین نیازهای قطری همسران را عامل اصلی ثبات خانواده می دانند و می گویند مجموعه ای از عوامل با واسطه نیز در سطح خرد یا سطح کلان بر آن اثر می گذارند. محققان همچنین در چهار محور ویژگی های فردی همسران (اعتقادی، اخلاقی، داشی، رفتاری و جسمی) ویژگی های ساختاری خانواده (تمایز جنسیتی نقش ها، حضور زن و شوهر در کنار هم و داشتن فرزند)، زمینه های پیش تشکیل خانواده در مراحل رشد همسران و در مرحله همسرگزینی) و عوامل اجتماعی (آموزش، تربیت دینی و اخلاقی جامعه، بستر سازی اجتماعی، بسترسازی قانونی، حمایت اجتماعی و نظارت اجتماعی) بررسی کرده اند (6).
در عصر حاضر، نظام خانواده دچار مشکلات و چالش های اساسی شده و حتی گاه اساس و تمامیت آن نیز زیر سوال رفته است. اختلاف های خانوادگی، طلاق، فرزندان بی سرپرست و بزهکاری نوجوانان و جوانان، نشان دهنده مشکلات اساسی در خانواده هاست. این امر شدت نیازمندی خانواده ها را به توصیه های معصومان (علیهم السلام) برای رویارویی با پیچیدگی های زندگی کنونی آشکار می سازد.
در این مطالعه ابتدا معیارهای ازدواج موفق را در سیره رضوی جستجو می کنیم و سپس میزان تأثیر آشنایی با معیارهای رضوی را در متأهلان شهر تهران به منظور داشتن یک ازدواج موفق و بادوام بررسی می کنیم تا مشخص شود ایشان چه قدر به این معیارها پای بند هستند و آیا هنگام ازدواج با این معیارها آشنایی داشته اند؟ در مرحله بعد، پرسشنامه رضایت از زندگی هودسن را به پاسخ گویان ارائه می دهیم تا بدانیم آیا آشنایی با این معیارها می تواند رضایت از زندگی را برای ایشان به ارمغان بیاورد.
خانواده
خانواده کوچکترین نهاد اجتماعی است که به دلیل اهمیت و جایگاه ویژه اش همواره مورد توجه اندیشمندان اجتماعی بوده است. در علوم انسانی به گروهی از افراد دو یا بیشتر که میان آنها روابط خویشاوندی برقرار است و در مکان واحدی زیست می کنند خانواده اطلاق می شود (7)(لوی) خانواده را این گونه تعریف کرده است: «خانواده واحدی اجتماعی است که براساس ازدواج پدید می آید» اسلام خانواده را گروهی متشکل از افراد، دارای شخصیت مدنی حقوقی و معنوی معرفی می کند که هسته اولیه آن را ازدواج مشروع زن و مورد تشکیل می دهد و نکاح عقدی است که براساس آن رابطه زوجیت بین زن و مرد برقرار می شود و در پی آن طرفین دارای وظایف و حقوق جدید می شوند. ارتباط خویشاوندی در سایه نکاح پدید می آید؛ اعضای خانواده دارای روابط قانونی، اخلاقی و عاطفی هستند.
هدف والای تشکیل خانواده
نخستین هدف از تشکیل خانواده، بقای نسل، تشکیل جامعه سالم و تأمین سلامت روانی افراد است. یکی دیگر از اهداف زندگی خانوادگی، تأمین نیازهای اعضای خانواده در سایه زندگی مشترک است و هر کاری به نسبت مقدار تأثیری که در برآوردن این هدف داشته باشد، ارزشمند خواهد بود.ضرورت تشکیل خانواده
خانواده یکی از نظام های اولیه جوامع بشری است که با وجود تحولات اساسی، در اهداف و کارکردهای خود ثابت مانده است و هنوز در همه جوامع اهمیت اساسی دارد. از نظر ظاهری کوچک ترین واحد اجتماع به شمار می آید ولی از جهت اهمیت و ارزش، اساس و پایه اجتماع و به عبارتی هسته مرکزی اجتماع می باشد. خانواده، مناسب ترین نظام برای تأمین نیازهای مادی، روانی و معنوی بشر است و بهترین بستر را برای تأمین امنیت و آرامش روانی اعضاء پرورش نسل جدید و اجتماعی کردن فرزندان و برآورده ساختن نیازهای عاطفی افراد فراهم می کند. امام رضا (علیه السلام) در ضرورت تشکیل خانواده فرموده است؛ زنی از امام باقر (علیه السلام) پرسید: خدا کارت را سامان بخشد، مسن زنی امنیئله هستم، امام فرمود: منظور از تبثل چیست؟ جواب داد: به این معنی است که هرگز ازدواج نخواهم کرد. أعاد پرسید: چرا؟ او گفت: می خواهم با این کار فضیلت و منزلتی به دست آورد. امام فرمود: از این تصمیم باز کرد اگر بی همسری قضیلت بود، فاطمه به آن شایسته تر از تو بود.(8)در اسلام پیوند زناشویی، از نشانه های قدرت و حکمت الهی مطرح شده است که با مودت و رحمت کانون خانواده را استواری می بخشد. عبدالله مغیرة می گوید: روزی خدمت امام (علیه السلام) بودم که حضرت فرمود: شخصی نزد امام باقر (علیه السلام) رفت؛ امام (علیه السلام) به او فرمود: زن داری؟ گفت: خیر، حضرت فرمود: اگر همه دنیا مال من باشد، باز دوست ندارم حتی برای یک شب زن و فرزند نداشته باشم.
حال ببینیم عامل موفقیت خانواده چیست؟ چرا برخی ازدواج ها موفق و برخی دیگر ناموفق هستند؟ تفاوت بین افرادی که سالیان سال در زندگی زناشویی خود کامیاب می شوند، با کسانی که پیوسته با مشکلات روبه رو هستند، چیست؟ با آن که بیشتر زوج ها با آرزوهای طلایی، زندگی زناشویی را آغاز می کنند، چرا برخی از آنان نقط مدت کوتاهی شادی را تجربه می کنند و برخی دیگره سال ها زندگی را با شور و شعف ادامه می دهند؟
خانواده: تجلی گاه مودت و رحمت از دیدگاه قرآن
از دیدگاه قرآن، اصولا خلقت انسان ها جفت جفت است. هیچ مرد و هیج تر نیست که برای او جفتی خلق نشده باشند. این ها به حسب قطرت خود، در پی یافتن جفت خود کوشش و تلاش می کنند و هرکدام با تاکتیک مخصوص خود، این وظیفه قصری را انجام می دهند. مرد با تاکیک مردانه خود و ران با تاکتیک زنانه خود و سرانجام هم دیگر را می یابند و کامل می کنند. منطق قرآن در این باره چنین است:«وَ مِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» (9). یکی از آیات قدرت خداوند این است که برای شما از جنس خودتان همسر آفرید تا وسیله سکون و آرامش شما باشد او در میان شما دوستی و رحمت قرار داده است.علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می فرماید: معنایش این است: برای این که به شما نفع برساند، از جنس خودتان روج آفرید. آری هر یک از مرد و زن بدون دیگری ناقص اند و مرد با وجود زن و زن با وجود مرد تکمیل می شوند و با مودت و محبتی که خداوند میان این دو قرار داده است، زمینه مناسبی برای تربیت فرزندان فراهم می شود. این دو عامل آنها را وادار می سازد تا در حفظ و حراست، تغذیه، نیاس، منزل و به طور کلی تریت یکدیگر بکوشند و به این تربیت نسل بشر مقطع نگردد.(10)
با دقت در تعبیر (لتسکنوا الیها)، معلوم می شود که هدف از ازدواج، سکونت و آرامش است؛ به این معنا که همسران مایه آرامش اند؛ سکون و آرامش مطرح شده هم از نظر جسمی و روحی و هم از نظر فردی و اجتماعی است.
بدین ترتیب، رفع نیاز جنسی با عوامل دیگر، در تشکیل خانواده، اصل نیستند؛ اصل این است که محیط پر از صفای خانواده، تجلی گاه مودت و رحمت زن و مرد به یکدیگر و وسیله سکون و آرامش آنها باشد. به همین جهت اگر زن و مرد در انتخاب همسر، به این اصل اساسی و مهم توجه نداشته باشند و حقیقتا درصدد یافتن وسیله سکون و آرامش بر نیایندو خانواده ای تشکیل ندهند که تجلی گاه مودت و رحمت باشد، تا گام می مانند و خوشبختی و آرامش را نمی بیشتند.
عشق هایی کز پی رنگی بود
عشق نبود عاقبت ننگی بود
آمیزش جنسی و فرزند دار شاد و زیبایی های ظاهری، به خودی خود امری جسمانی و بدنی هستند و نباید آمیزش روحها و نیازی که روان زن و مرد به یکدیگر دارشان، از نقر محو گردد.
در محیط خانواده، اگر فقط روایط جسمی و واکنش های فیزیکی مطرح پاشاه و بس، زوج ها سرگردان می مانند و در تمام عمر در حسرت ناکامی می سوزند و می سازند و بی تردید، هرگاه روحها تاکام و حسرت زده باشند، جسمها نیز آرامش نخواهند داشت.
ازدواج
نیاز به ایجاد روابط انسانی یکی از نیازهای عاطفی انسان است. ازدواج صمیمی ترین نوع رابطه در پاسخ به تمام نیازها، اعم از مبادی و معنوی است و یکی از مراحل تکامل انسان محسوب می شود. ازدواج پیمان مقدمی است که در میان تمام اقوام و ملل و در تمام زمان ها و مکان ها وجود داشته است، ازدواج رابطه دیرپایی است که در آن، زن و مرد زندگی مشترکی را آغاز می کنند و پیمان می بندند که مصاحب و بار و غمخوار یکدیگر باشند، همدیگر و خوشبخت کنند، به یکدیگر عشق ورزند و به تنهایی خویش پایان دهند. از دید محققان علوم انسانی ازدواج فرآیندی از تعامل بین زن و مرد است که تحت شرایط و مراسم قانونی شرعی و عرفی برگزار می شود و عمل آن مورد پذیرش شرع، قوانین و تشکیلات اجتماعی می باشد. (11).«ازدواج عملی است که پیوند بین دو جنس مخالف را بر پایه روابط پایای چتی، موجب می شود» (12) خانواده، مهم ترین نهاد اجتماعی و کوچکترین هسته جامعه است و اساس خانواده، ازدواج است. از دیدگاه قرآن، اصل زوجیت اهمیت دارد و امر ازدواج مطابق نظم و حساب خاص و شرایط دقیق انجام می گیرد و این حقیقتی است که خداوند در چند جای قرآن کریم بیان فرموده است: «وَ هُوَ الَّذِی مَدَّ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ وَ أَنْهَارًا وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِیهَا زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»(13)؛ «أَوَلَمْ یَرَوْا إِلَى الْأَرْضِ کَمْ أَنْبَتْنَا فِیهَا مِنْ کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ» (14)؛ «خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَ أَلْقَى فِی الْأَرْضِ رَوَاسِیَ أَنْ تَمِیدَ بِکُمْ وَ بَثَّ فِیهَا مِنْ کُلِّ دَابَّةٍ وَ أَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا فِیهَا مِنْ کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ» (15)
فرد مطلق که هیچ نوع ترکیبی در آن نیست، فقط خداست (او خالق جهان و یکتای بی همتاست) و دوگانگی از ویژگی های مخلوقات است. در احادیثی که از امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) وارد شده است، به این حقیقت اشاره شده است که (بمضادته بین الأشیاء عرف ان لا ضد له، بمقارنته بین الأشیاء عرف أن لا قرین له ، ضاد النور بالظلمة، و الیل بالیلل، و الخشن باللین ، و الصرد بالحرور، مولفا بین متعادیاتها مفرقا بین متدانیاتها، داله بتفریقها على مفرقها، و بناء لیفها على مولفها، وذلک قوله: «وَ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ» (16)؛ (17)
شرایط ازدواج موفق و بادوام در کلام امام رضا (علیه السلام)
شناخت زمان ازدواج (شکوفایی خواهش های طبیعی)
درباره شناخت رمان صحیح برای ازدواج، امام رضا (علیه السلام) می فرماید: جبرئیل به محضر مبارک رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شرفیاب شد و عرض کرد: دختران شما همانند میوه درخت هستند. هرگاه میوه درخت رسید، جاره ای جز چیدن آن نیست و دختران وقتی که به آن حد رسیا شاد که زنان دیگر آن موقعیت را دریافته اند، چاره ای جز اختیار کردن شوهر ندارند.آشنایی کافی با فلسفه و هدف ازدواج
امام رضا (علیه السلام) فرمود: اگر درباره ازدواج دستوری از خدا و پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هم صادر نشده بود، همان فواید (اجتماعی) که خدا در آن نهاده است، از قبیل نیکی با خویشان و پیونالد یا بیگانگان کافی بود که خردمند صاحبدل را پلان ترغیب کند و عاقل درست اندیش به آن بشتابد.آگاهی و آزادی در انتخاب همسر (بلوغ روانی)
از دیدگاه امام هشتم (علیه السلام) مبنای ازدواج موفق است که باید براساس رضایت و تمایل دختر و پسر استوار باشد تا زندگی مشترک دوام یابد. همچنین آن حضرت، أعمال نام پدر در امر ازدواج دختر یا هرگونه باج ستائی در این زمینه را غیر مشروع و تاروا معرفی فرموده است.بررسی همه جانبه از طریق مشورت با افراد مجرب و کارآزموده
امام هشتم (علیه السلام) از پدرانش و ایشان از حضرت علی (علیه السلام) روایت کرده است که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب به حضرت علی (علیه السلام) فرمود: ایا فرد ترسو مشورت نکن؛ زیرا راه گشایش و آسانی را برایت تنگ می کند و بدین وسیله تو را از انجام کارهای مهم باز می دارد؛ با فرد بخیل مشورت نکن و چون تو را از هدفت باز می دارد؛ با فرد حر بص مشورت نکن؛ زیرا او برای جمع آوری ثروت با کسب مقام، ستمگری را در نظرث جلوه می دهد، بدان که ترس و بخل و حرص نهادهایی هستند که ریشه آن ها بدبینی به خداوند است. لذا در امر ازدواج نیز لازم است با افرادی که ترسو، بخیل و حریص نباشند، مشورت شود تا ثمره آن به پشیمانی نباشد.امام رضا (علیه السلام) می فرماید: قبل از این که کاری را شروع کنید در اطراف آن نیک تأمل کن تا تو را از پشیمانی نگه دارد. بنابراین، عقل و برهان چتین قضاوت می کند که درباره همسر آینده باید بررسی هایی به عمل آورد. از این جهت حضرت امام رضا (علیه السلام) فرموده است: «النکاح رق فاذا انکح احدکم ولیده فقد ارقها فلینظر أحدکم لمن یرق کریمته»، (18) بر اساس این روایت نورانیه کسی که دختر خویش را شوهر می دهد، در واقع او را از حوزه اختیار خویش بیرون می آورد و در اختیار دیگری قرار می دهد. بنابراین باید خانواده ها بررسی کنند که دختر خویش را به چه کسی می دهند و پاره حیات خود و محصول عمری تلاش و تربیت خویشتن را به دست چه فردی می سپارند.
استخاره
امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) می فرماید: هرگاه خواستی ازدواج کنی، از خدا خیر بخواه سپس اقدام کن. دو رکعت نماز بگزار و دست ها را به درگاه خدا بردار و بگو: خداوندا! من در اندیشه زناشویی ام؛ همسری برایم فراهم کن که از نظر اندام، اخلاقی، پاکدامنی، نگهداری مالی، حفظ آبروی شوهر زیبایی و فرزندآوری سرآمد زنان باشد.تعیین مهریه
حضرت رضا(علیه السلام) از پدران بزرگوارش از رسول خدا(علیه السلام) روایت کرده است که خداوند متعال هر گناهی را مورد آمرزش قرار می دهد، مگر گناه انگار مهر زن یا غصب دستمزد آجر با فروش انسان آزاد: «ان الله تعالى غافر کل ذنب الا من جحد مهرا أو اغتصب أجیرا اجرته او باع رجلا حرا» (19)کفویت (تناسب فکری و روحی طرفین)
ابو جوید غلام حضرت رضا (علیه السلام)گوید: رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بر فراز منیر رفت و برای مردم خطبه خواند و اوامر خداوند را به آنان رسانید. مردم از پیغمبر (صلی الله علیه وآ له و سلم) پرسیدند: دختران خود را به چه افرادی تزویج کنیم؟ فرمود به کسانی که با آنان کفو هستند و سپس فرمود: مؤمنان با یکدیگر کفو هستند.ایمان
امام رضا (علیه السلام) فرمود: هر گاه خواستگاری آمد که دین و اخلاقش را می پسندی، اجابت کن و از تنگدستی او تهراس؛ خداوند متعال فرموده است اگر (زن و شوهر) از هم جدا شوند، خدا هر کدام را از کرم خود بی نیاز می کند» (نساء، ۱۳۰)، و نیز فرمود: «اگر مردان مجرد ازدواج کنند و فقیر باشند، خدا از فضل خود بی نیازشان کنده (نور، ۳۲)، خداوند کریم و عالم به احوال بندگان است. منظور از ذکر این دو آیه این است که روزی زن و مرد با خداست.صفوان بن یحیی می گویدت امام رضا (علیه السلام) در مورد انتخاب همر صالح و ره آورد مثبت این انتخاب چنین فرمود: هیچ بهره ای برای یک مرد در این دنیا بهتر از همسر صالح سراغ ندارم که هرگاه که او را بیناد شادمان شود و هرگاه از نظر او غایب شود، ناموس و اموال او را پاس بدارد؛ یعنی خود را از دید نامحرمان و اموال شوهرش را از گراد حوادت محافظت نماید (20)
اخلاق
حسین بن بشار واسعلی به حضرت رضا (علیه السلام) نامه ای نوشت که یکی از بستگانم درخواست وصلت با مسن دارد ولی بداخلاقی است. حضرت در جواب فرمود: «اگر اخلاقش بد است، با او ازدواج نکن» و نیز فرمود: از تزویج دختر خود به شارب الخمر اجتناب کند اگر سخن گوید او را تصدیق نکن و شهادت و گواهی او را نپذیر و او را به چیزی از مال خود امین قرار شده و با او هم غذا و هم صحبت شیاش و به او لبخند بزن و با او مصافحه نکن و اگر مرد جنازه او را تشییع نکن.جمال و زیبایی
دارم بن قبیصه، از حضرت رضا(علیه السلام) و او از پدرانش حضرت علی (علیه السلام) روایت کرد که رسول خدا(علیه السلام) فرمود: از تزیستا زویان همواره طلب خیر کنید زیرا زیبایی صورت نشانه آن است که اقعات آن ها هم نیکو باشد. حضرت امام رضا (علیه السلام) از پدران بزرگوار خود روایت کرده است: «زنان بنی اسرائیل از عفت و پاکی دست برداشتند و این مسیبی نداشت جز آن که شوهران آنان خود را نمی آراستند. سپس آن حضرت افزود: «زن از مرد همان انتظاری را دارد که مرد از او دارد، زن مجاز نیست برای غیر شوهر آرایش کند. امام رضا (علیه السلام) فرمود: «چه بسا که بی توجهی مرد به آراستگی ظاهر سبب گردد که زن از پاک دامنی فاصله بگیرد و فضیلت عفت را از دست بادها (21).روش پژوهش
روش این مطالعه توصیفی- پیمایشی است. در این پژوهش، به طور عمده برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای استفاده می شود. جامعه آماری متأهلان شهر تهران هستند که ۱۱۴ نفر به صورت تصادفی انتخاب شده اند. روش نمونه گیری تصادفی ساده است. تکنیک جمع آوری داده ها پرسش نامه است که با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه ۱۶ تجزیه و تحلیل گردیده است.ابزار پژوهش
ابزار جمع آوری داده ها پرسش نامه ای است که در دو بخش تنظیم شده است الف - بخش اول پرسش نامه که محقق ساخته است، بر مبنای یک پژوهش اسنادی از احادیث منسوب به امام رضا (علیه السلام) استخراج شده و از این طریق میزان آگاهی مشارکت کنندگان از توصیه های مهم رضوی در زمینه انتخاب همسر و هم چنین رعایت این معیارها هنگام ازدواج مورد سنجش قرار گرفته است.بخش دوم پرسش نامه براساس شاخص رضایت زناشویی هادسن تنظیم شده است، این پرسش نامه یک فرم کوتاه ۲۵ گزارهای است، برای مسنجش رضایت زناشویی و نحوه تعامل زوجین که از سال ۱۹۹۲ مورد استفاده قرار گرفته است. میانگین آلفای این شاخه ۹/ ۹۶ است که نشان دهنده همسانی درونی عالی است. این شاخص با مقیاس هایی که نباید همبستگی داشته باشد، همبستگی ضعیفی دارد. پایایی این آزمون از طریق آلفای کرونباخ توسط نتایی (۱۳۸۷)، ابراهیم نژاد(۱۳۸۱)، حقیقی (۱۳۸۹)، بهمنی و فلاح چای (۱۳۹۰) تأیید شده است.
یافته ها
بررسی های اولیه نشان می دهد که ۶۳ درصد از شرکت کنندگان در پژوهش، زنان متأهل و ۳۱٫۴ در صد، مردان متأهل بوده اند. کمترین مسابقه سن ازدواج شرکت کنندگان در این پژوهش کمتر از دو ماه، و باسابقه ترین آنها، بیش از ۲۷ سال بود. میانگین سابقه سن ازدواج ۱۴ سال و ۶ ماه است از نظر نوع اشتغال افراد شرکت کننده در پژوهش، می توان به مشاغلی مانند کارمند، خانه داری دانشجو، حوزوی، بازنشسته، شغل آزاد، مربی فوتبال، استاد دانشگاه، معلم، کارگر، راننده، آشپز و... اشاره کرد و تنوع سطح تحصیلات از سواد خواندن و نوشتن تا استاد دانشگاه پراکنده بود که بیشترین تعداد شرکت کنندگان، کارمندان با تحصیلات دانشگاهی بودند.نتیجه بررسی ها نشان می دهد که 78.8 درصد زوجین از پایین بودن رضایت از زندگی در رابطه زناشویی رنج می برند.
میزان آگاهی مشارکت کنندگان با معیارهای ازدواج
در جدول شماره (۱)، میزان آشنایی آزمودنی ها با معیارهای ازدواج، ارائه شده است. بر اساس اطلاعات مندرج در جدول، بیش از ۷۰ درصد از مشارکت کنندگان در پژوهش که تقریبا از تمام اقشار جامعه بوده اند با معیارها آشنایی داشتند. بررسی دقیق تر معیارها نشان میدهد که میزان آشنایی با معیارهای اخلاق، ایمان، آگاهی و آزادی در انتخاب همسر بلوغ روانی و بررسی همه جانبه از طریق مشورت با افراد مجرب و کارآزموده بیش از سایر معیارهاست..jpg "ازدواج موفق و بادوام در کلام امام رضا (علیه السلام)")
جدول ۱- میزان آگاهی مشارکت کنندگان با معیارهای ازدواج
.jpg "ازدواج موفق و بادوام در کلام امام رضا (علیه السلام)")
نمودار و میزان آگامی مشارکت کنندگان با معیارهای ازدواج
رعایت معیارهای ازدواج در عمل
در جدول شماره (۲)، میزان رعایت معیارهای ازدواج در عمل از مشارکت کنندگان پرسیاده شد. بر اساس اطلاعات مندرج در جدول، داشتن اخلاق حسنه (۹۰ درصد) برای مشارکت کنندگان مهم ترین اولویت بوده و کمترین توجه به جمال و زیبایی بوده است. ۴۲٫۹ درصد بیان کردند که در انتخاب همسر جمال و زیبایی اهمیت ندارد و 35.3 درصد اذعان کرده اند که با افراد مجرب و کارآزموده برای ازدواج مشورت نکرده اند و همه جوانب را قبل از ازدواج نسنجیده اند. علی رغم این که مطابق جدول شماره (۱) ۹۲ درصد مشارکت کنندگان ذکر کرده بودند که می دانستند مشورت با افراد مجرب و کار آزموده و بررسی همه جانبه یکی از معیارهای مهم ازدواج است اما تنها ۷٫۶۳ درصد اعلام کردند که برای ازدواج با افراد مجرب و کارآزموده مشورت کرده اند. نیز ۳۰٫۶ علی رغم این که می دانستند هنگام ازدواج کفویت اهمیت دارد، بیان کردند که هنگام ازدواج مطمئن نبوده اند که با همسرشان تناسب فکری و روحی دارند..jpg "ازدواج موفق و بادوام در کلام امام رضا (علیه السلام)")
جدول ۲ میزان رعایت معیارهای ازدواج در عمل
مقایسه رعایت معیارهای ازدواج در نظر و عمل
جدول شماره (۳) مقایسه بین نظرات افراد بین نظر و عمل می باشد. براین اساس، افراد 96.2 درصد به اخلاق حسنه توجه داشته اند و ۹۰ درصد در عمل به آن توجه کرده اند. ایمان در نظر افراد 92.2 درصد بوده و در عمل ۸۴ درصد مورد توجه قرار گرفته است. آگاهی و آزادی در انتخاب همسر در نظر افراد ۹۲٫۳ درصد بوده و در عمل هم ۸۶ درصد مورد توجه بوده است. ۹۲ درصد افراد در خصوص مشورت با افراد مجرب و کار آزموده آگاهی داشته اند، اما در عمل ۶۶۷ درصد با افراد مجرب برای ازدواج خود مشورت کرده بودان باید در صد از مشارکت کنندگان می دانستند که هنگام ازدواج، لازم است طرفین کفویت (تناسب فکری و روحی طرفین) داشته باشند، اما تنها ۶۹٫۴ درصد هنگام ازدواج خود به این امر توجه کرده اند تعیین مهریه در نظر افراد ۴٫۳درصد بوده و تنها ۷۰۸ درصد هنگام ازدواج به آن عمل کرده اند..jpg "ازدواج موفق و بادوام در کلام امام رضا (علیه السلام)")
جدول ۳- بررسی عمل در نظر در معیارهای ازدواج
در هنگام ازدواج به کدام یک از موارد زیر برای انتخاب همسرتان بیشتر اهمیت می دادید؟
در پاسخ به گویه در هنگام ازدواج به کدام یک از موارد زیر برای انتخاب همسرتان بیشتر اهمیت میدادید، بیش از ۵۰ درصد مشارکت کنندگان در پژوهش، ایمان (۵۴ درصد)، اخلاق (۲۲ درصد)، کفویت (تناسب فکری و روحی طرفین) (۱۵ درصد) و زیبایی (۹ درصد) را اولویت خود می دانستند..jpg "ازدواج موفق و بادوام در کلام امام رضا (علیه السلام)")
نمودار ۲- معیار جامعه آماری برای ازدواج
میزان رضایت زوجین از زندگی
همان طور که در نمودار نشان داده شده است، گروهی که از زندگی شان رضایت داشتند، بیشتر با معیارهای رضوی زیبایی، اخلاق، ایمان، کفویت، مهریه، استخاره، مشورت، آزادی، هنن و زمان برای ازدواج آشنایی داشته اند و در عمل معیارهای بیان شده را به کار برده اند..jpg "ازدواج موفق و بادوام در کلام امام رضا (علیه السلام)")
نمودار ۳- میزان رضایت زوجین از زندگی نمودار فوق با توجه پرسشنامه رضایت زناشویی هودسن و پرسش های محقق ساخته معیارهای ازدواج از دیدگاه امام رضا (علیه السلام) به دست آمده است.
یافته های پژوهش
مقوله ازدواج جزء مسائل مهم اجتماعی و از مواردی است که با آفرینش انسان همراه بوده و تا امروز هم در اجتماعات انسان نقش مهمی را ایفا کرده است. ازدواج یکی از مهم ترین اقدامات زندگی هر انسانی است. دین اسلام و بزرگان دینی ما در قبال آن با عناوین مختلفی اظهار نظر نموده و مقرراتی را برای آن وضع کرده اند. امام رضا (علیه السلام) سخنان گهربار پسپاری درباره ازدواج و تشکیل خانواده دارد که امروزه گره گشای بسیاری از مسائل فردی، مذهبی و اجتماعی است.نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که آشنایی با معیارهای ازدواج و سبک زندگی پیشوایان دینی با رضایت زناشویی رابطه مثبت معناداری دارد. این مطالعه برای اولین بار است که به صورت تجربی انجام می گیرد؛ اما نتایج مشابه، کیفیت زندگی و رضایت زناشویی (22)، نقش زندگی مذهبی در رضا متادی زناشویی زوجین(23)، ایمان به خدا و رضایت زناشویی (24) این رابطه را تایید می کنند. به عبارتی، تجربیات علمی نشان می دهند که ارتباطات مذهب محور در میزان عشق و علاقه احترام به همسر و رضایت زناشویی در جهت مثبت رابطه معنادار دارد (25)
هم چنین با توجه به اظهار نسبی شرکت کنندگان در پژوهش درباره ناآشنایی با معیارهای تعیین مهریه، استخاره و جمال و زیبایی، لازم است این معیارها در سطح جامعه شفاف تر تبیین شود. بحث دیگری که در این پژوهش دیده می شود این است که با وجود آشنایی نسبی مشارکت کنندگان در پژوهش، آنان دانسته های خود را کاربردی نمی کنند. بنابراین پیشنهاد می شود:
١. قداست ازدواج را در نظر مردم بالا ببریم و بکوشیم جوانان را با معیارهای اسلامی آشنا کنیم
۲. لزوم آموزش هایی بیشتر و شناخت روزافزون سیره عملی رضوی و تعالیم دینی جهت کسب موفقیت های زندگی در بین تمام اقشار جامعه
۳. تداوم آموزش های کوتاه مدت سازمانی و برون سازمانی در خصوص افزایش سطح آگاهی های افراد هر اداره، سازمان و منوف با استفاده از بیانات رضوی در امر ازدواج و خانواده
۴. تشکیل کارگروه هایی برای آموزش جوانان در جهت آماده کردن آنان برای ازدواج و تشکیل خانواده و پذیرش مسؤولیت در جامعه بر اساس سیره امام رضا (علیه السلام).
5. توجه بیش از حد به امور فرهنگ سازی ازدواج، همان گونه که امام رضا(علیه السلام) و سایر امامان (علیهم السلام) فرهنگ سازی می کردند.
پی‌نوشت‌ها:
1- آئین زندگی از دیدگاه امام رضا (علیه السلام)، صص ۳۹-۴۰
2- حکمت نامه جوان ، ج ۵، ص 81
3- روند تغییرات فرهنگی اجتماعی خانواده تهرانی طی سه نسل، ص ۱
4- جهانی شدن، هویت مستقل از خانواده و سبک زندگی زنان شهری، صص ۵۳-۷۶
5- مطالعه بین نسلی رابطه نگرش به طلاق و کارکردهای خانواده در زنان شهر تهران، ص ۱۵۹
6- جامعه شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، ص ۶۹
7- جامعه شناسی عمومی، ص ۲۲۹
8- الحدائق الناضره، ج ۲۳، ص ۱۲: بحار الانوار، ج ۱۳، ص ۲۹۰ و ص ۱۰۳
9- سوره روم، آیه ۲۱
10- المیزان فی تفسیر القرآن التفسیر ج ۱۶، ص ۲۵۰
11- مشاوره ازدواج و خانواده درمانی
12- مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده، ص۲۵
13- سوره رعد، آیه ۳
14- سوره شعراء، آیه ۷
15- سوره لقمان، آیه ۱۰
16- سوره ذاریات، آیه ۴۹
17- تفسیر نمونه، ج ۲۲، ص ۳۷
18- علل الشرائع و الأحکام، ص ۱۷۸
19- دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام، ج ۲، ص ۲۲
20- الکافی، ج ۵، ص ۳۲۷
21- آئین زندگی از دیدگاه امام رضا (علیه السلام)، صص ۶۶-۳۹
22- رابطه هوش معنوی و بهزیستی معنوی با کیفیت زندگی و رضایت زناشویی، ص ۵۷
23- نقش زندگی مذهبی در رضامندی زناشویی زوجین، ص۷۵
24- مقایسه نظریه خانواده درمانی مینوچین با دیدگاه اسلام در باب خانواده.
25- بررسی اثربخشی آموزش تحلیل ارتباط محاوره ای، ص23
منابع:
1- ابن بابویه قمی، بو جعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی(صدوق)، علل الشرائع و الأحکام، بیروت، دار المرتضی، بی تا.
2- ابن حیون، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام و ذکر الحلال والحرام و القضایا و الأحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء الترات، پی تا.
3- آزاد ارمکی، تقی و همکاران، روند تغییرات فرهنگی اجتماعی خانواده تهرانی طی سه نسل، فصلنامه علوم انسانی، دانشگاه الزهران، شماره ۴۲ و ۴۵، ۱۳۸۱
4- بستان (نجفی)، حسین، جامعه شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، فصلنامه علوم اجتماعی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، شماره ۱۹۲. ۱۳۹۰
5- ثنایی، ب، مقیاس های سنجش خانواده و ازدواج، تهران، مؤسسه انتشارات بعثت،۱۳۷۹
6- چابکی، ام البنین، مطالعه بین نسلی رابطه نگرش به طلاق و کارکردهای خانواده در زنان شهر تهران، دو فصلنامه مطالعات زن و خانواده، شماره ۱، ۱۳۹۲
7- حسین دخت آرزو و همکاران، رابطه هوش معنوی و بهزیستی معنوی با کیفیت زندگی و رضایت زناشویی، فصلنامه روانشناسی و دین، شماره ۲۲، ۱۳۹۲
8- حقیقی، جمال و حسین شنکر کن و مژگان موسوی شوشتری، فرزند پروری، مجله علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، دوره سوم، سال نهم، شماره ۱ و ۲، ۱۳۸۱
9- حمیده، نجمه و مصطفی دهقانی، بررسی اثربخشی آموزش تحلیل ارتباط محاوره ای (۳۸) مذهب محور بر میزان عشق و علاقه، احترام به همسر و رضایت زناشویی، فصلنامه روان شناسی و دین، شماره ۲۰، ۱۳۹۱ 10- ساروخانی، باقر، مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده، تهران، سروش، ۱۳۷۵
11- سالاری فر، محمدرضا، مقایسه نظریه خانواده درمانی مینوچین با دیدگاه اسلام در باب خانواده، پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی، پژوهشکده حوزه و دانشگاه ق، ۱۳۷۹
12- سروش، مریم و مریم حسینی، جهانی شدن، هویت مستقل از خانواده و سبک زندگی زنان شهری، فصلتأمیه جامعه شناسی زنانه شماره ۱۳, ۱۳۹۲
13- کتابچی، محسن، آئین زندگی از دیدگاه امام رضا (علیه السلام) ، مشهد، نشر الف، ۱۳۸۱
14- عنایت حلیمه و مجید موحد، زنان و تحولات ساختاری خانواده در عصر چهاتی شدن، فصلنامه پژوهش زنان، ۳۱۴)، ۱۳۸۳
15- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد بیست و دوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۶
16- مجد فر، فاطمه، جامعه شناسی عمومی، تهران، شعاع، ۱۳۸۲ محمدی ری شهری، حکمت نامه جوان، قم، سازمان چاپ و نشر دار الحدیث، جلد ۵، ۱۳۸۵
17- مصلحی جواد، محمدرضا احمدی، نقش زندگی مذهبی در رضامندی زناشویی زوجین، فصلنامه روانشناسی و دین، شماره ۲۲، ۱۳۹۲
18- سلیمانیان، ع. ا، بررسی تأثیر تفکرات غیر منطقی (بر اساس رویکرد شناختی) بر نارضایتی زناشویی، پایان نامه کارشناسی ارشاد مشاوره، دانشگاه تربیت معلم تهران، ۱۳۷۳
19- میر احمدی زاده، ع . ر . و . ن . نخعی امرودی و. س. ح. ر . طباطبایی در شفیعیان رضامندی زناشویی و تعیین عوامل تأثیرگذار بر آن در شیراز، اندیشه و رفتار، مال هشتم، شماره ۴، ۱۳۸۲
20- نوابی نژاد ، شکوه، مشاوره ازدواج و خانواده درمانی، تهران، انتشارات انجمن اولیا و مربیان، 1380
21- Brannock, R. G. Litten, M., & Smith, J. (2000). The impact of doctoral study on marital Satisfaction. Joumal of College Counseling, 3(2). 123-130.
22- Meltzer Andrea L and James K. McNulty (2010) Body Image and Parital Satisfaction: Evidence for the Mediating Role of Sexual Frequency and Sexual Satisfaction Published in final edited form as: Farm Psychol, April 24 (2): 156-164
22- Meltzer Andrea L and James K. McNulty (2010) Body Image and Parital Satisfaction: Evidence for the Mediating Role of Sexual Frequency and Sexual Satisfaction Published in final edited form as: Farm Psychol, April 24 (2): 156-164
منبع: مجموعه مقالات مطالعات خانواده در سیره رضوی، تدوینگر: اکرم جواد نعمتی، نویسنده: دکتر فروغ الصباح شجاع نوری و فاطمه خادمی و عشرت صادقی و سمانه سادات سدیدیور، انتشارات بنیاد فرهنگی و هنری امام رضا علیه السلام، مشهد، 1391ش، صص 186-163.
