بیماری سل

بیماری سل (TB) یک بیماری عفونی باکتریال خطرناک است که به طور عمده روی ریه های فرد تأثیر می گذارد. باکتری های مایکو باکتریوم توبرکلوزیس که باعث سل می شوند از طریق شخص مبتلا و با قطرات ریز از طریق سرفه و عطسه فرد آلوده به هوا منتقل گردیده و به فرد سالم سرایت می شود.

عفونت سل در سال 1985 بطور ناگهانی و به شکل فزآینده ای افزایش یافته است، بخشی از آن به دلیل ظهور HIV، ویروسی که باعث ایدز می شود. HIV سیستم ایمنی بدن را ضعیف می کند بنابراین بدن نمی تواند با میکروب سل مبارزه کند. در ایالات متحده، به دلیل برنامه های کنترل قوی تر، سل در سال 1993 شروع به کاهش کرد، اما همچنان به عنوان یک عامل نگرانی است.

افراد مبتلا به سل فعال باید چندین ماه برای از بین بردن عفونت و جلوگیری از ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی چندین نوع داروی آنتی بیوتیک را مصرف کنند.1

انواع سل

دو نوع عفونت بیماری سل وجود دارد: سل پنهان و سل فعال.

سل پنهان (سل نهفته)

در این حالت باکتری در بدن به‌شکل غیرفعال باقی می‌ماند. این نوع سل هیچ نشانه‌ای ندارد و مسری هم نیست، اما ممکن است به نوع فعال تبدیل شود. بنابر این تشخیص و درمان فرد مبتلا به سل نهفته و کمک به کنترل شیوع سل بسیار مهم است.

سل فعال

در این حالت باکتری فعال است و نشانه‌های سل در بیمار مشاهده می‌شود. این نوع سل به دیگران سرایت می‌کند. بنابر این تشخیص و درمان این بیماری حایز اهمیت فراوان هست.1

علائم سل

سل پنهان هیچ‌گونه علائمی ندارد، اما علائم سل فعال به شرح زیر است:

سرفه، گاهی‌اوقات همراه با مخاط یا خون؛

تب و لرز؛

خستگی؛

کاهش وزن؛

ازدست دادن اشتها؛

تعریق شبانه.

سل معمولا بر ریه‌ها اثر می‌گذارد اما می‌تواند بخش‌های دیگری از بدن را نیز درگیر کند. علائم سل با توجه به ناحیه‌ی درگیرشده متفاوت است. اگر سل درمان نشود، جریان خون بیماری را به سایر قسمت‌های بدن انتقال خواهد داد:

عفونت سل می‌تواند استخوان‌ها را درگیر کند که به درد در ستون فقرات و تخریب مفاصل می‌انجامد.

اگر عفونت سل به کبد و کلیه‌ها آسیب برساند، در عملکرد سم زدایی آنها اختلال ایجاد می‌کند که در نتیجه‌ی آن، خون در ادرار مشاهده می‌شود.

اگر سل قلب را درگیر کند، توانایی قلب برای پمپاژ خون کاهش می‌یابد و منجر به بیماری مرگ‌باری به‌نام تامپوناد قلبی می‌شود. در این بیماری مایع در پریکارد قلب جمع می‌شود و به‌دلیل کاهش توانایی خون‌رسانی خون به همه‌ی قسمت‌های قلب نمی‌رسد.2

علت سل

علت اصلی بیماری سل، باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است.

فرد مبتلا به سل با سرفه‌کردن، عطسه‌ کردن، آب دهان انداختن، حتی خندیدن و صحبت‌کردن می تواند این باکتری را در هوا منتشر کند.

درست است که سل بیماری ای واگیردار و مسری است، اما این طور نیست که به آسانی به هر کسی منتقل شود. معمولا افرادی که با فرد بیمار زندگی می‌کنند یا با او در یک محیط کار می‌کنند، بسیار بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به بیماری سل قرار دارند. بیشتر افراد مبتلا به سل فعال اگر حداقل دو هفته تحت درمان مناسب قراربگیرند، دیگر ناقل بیماری نیستند.1

تشخیص بیماری سل

پزشک برای تشخیص بیماری سل با استروسکوپ به صدای ریه‌ها گوش می‌دهد و گره‌های لنفاوی را معاینه می‌کند تا ببیند متورم شده‌اند یا خیر. همچنین از بیمار درباره‌ی علائم بیماری، سابقه‌ی پزشکی و عوامل خطرآفرین ابتلا به سل سؤال خواهد کرد.

متداول‌ترین آزمون تشخیص بیماری سل آزمایشی پوستی است که در آن مقدار بسیار کمی از توبرکولین PPD (عصاره‌ی باکتری سل) را به قسمت داخلی بازو تزریق می‌کنند.

پزشک پس از ۲ تا ۳ روز ناحیه‌ی تزریق را بررسی می‌کند. اگر در این ناحیه برآمدگی قرمز و سفت به‌اندازه‌ی مشخصی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به بیماری سل وجود دارد.

متأسفانه آزمون پوستی سل ۱۰۰% دقیق نیست و ممکن است جواب مثبت یا منفی را به‌اشتباه نشان دهد.

بااین‌حال، برای تشخیص سل آزمون‌های دیگری نیز وجود دارد که از آن جمله می‌توان به آزمایش خون، رادیوگرافی از قفسه‌ی سینه و آزمایش خلط اشاره کرد. این آزمایش‌ها برای تشخیص وجود باکتری سل به‌کار می‌روند و هم‌زمان می‌توان تست پوست را نیز انجام داد.

تشخیص سل مقاوم (MDR) از سل معمولی دشوارتر است. همچنین تشخیص سل در کودکان دشوارتر از بزرگ‌سالان است.2

درمان بیماری سل چگونه است؟

در درمان سل، از آنتی‌بیوتیک برای از بین بردن باکتری‌ها استفاده می‌شود. درمان موثر سل، به دلیل ساختار غیرمعمول و ترکیب شیمیایی دیواره سلول مایکوباکتریوم که مانع ورود داروها است، بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها را بی اثر می‌کند و دشوار خواهد بود.

بهتر است که سلِ فعال با ترکیبی از چندین آنتی‌ بیوتیک برای کاهش خطر ایجاد مقاومت به آنتی‌بیوتیک در باکتری‌ها درمان شود. استفاده از ریفابوتین به جای ریفامپیسین در افراد HIV مثبت مبتلا به سل، از سال 2007 نتایج روشنی نداشته است.

درمان سل نهفته

سلِ نهفته با ایزونیازید یا ریفامپین به تنهایی یا ترکیبی از ایزونیازید یا با ریفامپیسین یا ریفاپنتین درمان می‌شود. مدت زمان درمان سل نهفته بسته به داروهای مورد استفاده، سه تا نه ماه طول می‌کشد.

افراد مبتلا به عفونت نهفته، تحت درمان قرار می‌گیرند تا از پیشرفت عفونت حاصل از آن‌ها، به بیماری سلِ فعال جلوگیری شود. آزمایشات منظم برای بررسی میزان عفونت و روند درمان و تکمیل کردن دوره درمانی، برای کنترل سل نفهته، جلوگیری از عود عفونت و تبدیل آن به فرم فعال ضرورت بسیار دارند.

درمان سل در فاز اول بیماری

درمان سل ریوی در فاز اول (زمانی که تازه آغاز شده است)، یک دوره ۶ ماهه دارد. دو ماه اول ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌های حاوی ریفامپیسین، ایزونیازید، پیرازینامید و اتامبوتول و بعد به مدت ۴ ماه از ریفامپیسین و ایزونیازید استفاده می‌شود. در موارد مقاومت بالا به ایزونیازید، ممکن است در چهار ماه دوم درمان، داروی اتامبوتول به عنوان جایگزین شود.

درمان سل، طی دوره ۶ ماهه پاسخ‌دهی بهتری نسبت به درمان‌های کمتر از ۶ ماه دارد. گاهی رژیم درمانی کوتاه‌تر برای کسانی که دارای مشکلات انطباق هستند توصیه شود. همچنین هیچ مدرکی برای تایید اثر رژیم درمانی کوتاهتر، در مقایسه با رژیم درمانی 6 ماهه وجود ندارد بنابراین بهتر است این دوره تکمیل شود.

درمان سل عود کننده

در صورت عود سل، آزمایش برای تعیین حساسیت به آنتی‌بیوتیک ها قبل از انتخاب درمان مهم است. اگر سلِ مقاوم به چند دارو (MDR-TB) باشد، درمان با حداقل چهار آنتی‌بیوتیک موثر به مدت 18 تا 24 ماه توصیه می‌شود.3

عوارض سل چه هستند؟

عفونت سل، بر اساس مکانی که در آن منتشر شده است، می‌تواند عوارض متعددی مانند موارد زیر را ایجاد کند:

آسیب مفصلی

تغییر شکل مفاصل و استخوان‌ها

انحراف ستون فقرات

آسیب به بافت ریه و ایجاد زخم و اِسکار در ریه

عفونت در نخاع و مغز

اختلال در عملکرد غدد لنفاوی

مشکلات کبدی

مشکلات کلیوی

التهاب بافت‌های اطراف قلب.3

پیشگیری از بیماری سل

فقط چند روش برای جلوگیری از انتشار سل فعال وجود دارد. برای پیشگیری از ابتلا به سل یا به‌حداقل‌رساندن خطر ابتلا به این بیماری بهتر است افراد مبتلا در محل کار یا مدرسه حضور پیدا نکنند و افراد سالم از خوابیدن در اتاق مشترک با فرد بیمار خودداری کنند. یکی از روش‌های مناسب استفاده از ماسک برای پوشاندن کامل دهان است. برای جلوگیری از گسترش باکتری استفاده از سیستم تهویه‌ی مناسب بسیار مؤثر است.

واکسن سل

در برخی کشورها، تزریق ب.ث.ژ به کودکان از ابتلای آنها به سل کمک می‌کند. این واکسن در آمریکا برای مصرف عمومی توصیه نمی‌شود؛ چراکه در بزرگ‌سالان تأثیری ندارد و حتی می‌تواند بر نتایج آزمایش پوستی تأثیر بگذارد.

مهم‌ترین کاری که برای درمان سل باید انجام دهید، کامل کردن دوره‌ی درمان است. باکتری سل مقاوم، مرگ‌بارتر از باکتری سل معمولی است. برخی از موارد سل مقاوم، به دوره‌های شیمی‌ درمانی نیز نیاز دارند که هم گران تمام می‌شود و هم ممکن است بیماران نسبت‌به داروها واکنش‌های منفی شدید نشان دهند.2

پینوشتها
1.www.pezeshket.com
2.www.chetor.com
3.www.faradars.org