آيات الاحکام

آيات 183 الي 185 سوره بقره

تفسير:

روزه يکي از مهمترين عبادات اسلام است که عامل موثر در پرورش روح تقوا و پرهيزکاري است.
در آيات قبل از اين آيه مطالب و احکام مهمي بيان شد که در ادامه آن، بحث روز مطرح شده است.
در اين آيه به چند نکته اشاره مي کند که به تفصيل شرح آن مي آيد:
1.براي آماده سازي انسانها براي روزه با « يا ايها الذين آمنوا» خطاب مي کند.
30 روز اجتناب از غذا خوردن در ساعات خاص و يا به عبارت ديگر،امساک،در ابتدا يک کار و حکم مشکلي به نظر مي رسد اما براي اينکه از سختي اين عمل کاسته شود، خداوند از چند روش استفاده مي کند:
الف.حسن خطاب: به اين معنا که براي بيان وجوب روزمره نفرمود که: روزه بر شما واجب شده است بلکه محترمانه به مومنين مي گويد: اي کساني که ايمان آورده ايد، روزه بر شما واجب شده است کما اينکه در روايتي از امام صادق (ع) به اين نکته اشاره شده است.
ب.درآيه بعد خداوند مي فرمايد روزه 30 روز بيشتر نيست و مجبورنيستيد که قسمت بسياري از سال را روزه بگيريد.
ج. استثناء بعضي از افراد از حکم وجوب مانند مسافر و مريض و کساني که به زحمت مي توانند روزه بگيرند.
2.اينکه روزه حکم اختصاصي شما نيست و در امت هاي پيشين هم بوده.
از تورات و انجيل فعلي بر مي آيد که در ميان يهود و نصاري و اقوام و ملل ديگر هنگام مواجه شدن با غم و اندوه، روزه مي گرفتند. در تورات آمده که حضرت موسي (ع) چهل روز روزه گرفت و يهود به هنگام توبه، روزه مي داشتند. در کتاب انجيل نيزآمده که حواريون حضرت مسيح چهل روز روزه داشته است.
3. فلسفه روزه که تقواست.
روزه آثار تربيتي اجتماعي و بهداشتي گوناگوني دارد. از فوايد روزه اين است که روح انسان را لطيف و غرائز او را تعديل مي کند روزه دار با امساک خود بايد ثابت کند که توانايي غلبه بر نفس خود را دارد. هر شخص بايد ثابت کند که آيا مي تواند با اين محروميت هايي که دارد کنار بيايد يا نه؟! آيا در مقابل دستورات الهي سر تعظيم فرود مي آورد يا نه ؟
محروميت هاي موقت به او مقاومت و قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت مي بخشد و چون غرائز سرکش را کنترل مي کند، بر قلب انسان نور و صفا مي پاشد.
و خلاصه اينکه روزه دار از عالم حيوانيت ترقي داده مي شود و به جهان فرشتگان صعود مي کند. در روايتي از پيامبر (ص) آمده است که از ايشان سوال شد براي دوري شيطان از انسان چه بايد کرد؟ رسول خدا (ص) فرمودند: روزه بگيريد.
همچنين اميرالمؤمنين (ع) در نهج البلاغه در بيان فلسفه روزه مي فرمايد که تشريع روزه به جهت تقويت روحيه اخلاص است. از اثرات اجتماعي روزه مي توان تساوي ميان متمکن و غيرمتمکن، صرفه جويي در مصرف، يادآوري حال فقيران و محرومان و گرسنگان را شمرد.
اثرات بهداشتي روزه، استراحت دستگاه گوارش، سوزاندن مواد اضافي و جذب نشده بدن مي باشد. اين مطلب به اثبات رسيده است که بيشترين امراض در اثر زياده روي در مصرف غذا است که روزه عامل موثري در رفع امراض مي باشد.
در پايان بحث تفسير آيات به اين نکته اشاره مي شود که آيه اول به بيان اصل وجوب روزه و فلسفه آن، آيه دوم به بيان تخفيفاتي که خداوند قائل شده است و آيه سوم زمان روزه را مشخص مي کند.

نکات تفسيري:

سياق اين 3 آيه دلالت دارد بر اينکه در يک زمان نازل شده است زيرا کلمه «اياما» در آيه دوم متعلق «صيام» است در آيه اول و کلمه «الشهر الرمضان» يا خبر براي ضمير محذوف است که آن ضمير به «ايام» بر مي گردد و يا اينکه مبتدا براي جمله محذوف است که جمله مي شود «شهر رمضان الذي کتب عليکم الصيام»

لغات:

1-کتابت: معناي آن نوشتن است اما گاهي کنايه از وجوب مي آيد.
2-صوم: در لغت به معناي خودداري است از هر کاري اما در شرع به معناي روزه است.
3-يطيقونه: يکي از معاني باب افعال، سلب است. مانند عجمه به معناي گنگي است و وقتي به باب افعال مي رود به معناي سلب گنگي است. يطيقونه نيز به معناي سلب طاقت و توازن است.
4-رمضان: از ماده" رمض" به معناي سوزاندن بدون دود و خاکستر است. و ماه رمضان گناهان را مي سوزاند.

احکام فقهي:

1-در عين حالي که قضاي روزه واجب است اما زمان آن معين و مشخص نيست «فعده من ايام آخر»
2-توانايي، شرط اصلي تکليف است « علي الذين يطيقونه»
3-وجوب روزه بعد از يقين به حلول ماه رمضان است « فمن شهد منکم الشهر فليصمه»
4-کساني که اصلا توانايي روزه را ندارند بايد کفاره بدهند.

نکات:

1-تقوا به معناي خويشتن داري از گناه است و بيشترين گناهان از غضب و شهوت سرچشمه مي گيرد که روزه مانع بزرگي در برابر غضب و شهوت است.
2-در صورتي که شروع کلام به بهترين شکل و احترام کامل باشد، مخاطب جملات بعدي و احکام را راحت تر مي پذيرد.
3-اسلام براي افراد خاص و شرايط مختلف، احکام و قوانين مناسب دارد لذا مسافران و بيماران و سالمندان از اين حکم استثناء شده اند. لذا اسلام دين منعطف است.
4-ارزش رمضان به نزول قرآن در آن ماه مي باشد « الذي انزل فيه القرآن»
5-احکام خداوند بر يسر و آساني بنا نهاده شده است «يريد بکم اليسرولا يريدبکم العسر»
منبع: نشريه راه قرآن،ش 23
/خ