همه چیز درباره واکسیناسیون نوزادان و کودکان

واکسن چیست و چرا کودک به آن نیاز دارد؟

واکسن یک درمان پیشگیرانه برای برخی بیماری‌های خاص است. بیماری‌های عفونی میکروبی که از شخصی به شخص دیگر سرایت می‌کنند، هدف درمانی واکسن‌ها هستند. واکسن حاوی نوع کشته شده و یا ضعیف شده‌ی میکروب و یا ماده‌ای مشابه آن است.

بیشتر واکسن‌ها در کودکی تزریق می‌شوند و به بدن کمک می‌کنند تا علیه بیماری یک سد حفاظتی ساخته و فرد را در هنگام قرار گرفتن در معرض بیماری مصون نگه دارد.

واکسن‌ها مهم هستند، آن‌ها نه تنها به حفظ سلامت کودک کمک می‌کنند، بلکه با محدود کردن قدرت سرایت بیماری و کم کردن احتمال ابتلای بیماری‌های جدی کودکی از همه‌ی اعضای جامعه حفاظت می‌کنند.

واکسیناسیون در کودکی برای یک سری موقعیت‌های خاص زندگی کودک مانند، مسافرت و رفتن به مدرسه ضروری هستند. در مورد باید و نبایدهای پیرامون این کار سوالات زیادی وجود دارد که با هم پاسخ آن‌ها را مرور می‌کنیم.

کودک من چه زمانی واکسینه می‌شود؟

کودک معمولاً اولین واکسن خود را بلافاصله بعد از تولد دریافت می‌کند. واکسن‌ها در طول زندگی کودک در فواصل زمانی خاصی به کودک تزریق می‌شوند.

پزشک متخصص اطفال بر اساس جدول زمان‌بندی خاص هر کشور، نوع واکسن و زمانی که باید دریافت شود را به والدین اعلام خواهد کرد.

زمان‌بندی واکسیناسیون کودکان و نوزادان

سن و نوع واکسن

بعد از تولد و قبل از مرخص شدن از بیمارستان : واکسن ب ث ژ (BCG)
واکسن خوراکی فلج اطفال (OPV)
واکسن تزریقی هپاتیت ب – اولین تزریق

دو ماهگی : واکسن سه گانه تزریقی دیفتری، کزاز و سیاه سرفه
واکسن خوراکی فلج اطفال (OPV)
واکسن تزریقی هپاتیت ب – دومین تزریق

چهار ماهگی : واکسن سه گانه تزریقی دیفتری، کزاز و سیاه سرفه
واکسن خوراکی فلج اطفال (OPV)

مراقبت بعد از واکسن 4 ماهگی:
* برای کم شدن بیقراری بعد از واکسن چهار ماهگی بهتر است چند ساعت قبل از زدن واکسن به کودک استامینوفن بدهید.
* کودک را قبل از زدن واکسن شیر دهید ( هر 4 ساعت یک بار ) و در روز سوم هر 6 ساعت یک بار یه کودک قطره استامینوفن بدهید.
* بعد از تزریق واکسن روی ناحیه کمپرس یخ بگذارید و در روز سوم و دوم پارچه گرم روی پای کودک بگذارید.
* هیچ وقت ناحیه تزریق را ماساژ ندهید و اگر کودک تب کرد به پزشک مراجعه کنید.
* خوردن آب قند قبل از واکسن ممکن است درد را کاهش دهد می توانید این روش را هم امتحان کنید.

شش ماهگی : واکسن سه گانه تزریقی دیفتری، کزاز و سیاه سرفه
واکسن خوراکی فلج اطفال (OPV)
واکسن تزریقی هپاتیت ب – سومین تزریق

دوازده ماهگی : واکسن تزریقی سرخک، سرخچه و اوریون (MMR)

هجده ماهگی : واکسن سه گانه تزریقی دیفتری، کزاز و سیاه سرفه (DTaP)
واکسن خوراکی فلج اطفال (OPV)

مراقبت بعد از واکسن هجده ماهگی:
* به کودک شیر و مایعات بدهید.
* لباس زیاد تن کودک نکنید.
* حوله خیس و سرد روی ناحیه تزریق بگذارید.
* مایعات شیرین به کودک بدهید.

۴ تا ۶ سالگی : واکسن سه گانه تزریقی دیفتری، کزاز و سیاه سرفه
واکسن خوراکی فلج اطفال
واکسن تزریقی سرخک، سرخچه و اوریون (MMR)

مکانیسم عملکرد واکسن دو ماهگی در نوزادان

واکسن‌ها از باکتری‌ها و یا ویروس‌های ضعیف شده یا کشته شده که باعث ایجاد بیماری‌های خاصی می‌شوند، ساخته شده‌اند. در موقع تزریق یا خوردن این واکسن‌ها، سیستم ایمنی بدن شروع به تولید آنتی بادی می‌کند و به آن ویروس‌های ضعیف شده حمله می‌کند. این آنتی بادی‌ها به طور دائم در بدن فعال می‌مانند و برای مقابله با بیماری‌ها آماده هستند.

انواع واکسن دو ماهگی

- واکسن دو ماهگی DTAP
برای حفاظت بدن از بیماری‌های دیفتری، کزاز، سیاه سرفه این واکسن در شش مرحله به نوزاد تزریق می‌گردد. اولین مرحله تزریق، در سن دو ماهگی است.

- واکسن هپاتیت B
واکسن هپاتیت B، یکی از واکسن‌های کودکان است که اولین دوز آن در بدو تولد خواهد بود و دوز دوم آن باید در واکسن دو ماهگی تزریق شود. واکسن هپاتیت B از فرزندتان در برابر ویروس هپاتیت B که می‌‌تواند باعث صدمه و آسیب به کبد و حتی مرگ منجر می‌شود،‌ محافاظت می‌کند.

- واکسن هیب؛ HIB
این واکسن برای محافظت در برابر هموفیلوس آنفلوانزای نوع B که می‌تواند به مننژیت،‌ ذات‌الریه و التهاب اپیگلوت منجر شود و طی چند نوبت در دو ماهگی؛ به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه، در چهار ماهگی، در شش ماهگی و بین ۱۲ و ۱۵ ماهگی تزریق می شود

- واکسن دو ماهگی PVC
این واکسن بدن نوزاد را در برابر بیماری‌هایی که ناشی از پنوموکوک است محافظت می‌کند. بیماری‌هایی که ناشی از پنوموکوک می‌باشد مننژیت یا سرسام، ذات الریه و یا سینه پهلو و عفونت گوش می‌باشد.

- واکسن IPV و OPV
واکسن خوراکی فلج اطفال که به قطرۀ فلج اطفال یا OPV شناخته می‌شود حاوی ویروس زنده و ضعیف‌شده است. OPV در ایجاد ایمنی علیه ویروس فلج اطفال بسیار مؤثر است.

با این حال، دریافت آن در موارد نادری منجر به فلج می شده است. اما نوع تزریقی واکسن یا همان IPV، حاوی ویروس غیرفعال‌شده یا به اصطلاح کشته‌شدۀ فلج اطفال است.

واکسن تزریقی فلج اطفال معمولاً در چهار ماهگی برای کودکان تزریق می‌شود و دادن قطرۀ خوراکی فلج اطفال به کودک در زمان‌های زیر انجام خواهد شد:

* بدو تولد
* دو ماهگی
* چهار ماهگی
* شش ماهگی
* هجده ماهگی
* بین چهار تا شش سالگی

عوارض واکسن دو ماهگی و اقدامات بعد از آن

اثرات جانبی واکسن دو ماهگی معمولا” خفیف و کوتاه مدت هستند و تقریبا” نیمی از کودکان دچار آن می شوند. میزان این اثرات جانبی در کودکان مختلف، متفاوت است، و دربعضی از کودکان بیشتر است و در بعضی کمتر است.

- تب خفیف بعد از تزریق واکسن دو ماهگی
درنوزدان کوچکتر از سه ماه تب نباید بیشتر از 38.3 درجه سانتی گراد شود و در کودکان بین 3 و 6 ماه از 38.8 سانتی گراد بیشتر نشود. در صورت بالاتر رفتن تب به پزشک مراجعه کنید.

در بیشتر نوزادان تب و درد ناشی از واکسن حداکثر 3 تا 4 روز طول می کشد وغالبا” بعد از 24 ساعت روند نزولی دارد.

می‌توانید از استامینوفن برای کاهش تب بعد ار واکسن دو ماهگی استفاده کنید. استامینوفن می‌تواند هر4 تا 6 ساعت و حداکثر 5 بار در 24 ساعت مصرف شود. میزان دوز مصرف استامینوفن بسته به وزن نوزاد متغیر است و معمولا میزان آن دو برابر وزن نوزاد است. دریافت مایعات فراوان، پاشویه و پوشیدن لباس‌های خنک نیز به کاهش تب بعد از واکسن دو ماهگی کمک می‌کند.

- حساسیت ، قرمزی و درد در محل تزریق واکسن دو ماهگی
این عارضه یک واکنش حساسیتی است که به صورت ورم، درد، حساسیت در محل تزریق، سفتی عضله محل تزریق و حتی گاهی تخریب اندک بافت محل تزریق رخ می‌دهد. این عارضه نیاز به درمان خاصی نداشته و خود‌به‌خود برطرف می‌‌شود.

- سفت شدن جای تزریق واکسن دو ماهگی
گاهی بعد از زدن واکسن جای آن سفت می شود که معمولا بعد از دو ماه از تزریق واکسن رفع میشود. برای کاهش احتمال سفت شدن جای واکسن و درمان آن میتوانید از کمپرس سرد هر دو ساعت یک بار به مدت 15 دقیقه استفاده کنید. استفاده از کمپرس سرد تا دو روز بعد از واکسیناسیون، به کاهش سفتی-شدن جای واکسن دو ماهگی کمک می‌کند.

- بی قراری بعد از واکسن دو ماهگی در نوزادان
یکی دیگر از عوارض واکسن دو ماهگی، گریه و بی قراری در نوزادان است.

عوارض واکسن دو ماهگی که شیوع کمتری دارند عبارتند از:

- استفراغ
- خواب آلودگی
- بی اشتهایی و عدم تمایل به شیرخوردن
- سردرد
- اسهال و دردعضلانی

در صورت بروز هر یک از علائم بالا در مدت زمان طولانی باید سریعا با پزشک متخصص اطفال تماس بگیرید.

موارد احتیاط و ممنوعیت واکسن پنجگانه دو ماهگی:

از ان جایی که اولین دوره دریافت واکسن پنجگانه یا پنتاوالان در دو ماهگی است و یکی از اجزای تشکیل دهنده واکسن دو ماهگی واکسن سیاه سرفه است. که بعضی کودکان نسبت به آن واکنش‌های زیر را نشان می‌دهند:

- تب بالای 40 درجه در طی 48 ساعت بعد از تزریق واکسن
- تشنج در طی 72 ساعت بعد از تزریق واکسن
- گریه مداوم بیش از 3 ساعت در طی 48 ساعت بعد از تزریق واکسن
- واکنش کلاپس هیپوتونیک در طی 48 ساعت بعد از تزریق واکسن، کلاپس هیپوتونیک، شامل کاهش قدرت عضلانی، کاهش سطح هوشیاری، رنگ‌پریدگی و یا کبود شدن صورت کودک در طی 48 ساعت بعد از واکسیناسیون است.

هیچ کدام از موارد فوق ممنوعیتی برای دریافت نوبت های بعدی واکسن سیاه سرفه که همان واکسن سه گانه و پنجگانه است ایجاد نمیکند.

امّا! درصورت بروز کما و کاهش سطح هوشیاری در طی 7 روز پس از تزریق واکسن دو ماهگی (خصوصاً اگر علت مشخص دیگری برای آن پیدا نشود.)، دریافت دوز بعدی واکسن‌های سه گانه و پنج گانه ممنوع است. باید با مشورت پزشک متخصص به‌جای آن‌ها واکسن دوگانه تزریق شود.

واکنش آنافیلاکسی یکی دیگر از انواع واکنش‌های حساسیتی پس از تزریق واکسن است. واکنش آنافیلاکسی شامل کهیر، خارش، تنگی نفس، تب، ورم صورت یا کل بدن، کاهش فشار خون، شوک یا در موارد کنترل نشده مرگ است. این واکنش معمولاً نیم ساعت بعد از تزریق واکسن دو ماهگی رخ می‌دهد. سابقه واکنش حساسیت آنافیلاکسی نسبت به واکسن یا یکی از اجزای آن از موارد قطعی منع واکسن است.

نکاتی در مورد واکسن فلج اطفال، جز دوم واکسن دو ماهگی:

• برای دریافت واکسن خوراکی فلج اطفال شیردهی به نوزاد را متوقف نکنید.
• در صورتی که نوزاد پس از دریافت قطره فلج اطفال در کمتر از 30 دقیقه استفراغ کرد باید مجددا به او قطره داده شود.
• اگر کودک دریافت کننده واکسن فلج اطفال خوراکی به اسهال مبتلا بوده باشد باید در کمتر از یک ماه مجددا دوز اضافی واکسن را دریافت کند.

موارد ممنوعیت مصرف واکسن فلج اطفال خوراکی

در موارد زیر استفاده از واکسن فلج‌اطفال خوراکی ممنوع بوده و باید به‌جای آن از واکسن فلج اطفال تزریقی استفاده شود:

• ابتلا به عفونت HIV علامت‌دار
• بیماری نقص ایمنی شدید
• کودکانی که بیماری های ضعف سیستم ایمنی مبتلا هستند و تحت درمان داروهای شیمی درمانی و کورتون ها قرار دارند
• مبتلایان به لوسمی، لنفوم و یا سایر سرطان‌ها
• کودکان تحت درمان با رادیوتراپی
• حضور فردی در منزل که مبتلا به بیماری های نقص ایمنی است

نمونه کارت واکسن کودکان

کارت واکسن فهرستی از واکسن هایی که فرزندتان دریافت می کند همراه با تاریخ، مشخصات فرزندتان و باقی اطلاعات لازم است. همیشه به زمان هایی که فرزدتان باید واکسن دریافت کند دقت کنید و سر موعد به مراکز بهداشت مراجعه کنید. در هر مراجعه کارت واکسن نوزاد باید همراه شما باشد تا اطلاعات لازم در اختیار مرکز بهداشتی که مراجعه کرده اید، قرار بگیرد. اگر احیانا کارت واکسن را گم کردید، قبل از موعد واکسن بعدی به مرکز بهداشتی که واکسن در آنجا زده شده، همراه با شناسنامه خود و فرزندتان و گواهی تولد، مراجعه کنید تا کارت واکسن جدید برای فرزندتان صادر شود.

اقدامات قبل از واکسن نوزاد

دیدن مراحل واکسن نوزاد از صحنه ی دیدن سرنگ و واکسن زدن تا گریه ی نوزاد یا کودک برای هیچ والدینی آسان نیست اما برای سلامتی فرزندتان این دوره لازم و ضروری است. با استفاده از راه کارهای زیر می توانید هر نوبت واکسن را آرام تر بگذرانید:

- قبل از مراجعه برای هر نوبت واکسن حتما اطلاعات لازم راجع به آن را بخوانید و یا اگر سوالی دارید از متخصص در هنگام مراجعه بپرسید.

- در هر بار مراجعه کارت واکسن را به همراه داشته باشید و اگر لازم بود در مورد سلامتی فرزندتان و تغییرات او به پزشک اطلاعی دهید، حتما این کار را بکنید.

- گاهی ممکن است در مواردی مانند اختلال در سیستم عصبی واکسن انجام نشود یا واکسن مخصوصی تزریق شود.

- عروسک مورد علاقه فرزندتان یا وسیله ای که به آن وابستگی دارد را به همراه داشته باشید تا فرزندتان را آرام کنید.

- اگر کودک به سنی رسیده که می توانید با او حرف بزنید به او توضیح دهید که این کار برای سلامت او انجام می شود.

- چند ساعت قبل از مراجعه برای واکسن، کودک را بخوابانید تا خسته نباشد.

- لباس های راحت به او بپوشانید که در هنگام تزریق خارج کردن آنها از بدن او مشکل نباشد.

مراقبت های بعد از واکسن نوزاد

احتمال زیاد نوزاد یا کودک بعد از تزریق گریه می کند، او را در آغوش بگیرید و اگر نوزاد شیر خوار است به او شیر دهید یا می توانید از شیشه شیر استفاده کنید.

بعد از تزریق با مشورت پزشک به او استامینوفن بدهید تا درد آرام شود.

محل تزریق را ماساژ دهید.

بعد از واکسن به حالات فرزندتان توجه کنید و از پزشک در مورد واکنش های بدن بعد از هر واکسن بپرسید، کمی تب، قرمز شدن محل تزریق، گریه کوتاه نه طولانی و کمی بی اشتهایی بعد از واکسن طبیعی است اما اگر نوزاد تب شدید داشت، دچار تشنج شد، محل تزریق یا صورت متورم شد، سینه کودک خس خس کرد و گریه های طولانی و بی حالی داشت حتما به پزشک مراجعه کنید.

آیا دلیلی برای واکسینه نکردن کودک من وجود دارد؟

در برخی شرایط خاص کودک نباید واکسن دریافت کند. اگر کودک مبتلا به نوع خاصی از سرطان‌ها و بیماری‌ها باشد، برخی واکسن‌ها را نباید دریافت کند. اگر کودک دارویی مصرف می‌کند که توان بدن برای مقابله با عفونت را کم می‌کند، به هیچ وجه نباید واکسینه شود.

اگر کودک به نوبت اول تزریق واکنش شدیدی نشان بدهد، حتماً با پزشک در مورد معایب و مزایای تزریق سایر نوبت‌های واکسن مشورت کنید.

آیا واکسن‌ها عوارض جانبی دارند؟

برخی واکسن‌ها ممکن است عوارض جانبی خفیف و یا موقت داشته باشند. تب، درد و تورم در محل تزریق واکسن از جمله مشکلاتی است که کودک بعد از دریافت واکسن با آن رو به رو می‌شود. هر واکسن می‌تواند عوارض جانبی احتمالی خاص خود را داشته باشد، در این مورد با پزشک مشورت کنید و از او راهنمایی بخواهید.

منبع: سایت دکتردکتر
سایت خبرگزاری پانا
سایت یک زن