اضافه وزن چیست؟

اضافه وزن به وزن بدنی اشاره دارد که بزرگ‌تر از حد طبیعی یا سالم برای یک قد خاص باشد. اضافه وزن به‌طورکلی به‌دلیل وجود چربی‌های اضافه در بدن ایجاد می‌شود. بااین‌حال، این مشکل می‌تواند به‌دلیل عضلات، استخوان یا حتی آب اضافی بدن نیز باشد.

دلایل اضافه ‌وزن یا وزن‌گیری بیش از حد

میزان وزن‌گیری مناسب در بارداری برای هر مادر متفاوت است و بر این اساس که شما با چاقی، اضافه وزن، تناسب وزن یا لاغری وارد بارداری شده باشید، متفاوت خواهد بود. درصورتی‌که مادر باردار بیشتر از حد مجاز خود وزن گرفته است، پزشک باید علت‌های اضافه ‌وزن مادر پیش از بارداری یا وزن‌گیری بیش از حد او در بارداری را با دقت بررسی کند و بر اساس آن به مادر مشاوره بدهد.

یکی از عمده‌ترین علت‌های اضافه ‌وزن یا وزن‌گیری بیش از حد در بارداری، عادت‌های غذایی نامناسب مادر است. مصرف بیش از حد منابع قندی و نشاسته‌ای مانند برنج، نان، ماکارونی یا سیب‌زمینی و همچنین مصرف زیاد غذا‌های چرب و سرخ‌شده، چیپس، سیب‌زمینی سرخ‌شده، غذاهای حاضری و فست‌فود می‌تواند باعث افزایش وزن سریع زن باردار شود. همچنین مصرف بیش از اندازۀ نوشیدنی‌های قندی مانند نوشابه یا آب‌میوه‌های مصنوعی که قند زیادی دارند یا مصرف شکلات و شیرینی نیز می‌تواند باعث اضافه وزن مادر پیش از بارداری یا وزن‌گیری بیش از حد او در دوران بارداری شود.

در کنار عادت‌های غذایی زیاد، کم‌تحرکی و نداشتن فعالیت جسمانی کافی نیز می‌تواند باعث افزایش اضافه ‌وزن مادر شود. اگرچه برخی از بیماری‌ها یا اختلالات مانند دیابت نیز می‌تواند در افزایش وزن مادر نقش داشته باشد.

شاخص توده بدن (BMI) یکی از راه‌های تشخیص این است که آیا وزن فرد طبیعی است یا خیر. BMI معیار اندازه‌گیری وزن انسان نسبت به قد است. هرچه BMI بیشتر باشد، احتمال بروز مشکلات سلامتی در اثر اضافه وزن هم بیشتر خواهد بود.

اضافه وزن در بارداری بر اساس شاخص توده بدنی قبل از بارداری تعیین می‌شود. شاخص توده بدنی ۲۵ تا ۲۹/۹ قبل از بارداری به معنی اضافه وزن است. بر اساس اطلاعات سازمان marchofdimes، حدود ۳ زن از هر ۴ زن (۷۵ درصد) در آمریکا اضافه وزن دارند.

چرا وزن‌گیری مادر در دوران بارداری اهمیت دارد؟

وزن‌گیری مناسب مادر در دوران بارداری از سلامت او و جنینش محافظت می‌کند. از همین رو، وزن‌گیری مادر به‌اندازه کنترل اضافه وزن در بارداری اهمیت دارد. چراکه اگر مادر در دوران بارداری دچار کمبود وزن باشد، بیشتر از سایر مادران احتمال دارد به مشکلات زیر مبتلا شود:

تولد بچه نارس: ممکن است نوزاد خیلی زود و قبل از ۳۷ هفته متولد شود.
نوزاد با وزن کم: ممکن است وزن نوزاد هنگام تولد کمتر از ۲ کیلو و ۵۰۰ گرم باشد.
به خطر افتادن سلامت جنین: مادران با وزن کم معمولا ویتامین‌ها و مواد مغذی کافی و لازم را دریافت نمی‌کنند و این موضوع ممکن است برای سلامت جنین خطرآفرین باشد.

افزایش وزن در بارداری از چه ماهی شروع می‌شود؟

بیشتر افزایش وزن در سه ماهه دوم و سوم بارداری اتفاق می‌افتد. میزان افزایش وزن در هر ماه بارداری متفاوت است. بر اساس مجله پزشکی Healthline، افزایش وزن اولیه در ۱۲ هفته اول بارداری بسیار رایج است. در واقع به‌طور متوسط، افراد در سه ماهه اول تنها نیم تا دو کیلوگرم اضافه وزن پیدا می‌کنند. هرچند این مقدار برای همه افراد یکسان نیست.

دلیل افزایش وزن در دوران بارداری چیست؟

رایج‌ترین عواملی که باعث افزایش وزن در بارداری می‌شود، عبارت‌اند از:

مصرف بیش از حد مواد غذایی
کمبود فعالیت بدنی
مصرف داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی یا ضدتشنج
بیماری‌هایی مانند کم‌کاری تیروئید یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

علت افزایش وزن ناگهانی در بارداری چیست؟

افزایش ناگهانی وزن معمولا در سه ماهه سوم بارداری اتفاق می‌افتد. در این دوره افزایش وزن کودک سریع‌تر و رحم منبسط‌تر می‌شود. در نتیجه حجم مایع آمینوتیک (مایع درون کیسه جنین) افزایش می‌یابد. علاوه بر این، موارد دیگری هم وجود دارند که باعث افزایش وزن ناگهانی در بارداری می‌شوند. از جمله این‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

افزایش کالری دریافتی: بسیاری از خانم‌ها به‌محض اطلاع از بارداری، حجم غذای خود را افزایش می‌دهند. این مورد می‌تواند منجر به افزایش چشمگیر وزن در مراحل اولیه بارداری شود.

کمبود خواب: در طول بارداری به‌دلیل تغییرات هورمونی و جسمی، بدن به استراحت بیشتری نیاز دارد. خواب زیاد در دوران بارداری باعث کمتر شدن فعالیت بدنی و افزایش وزن می‌شود.

دیابت بارداری: دیابت بارداری می‌تواند باعث افزایش وزن ناگهانی در این دوران شود. در دیابت حاملگی همچنین ممکن است وزن نوزاد همراه با وزن مادر افزایش پیدا کند.

پره اکلامپسی: پره اکلامپسی یک اختلال بارداری است که با فشارخون بالا و میزان زیادی پروتئین در ادرار مشخص می‌شود. پره اکلامپسی می‌تواند یکی از دلایل افزایش ناگهانی وزن در بارداری باشد.

استرس: استرس می‌تواند خطر افزایش وزن ناخواسته و ناگهانی را در دوران بارداری افزایش دهد.

عوارض اضافه وزن در دوران بارداری چیست؟

کنترل اضافه وزن در بارداری از اهمیت زیادی برخوردار است. چراکه افزایش بیش از حد وزن می‌تواند برای مادر و کودک خطراتی را به همراه داشته باشد. از جمله عوارض اضافه وزن در بارداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

افزایش وزن در نوزاد: با افزایش وزن مادر، وزن کودک هم در رحم بیش از حد معمول افزایش می‌یابد. این امر باعث افزایش زیاد وزن کودک هنگام تولد می‌شود.

فشار خون بالا و مسمومیت حاملگی: شاخص ‌تودۀ ‌بدنی بالاتر از ۳۵ در مادر باردار احتمال عارضه‌هایی مانند مسمومیت حاملگی و فشار خون را در آنها افزایش می‌دهد.

زایمان دشوار: اضافه وزن بیش از حد آناتومی کانال زایمان را تغییر داده و زایمان طبیعی را دشوارتر و خطرناک‌تر می‌کند.

خطر بیشتر دیابت بارداری: افزایش بیش از حد وزن، به‌خصوص در اوایل بارداری، می‌تواند نشانه‌ای از دیابت بارداری باشد. در صورت داشتن اضافه وزن زیاد، پزشک ممکن است آزمایش قند را قبل از زمان استاندارد (۲۷ تا ۲۹ هفته) از شما بگیرد.

سقط ناخواستۀ جنین: خطر سقط شدن جنین در هفته‌های کمتر از هفتۀ ۱۲ بارداری در صورت داشتن شاخص ‌تودۀ ‌بدنی بالای ۳۰ بیشتر است.

ترومبوز وریدی یا لختۀ خون: خطر ترومبوز وریدی در زنان باردار وجود دارد، اما در زنانی با شاخص ‌تودۀ ‌بدنی بیشتر از ۳۰، این خطر به مراتب افزایش پیدا می‌کند.

احتمال دیستوشی شانۀ نوزاد: در زنان دارای اضافه ‌وزن، به دلیل بزرگ بودن جنین، احتمال گیر کردن شانه‌های نوزاد هنگام زایمان و خارج نشدن آنها و در نتیجه دیستوشی شانه افزایش پیدا می‌کند.

احتمال نوزاد بزرگ‌جثه: احتمال تولد نوزاد بزرگ‌جثه یا ماکروزوم که وزنی بیشتر از ۴ کیلوگرم دارند، در زنانی با اضافه ‌وزن، بیشتر از سایرین است. داشتن جنین بزرگ‌جثه می‌تواند باعث مشکلاتی هنگام زایمان مانند پارگی پرینه، دیستوشی شانه یا سزارین شود.

این مشکلات بدون در نظر گرفتن اضافه وزن، ممکن است برای دیگر زنان باردار نیز پیش بیاید، اما به خاطر داشته باشید که داشتن شاخص تودۀ ‌بدنی بیشتر از ۳۰، احتمال این خطرات را افزایش می‌دهد. اگر دارای اضافه وزن هستید، بهتر است تحت نظر پزشک قرار بگیرید. اغلب زنان دارای اضافه ‌وزن که تحت نظر پزشک بوده‌اند، موفق شده‌اند نوزادی سالم به دنیا آورند و سلامت خودشان را نیز حفظ کنند.

چقدر اضافه وزن در بارداری طبیعی و مجاز است؟

علی‌رغم اینکه هیچ دو نفری در بارداری شرایط یکسانی ندارند، اما راهنمایی‌هایی جامعی برای کنترل اضافه وزن در بارداری ارائه شده است. کالج زنان و زایمان آمریکا (ACOG) به همراه موسسه پزشکی (IOM)، بر اساس وزن‌های مختلف، یک دسته‌بندی کلی برای افزایش وزن تهیه کرده‌اند.

به‌طورکلی، دامنه افزایش وزن در کل 9 ماه بارداری تقریبا بین 5 تا 18 کیلوگرم است. کسانی که قبل از بارداری اضافه وزن داشته‌اند، طبیعتا باید افزایش وزن کمتری در طول بارداری داشته باشند. این امر برای زنانی که دچار کمبود وزن هستند، برعکس است. ACOG و IOM برای کنترل اضافه وزن در بارداری، مقادیر زیر را تعیین کرده‌اند:

BMI کمتر از 18/5: حدود 12/7 تا 18 کیلوگرم
BMI از 18/5 تا 24/9: حدود 11/3 تا 15/8 کیلوگرم
BMI از 25 تا 29/9: حدود 6/8 تا 11/3 کیلوگرم
BMI از 30 به بالا: حدود 5 تا 9 کیلوگرم

برای بارداری‌های دوقلو، افزایش وزن کلی از حدود ۱۶/۸ تا ۲۴/۵ کیلوگرم توصیه می‌شود.

جدول وزن مادر در دوران بارداری

وضعیت جسمانی BMI                      افزایش وزن مجاز
لاغر                       کمتر از ۱۸/۵           حدود ۱۲/۷ تا ۱۸ کیلوگرم
طبیعی       5/ 18 تا ۲۴/۹        حدود ۱۱/۳ تا ۱۵/۸ کیلوگرم
دارای اضافه وزن ۲۵ تا ۲۹/              حدود ۶/۸ تا ۱۱/۳ کیلوگرم
چاق          ۳۰ به بالا            حدود ۵ تا ۹ کیلوگرم

محاسبه اضافه وزن مجاز در بارداری چگونه است؟

اضافه وزن مادر در دوران بارداری بر اساس شاخص توده بدنی قبل از بارداری تعیین می‌شود. بنابراین ابتدا باید BMI خود را قبل از بارداری محاسبه کنید. برای محاسبه شاخص توده بدنی ابتدا قد را در 2 ضرب کرده، سپس وزنتان قبل از بارداری را بر این عدد تقسیم کنید. زمانی که BMI خود را به دست آوردید، با استفاده از داده‌های جدول بالا می‌توانید میزان اضافه وزن مجاز خود در بارداری را به دست آورید.

برای کنترل اضافه وزن در بارداری به‌صورت هفتگی یا ماهانه همچنین می‌توانید از ماشین‌حساب‌های اینترنتی که بدین منظور طراحی شده‌اند نیز استفاده کنید. در حالت کلی، در سه ماهه اول بارداری به دلیل کوچک بودن جنین و تهوع صبحگاهی ممکن است اضافه وزن چندانی نداشته باشید. اضافه وزن در این دوران ممکن است حدود ۱ تا ۲ کیلوگرم باشد. این میزان در سه ماهه دوم و سوم افزایش قابل‌توجهی خواهد داشت.

نحوه کنترل اضافه وزن در حاملگی چگونه است؟

کنترل اضافه وزن در بارداری امر مهمی است که معمولا تحت‌نظر پزشک انجام می‌شود. بدین منظور ابتدا باید وزن خود را محاسبه کرده و در صورت داشتن کمبود یا اضافه وزن اقدامات لازم برای هرکدام را انجام دهید. در ادامه به بررسی نحوه کنترل اضافه وزن در بارداری در صورت داشتن کمبود وزن، اضافه وزن یا چندقلو بودن می‌پردازیم.

اگر کمبود وزن دارید

اگر کمبود وزن داشته باشید، برای جلوگیری از خطرات احتمالی برای خود و جنینتان باید وزن خود را به حد نرمال برسانید. برای افزایش وزن در دوران بارداری موارد زیر توصیه می‌شود:

* هر روز ۵ تا ۶ وعده غذایی کم‌حجم بخورید.
* میان وعده‌هایی مانند آجیل، کشمش، میوه خشک، بستنی یا ماست مصرف کنید.
* کره بادام‌زمینی را روی نان، بیسکوییت، سیب، موز یا کرفس بمالید. یک قاشق غذاخوری کره بادام‌زمینی حدود ۱۰۰ گرم کالری و ۷ گرم پروتئین دارد.
* شیر خشک بدون چربی را با پوره سیب‌زمینی و غلات مصرف کنید.
* کره، پنیر، پنیر خامه‌ای و آب‌گوشت را به وعده‌های غذایی خود اضافه کنید.

اگر افزایش وزن دارید

بعضی از زنان ممکن است قبل از بارداری افزایش وزن داشته باشند یا در دوران بارداری بیش از حد مجاز وزن اضافه کنند. افزایش وزن در دوران بارداری می‌تواند مشکلات خاص خود را برای مادر و کودک به وجود آورد. این دسته از افراد باید رژیم غذایی خود را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که بدنشان مواد مغذی موردنیاز را بدون افزایش وزن دریافت کند. از جمله این اقدامات، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

* میوه‌ها و سبزیجات تازه، میان وعده‌های سرشار از ویتامینی هستند که کالری کمی دارند.
* محصولات لبنی با چربی کم‌مصرف کنید.
* از خوراکی‌هایی با شیرینی طبیعی استفاده کنید.
* مواد غذایی و نوشیدنی‌هایی که دارای قند و شکر مصنوعی هستند، انتخاب مناسبی برای دوران بارداری به‌حساب نمی‌آیند.
* آب را جایگزین نوشابه‌های گازدار و میوه‌ای کنید.
* از میان وعده‌های بدون ارزش غذایی مانند چیپس، کیک، کلوچه، بستنی و… پرهیز کنید.
* از خوردن غذاهایی سرخ‌شده و فست‌فود خودداری کنید.
* پیاده‌روی و شنا ورزش‌های بی‌خطر و موثری برای خانم‌های باردار است. البته قبل از شروع این تمرینات باید با یک متخصص صحبت کنید.

اگر چندقلو باردارید

اگر چندقلو باردارید، قطعا افزایش وزن متفاوتی نسبت به سایر مادران خواهید داشت. شما در سه ماهه اول بارداری به‌دلیل حالت تهوع شدیدتری که دارید، ممکن است در افزایش وزن با چالش روبه‌رو شوید. در این دوران با انتخاب غذاهای سالم می‌توانید تا حدودی وزن خود را بالا ببرید. در این دوران شما باید بتوانید هفته‌ای نیم کیلوگرم به وزن خود بیفزایید.

در سه ماهه دوم، حالت تهوع تا حد زیادی از بین می‌رود. شما باید روزانه حدود ۳۰۰ کالری برای هر کودک دریافت کنید. اگر در سه ماهه اول هیچ وزنی اضافه نکردید، ممکن است پزشک از شما بخواهد که در سه ماهه دوم، وزن خود را هفته‌ای بیش از نیم کیلو تا یک کیلو اضافه کنید.

در این دوران باید مقدار کافی پروتئین، کلسیم و غلات کامل را در وعده غذایی خود جا دهید. شیر، پنیر، گوشت گاو و گوشت بوقلمون گزینه‌های خوبی برای تامین مواد مغذی هستند.

آیا شما در طول بارداری نیاز به مراقبت ویژه دارید؟

اگر اضافه وزن داشته باشید، دکترتان با دقت بارداری شما را تحت نظر می‌گیرد. او ممکن است به شما توصیه کند اقداماتی از این قبیل را انجام دهید:

۱. تست زودهنگام دیابت بارداری
برای زنانی که احتمال ابتلا به دیابت بارداری در آنان متوسط است، آزمایش غربالگری، که به آن تست چالش گلوکز گفته می‌شود؛ بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری انجام می‌شود. اگر اضافه وزن داشته باشید، ممکن است دکترتان توصیه کند آزمایش غربالگری را زودتر انجام بدهید. اگر نتایج تست شما طبیعی باشد، احتمالا تست غربالگری بین هفته‌های ۲۴ و ۲۸ حاملگی برای‌تان تکرار خواهد شد. اگر نتایج غیرعادی باشد، باید دوباره آزمایش بدهید. دکترتان همچنین ممکن است توصیه کند قند خون خود را بررسی و کنترل کنید.

۲. تغییرات در سونوگرافی جنین
سونوگرافی استاندارد جنین معمولا بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۰ بارداری برای ارزیابی آناتومی کودک انجام می‌شود. امواج سونو به‌راحتی به بافت چربی شکم نفوذ نمی‌کنند، به همین دلیل اضافه وزن در بارداری بر کیفیت سونوگرافی تأثیر می‌گذارد، بنابراین شاید احتیاج داشته باشید که به یک متخصص خبره‌ی سونوگرافی مراجعه کنید یا از دستگاه سونوگرافی با تجهیزات بیشتر استفاده کنید و آزمایش‌های خود را نیز تکرار کنید.

۳. غربالگری برای «آپنه‌ خواب»
«آپنه‌ خواب» یکی از اختلالات خواب است که باعث می‌شود تنفس به‌طور مکرر در طول خواب متوقف شود. زنان مبتلا به این عارضه در دوران بارداری در معرض اختلال «پری-اکلامپسیا» و عارضه‌های دیگر هستند. به احتمال زیاد به دلیل داشتن اضافه وزن، در اولین ویزیت به شما آزمایش غربالگری داده می‌شود. اگر تشخیص «آپنه‌ی خواب» داده شود، ممکن است دکترتان از شما بخواهد به یک متخصص خواب برای درمان احتمالی مراجعه کنید.

۳ نکته برای حفظ وزن سالم مادر و جنین

با کنترل اضافه وزن در بارداری و حفظ وزن سالم خود و جنین می‌توانید تا حد زیادی عوارض دوران بارداری و زایمان را کاهش دهید. با انجام سه مورد زیر می‌توانید وزن سالم خود و جنینتان را تا پایان بارداری حفظ کنید:

با یک متخصص زنان و زایمان برای تهیه یک برنامه مناسب خودتان مشورت کنید.

با تاکید روی غذاهایی با چربی کم و فیبر زیاد، رژیم غذایی سالمی داشته باشید. غذاهایی مانند آب‌پرتقال، سبزیجات با برگ سبز، لوبیا، بادام‌زمینی، کلم‌بروکلی، نخودفرنگی و عدس منبع طبیعی اسیدفولیک هستند. این غذاها می‌تواند نقص مادرزادی را نیز کاهش دهند.

به‌طور منظم ورزش کنید. کالج زنان و زایمان آمریکا روزانه حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط را برای زنان باردار توصیه می‌کند. البته باید از انجام ورزش‌هایی که باعث افتادگی شکم می‌شوند، پرهیز کنید.

برای داشتن بارداری سلامت باید چه کارهایی انجام بدهید؟

شما می‌توانید تأثیرات اضافه وزن را در بارداری محدود کنید و با این کار سلامت خود و فرزندتان را تضمین کنید.

۱. از دکتر وقت قبلی بگیرید
اگر اضافه وزن دارید و می‌خواهید باردار شوید، با دکترتان صحبت کنید. او ممکن است قبل از باروری، برای‌ شما ویتامین های مورد نیاز تجویز کند یا اینکه شما را نزد یک متخصص رژیم و سلامت یا متخصص چاقی بفرستد، تا قبل از بارداری به وزن مناسب خود برسید.

۲. به‌طور دائم تحت نظر باشید
ویزیت‌های قبل از باروری به دکترتان کمک می‌کند سلامت شما و کودک‌تان را کنترل کند. درباره‌ی مشکلات و دارو‌های مصرفی‌تان مثل دیابت، فشار خون بالا و انسداد تنفس در خواب و نحوه‌ی رفع آنها، با دکترتان صحبت کنید.

۳. رژیم غذایی سالم داشته باشید
برای اینکه رژیم غذایی سالم داشته باشید، به یک دکتر یا متخصص رژیم و تغذیه مراجعه کنید و از اضافه کردن وزن زیاد جلوگیری کنید. به یاد داشته باشید در طول بارداری مقدار بیشتری به فولیک اسید، کلسیم، آهن و سایر مواد مغذی احتیاج دارید. مصرف روزانه‌ی ویتامین قبل از باروری می‌تواند کمبود‌ ویتامین را جبران کند. با توجه به شرایط سلامت‌تان، اگر نیاز دارید دارو یا مواد مغذی خاصی مصرف کنید، برای مثال اگر مبتلا به دیابت هستید، با دکترتان مشورت کنید.

۴. ورزش کنید و فعال باشید
با دکترتان درباره‌ی ورزش‌ در بارداری‌‌، مثل پیاده روی، شنا و ایروبیک سبک، مشورت کنید.

۵. از محصولات خطرناک اجتناب کنید
اگر سیگار مصرف می‌کنید از دکترتان بخواهید به شما در ترک سیگار کمک کند. هرگز نباید مشروبات الکلی و مخدر مصرف کنید. قبل از شروع هر درمان و مصرف مکمل های غذایی، از دکترتان اجازه بگیرید.

اضافه وزن در بارداری احتمال به وجودآمدن مشکلاتی برای شما و فرزندتان را افزایش می‌دهد. برای کاهش اضطراب‌ خود با پزشک خود مشورت کنید. او می‌تواند شرایط پزشکی شما، سلامت و رشد کودک‌تان را کنترل کند و به شما کمک کند تا بیش‌ازاندازه وزن اضافه نکنید.

کلام آخر

دوران بارداری همواره با سختی‌ها و چالش‌های خاص خود همراه است. یکی از این مشکلات می‌تواند داشتن کمبود وزن یا اضافه وزن باشد. کنترل اضافه وزن در بارداری امر مهمی است که تا حدودی به وزن شما قبل از بارداری مربوط می‌شود. بنابراین برای تجربه کردن یک بارداری بی‌خطر و ایمن، قبل از اقدام به بارداری با پزشک متخصص مشورت کرده و از سلامتی بدن و داشتن وزن سالم مطمئن شوید.

سوالات متداول

اضافه وزن چگونه بر بارداری تاثیر می‌گذارد؟
اضافه وزن بیش از حد خطر ابتلای جنین به نقایص مادرزادی مانند نقص قلب و لوله عصبی را افزایش می‌دهد. همچنین افزایش وزن مادر روی وزن جنین هم تاثیر گذاشته و این امر باعث دشوار شدن زایمان طبیعی می‌شود.

* آیا کسانی که اضافه وزن دارند، می‌توانند به‌طور طبیعی زایمان کنند؟
* آیا کاهش وزن در دوران بارداری روی کودک تاثیر می‌گذارد؟
* بیشترین میزان وزن‌گیری در چه ماهی از بارداری اتفاق می‌افتد؟

منبع: سایت دکتردکتر
سایت مادرشو
سایت چطور