شناسنامه تفسیر
نام معروف: تفسیر اثنی عشریمؤلف: حسین بن احمد حسینی شاه عبدالعظیمی
سال تولد: ۱۳۱۸ق
وفات: ۱۳۸۴ق
مذهب: شیعه
زبان: فارسی
تاریخ تألیف: ۱۳۸۰ – ۱۳۷۶ق
تعداد مجلدات: ۱۴ جلد
مشخصات نشر: تهران، انتشارات میقات، چاپ اول، ۱۳۶۳ش، قطع وزیری، چاپ پیشین: تهران، شرکت طبع کتاب، ۱۳۷۵ق - ۱۳۳۴ش۔ ۱۳۸۰ ق - ۱۳۳۹ش.
معرفی مفسر و تفسیر
آیت الله شیخ حسین شاه عبدالعظیمی، از علمای شیعه و از شاگردان مرحوم شیخ عبدالکریم حائری و سید محمد حجت کوه کمره ای، در سال ۱۳۱۸ قمری در شهرری به دنیا آمد. وی پس از اتمام مقدمات دروس متوسطه و مقدمات دروس حوزه ای در زادگاه خود به سال ۱۳۴۹ق، به قم مهاجرت کرد و درس سطوح را نزد آیت الله مرعشی نجفی و آیت الله حجت و آیت الله خوانساری استفاده نموده و از درس خارج استاد عبدالکریم حائری و حجت کوه کمری بهره برد. وی در سال ۱۳۶۲ ق به شهر خود بازگشت و ساکن ری شد و در همان جا به تدریس و وعظ و بیان احکام و تفسیر قرآن روی آورد. افزون بر تفسیر، رساله ای در اخبار و احادیث و رساله ای در اصول عقاید نگاشته است. وی در شعبان سال ۱۳۸۴ قمری در حالی که مشغول وعظ برای مردم بود، دچار عارضه سکته شد و در همان مسجد شهرری فوت کرد.(1)تفسیر اثنی عشری یکی از تفاسیر فارسی است که به گفته مؤلف، فشرده یادداشت های او در درس تفسیر او در مسجد و افراد خاص و محافل طلبگی است: این بنده محض خدمت به عالم اسلامیت، تفسیر قرآن مجید را با دقت کامل که در ایام تحصیلات خود جمع آوری نموده بودم، اکنون مختصری از آن، به خواهش برادران ایمانی، در مقام نشر بر آمده است.
در آغاز تفسیر مقدمه ای در تعریف تفسیر و تأویل و جایگاه قرآن به استناد روایات و برخی از نکات دارد.گرایش این تفسیر به اجتهاد و کشف معانی آیات با استمداد از منابع گوناگون دارد و او مخالف با نظر کسانی است که فهم قرآن را دست نیافتنی میدانند و یا منحصر به مراجعه به روایات هستند، زیرا در نقد آن دسته از روایات که در مقام منع تفسیر شده و یا در مقام مذمت تفسیر به رأی شده؛ مینویسد: «و صواب آنست که احادیث، منع مخصوصند به آیات مجمل و متشابه، نه مطلق آیات شریفه. و دلیل بر این مدعا آنست که حق تعالی مدح جمعی فرموده که استنباط معنی از قرآن نمایند، چنانچه فرموده: الذین یستنبطوه منهم» و مذمت جماعتی فرموده که ترک تدبر و تفکر نمایند.
نکته دیگر در جهت معرفی تفسیر جنبه های تحلیلی و هدایتی قرآن با زبان و ادبیات خاص مفسر در آن دوره است. هدف وی از این تلاش قرآنی، ارائه تفسیر ساده و قابل فهم برای مردم بود. لذا کتاب با پیش درآمدی در باب مبانی تفسیر و مقدمات تفسیر، مانند: منع از تفسیر به رأی، اسباب نزول، کیفیت نزول و اعجاز قرآن و بحث هایی از این دست آغاز می گردد. سپس وارد بحث تفسیری می شود، که در آن به عدد آیات، اسم سوره، دلیل نام گذاری سوره و فضیلت آیه یا سوره، می پردازد.
روش اثنی عشری، تبیین آیات با استفاده از لغت و بیان معانی و استفاده از قرائن کلام است. البته تحقیقاتی درباره مفاهیم و معارف قرآنی دارد که گاه جنبه خطابی و یا ادبی دارد و گاه با زبان فلسفی بیان می شود. برای اثبات نظر خود، از اخبار و احادیث اهل بیت (علیهم السلام)، بدون ذکر سند و راوی حدیث استفاده میکند. نقد و ارزیابی اقوال و طرح مباحث مورد اختلاف، کمتر به چشم می خورد. در نقل قصص، گاه تفاسیر دیگر را منبع نقل خود معرفی می کند. روش وی در نگارش مباحث فقهی، گذرا و در حد بیان احکام است.
جهت گیری عمده این تفسیر، تحلیلی و روایی است، بنابراین به بحث های فنی، مانند تجزیه و ترکیب کلمات و ادبیات و قرائات توجهی ندارد.
خلاصه آنکه، تفسیر اثنی عشری، تفسیری است ساده و قابل فهم برای عموم مردم که با توجه به محیط مذهبی مخاطبان و علاقه مندان اهل بیت نگاشته شده و به مناسبت، بحث های اعتقادی و کلامی را مطرح کرده و عقاید شیعه را در آن موضوع، با گستردگی آورده است. مدارک مهم تفسیر، عبارتند از: تبیان شیخ طوسی، مجمع البیان طبرسی، تفسیر برهان بحرانی، نورالثقلین حویزی، تفسیر صافی فیض و منهج الصادقین کاشانی. در بخش منابع نیز، عمده منابع وی مجامع حدیثی شیعه است.
این تفسیر چنان که خود مفسر در پایان آن می نویسد: انموذجی از تفسیر قرآن و کلام خالق سبحان به مدت سی و شش سال اتمام پذیرفت روز شنبه بیست و نهم شهر شوال المکرم یک هزار و سیصد و هشتاد هجری.
پی‌نوشت:
1. آینه دانشوران، ص۵۱۵، گنجینه دانشمندان، ج ۴، ص۶۱۷
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 287-285
