دولت پيامبر اعظم (10)

مقاله دولت پيامبر رو به پايان است و تنها يک قسمت ديگر از آن باقي مانده است. نظر خود را راجع به اين مجموعه با ما در ميان بگذاريد

3 . امور قضايي

1-3 . قضاوت شخص پيامبر اكرم(ص) :
قضاوت يکي از شئون و اختيارات الهي ايشان است که به خاطر ارتباط مستقيم قضا با عدالت اجتماعي ـ سياسي شخصا بدان اهتمام داشتند. و در جريانات فراوانى، به عنوان مرجع داورى و حاكم، و در جهت رفع اختلاف و فصل خصومت، قضاوت نموده و ضوابط رويّه قضاييِ خويش را اعلام مى كردند؛ مثلاً مى فرمودند: «من فقط با بيّنه و قسم، بين شما داورى مى كنم.»[1] در متون روايى، نمونه هايى از احكام قضاييِ حضرت، ثبت شده است. ايشان با مداخله در امر قضا كار قضاوت را نيز از دست كاهنان و يهوديان درآوردند.
2-3 . نصب و اعزام قضات :
پيامبر(ص) متناسب با نياز جامعه اسلامى افرادي را كه صلاحيت داشتند، به عنوان قاضي به شهرهاي ديگر مي‏فرستاد. مثلاً علي(ع) را به يمن فرستاد. برخي، قضات رسول خدا(ص) را شش نفر مي‏دانند ؛ نظير معاذ بن‏جبل‏ ، ابوموسي اشعري‏ ، معقل بن‏يسار.[2] پيامبر اكرم(ص) علاوه بر نصب قاضي ، افرادي را بر امر ازدواج و طلاق‏ و ثبت اسناد و املاك‏ منصوب نمود.
3-3 . مجازات و اجراي حدود :
در مواردى كه گناه كار استحقاق اجراى حدّ داشت، پيامبر اسلام به آن اقدام مى كرد؛ مثلاً حضرت زناكار را سنگ باران كردند.[3] و برخى از افراد متّهم را زندانى مى كردند و حتى براى زنان مجرم، زندان خاصى داشتند.[4] از ديدگاه اسلام در صورت ورشكسته شدن بدهكار، حاكم اسلامى، او را (به عنوان محجور) از تصرف در اموالش منع مى كند. به علاوه، حاكم مى تواند براى بازپرداخت ديون او، اموالش را به فروش برساند. پيامبر اسلام، نيز در چنين مواردي فرد بدهکار را محجور دانسته، و پس از آن، دارايى اش را براى ادايِ دين او مي فروخت.[5] اما در صورتى كه شخص مديون، قدرت اداى دين خود را نداشته باشد، حاكم اسلامى وظيفه دارد بدهيِ او را بپردازد و او را از زيربار بدهكارى بيرون آورد. پيامبر اسلام فرمود: « هر بدهكارى كه به نزد حاكم مسلمين رود، و درماندگيِ خود را براى او آشكار سازد، از پرداخت دين معاف بوده و حاكم اسلامى بايد بدهيِ او را بپردازد.» [6]

4 . امور نظامي و امنيتي

1-4 . فرماندهي :

پيامبر (ص) علاوه بر رهبري سياسي ، فرماندهي عالي امور نظامي و امنيتي را عهده دار بود و با اطلاع کامل از همه آداب و فنون جنگي ، فرماندهي حدود 60 جنگ - که همگي جنبه دفاعي داشت- را به بهترين صورت ممکن انجام داد. و گاهي نيز به نيابت از خويش ، افرادي را جهت فرماندهي برخي جنگ ها تعيين مي نمود. و وقتي خود به جنگ مي‏رفت، فردي رابه عنوان جانشين خويش در مدينه براي اداره آن، مي گماشت.

2-4 . تقسيمات لشکري :

حضرت رسول (ص) در تنظيم لشكر، شيوه متعارف در آن عصر را بكار مي برد و لشكر را به پنج گروه: قلب، ميمنه، ميسره، مقدمه و ساقه تقسيم كرد. و در اداره لشكر، به واليان شهرها اختيارات نظامى مي داد. سپاهش را به گردانها(كتائب) تقسيم‏ نموده و فرماندهاني بر آن گردانها مي گماشت.[7]

3-4 . مناصب نظامي :

سمت هاي نظامي متعددي در لشکر پيامبر(ص) وجود داشت از جمله : « مستنفر» ، شخصي بود كه نيروي انساني براي جنگ جمع مي‏كرد و آنان را به اين امر تشويق مي‏نمود. «صاحب لوائ» به علمدار و پرچمداران پيامبر(ص) در نبردها مي گفتند. « اميرالرماه » به فرمانده تيراندازان در جنگ اطلاق مي شد. « بدل» كسي بود كه براي فريب دشمن شبيه پيامبر(ص) مي‏شد و به جاي ايشان در قلب لشكر قرار مي‏گرفت. «وازع» يعني كسي كه به گروهان و گردان نظم و انسجام و آرايش و نظام جمع مي‏دهد و عقب و جلو مي‏كند. «مسرّج» كسي كه مركب رسول‏خدا(ص) را آماده مي‏كرد و زين (سرج) مي‏گذاشت يا ركاب آن را مي‏گرفت. شخصي که زمام اسب رسول‏خدا(ص) را مي‏گرفت و جلو مي‏برد در اصطلاح "سائق" ناميده مي شد . و به مسؤول نگهداري اسب حضرت «صاحب‏الراحله والناقة» مي‏گفتند؛ که اين افراد خدمات مربوط به مركبهاي رسول‏خدا(ص) را انجام مي‏دادند، اعم از جمل ناقه اسب و قاطر كه حاكي از خدمات ويژه فرماندهي نظامي است تا او با خيال راحت بتواند فرماندهي كند . «حارس و محافظ » ، محافظان رسول‏خدا(ص) بودند كه كه عمدتاً در جنگ، حضرت را حفظ مي‏كردند. يا به موقع شب و به امر رسول‏خدا(ص) پاسداري و محافظت مي‏كردند. بعضي مواقع تعداد اين پاسداران ِبيدار زياد بود. « جاسوس جنگي» کسي که وظيفه كسب اطلاعات در مورد دشمن را برعهده داشت.«امور غنائم» که مسئوليت حفاظت از غنائم ( اسرا و اموال) بود. «تبليغات جنگ» ؛ گاهي رسول‏خدا(ص) شخص يا قافله و گروهي را مسؤول تبليغات جنگ مي‏نمود. كه به مردم بشارت پيروزي مي‏دادند. يا با سر دادن شعارهايي مانند «لا اله الّا اللَّه، وحده لا شريك له، له المُلْك و له‏الحمد و هو علي ‏ كُلّ ِشَي‏ءٍ قدير» در جنگ ، در روحيه دوست و دشمن تأثير عميقي بر جا مي گذاشتند. و بالاخره شخصي نيزمسؤول تهيه سلاح ، اسب و...بود، كه در اصطلاح امروز، بدان امور تداركات يا لجستيك مي‏گويند.[8]

4-4 . نيروي انساني و آمادگي دفاعي :

در مواقع نياز ، جهاد بر تمامي مسلمانان واجد الشرايط که توانايي مبارزه و دفاع را داشتند، واجب بود؛ و هزينه جهاد نيز به عهده خود مسلمانان بوده و آنان بعنوان افراد ارتش حقوق دريافت نمى‏كردند. پيامبر همواره‏خواهان آمار دقيق مردان مسلمانِ بود وبراى آمار مسلمانان مرد، دفتر و سجل‏هاى‏مدون بوده است.[9] جهت آمادگي رزمي و دفاعي ، به طور منظم از مردان داوطلب براى شركت در لشكر بازديد مى‏كرد تا آن‏جا كه مسأله تمرين با سلاح و فنون جنگ، جز و فرهنگ عامه جامعه آن روز بود. پيامبر مسلمانان را به يادگيرى صنايع نظامى تشويق مى‏نمود. و در مواقع نياز از زنان در معالجه و پرستاري مجروحين استفاده مي‏شد.[10]

5-4 . تاکتيک هاي جنگي :

استاد دکتر عباس محمود العقاد ، در کتاب « عبقريه محمد(ص)» فنون جنگي و تاکتيک هاي نظامي پيامبر(ص) را با پيشرفته ترين و مشهورترين روشهاي نظامي معاصر ، مقايسه و نشان داده است که پيامبر(ص) به عنوان يک رهبر سياسي و نظامي لايق ، از همه فنون نظامي اطلاع کامل داشته و توانسته است به همه اهداف سياسي و نظامي خود نائل آيد.[11] چند نمونه از تاکتيک هاي پيامبر(ص): ايشان به‏جاى‏روش‏هاى معمول كرّ و فرّ، روش«زحف» يا پيشروى آهسته را جايگزين نمود. جاسوسىِ نظامى را بعنوان برترى تاكتيكى در جنگ عليه دشمن در برنامه ريزى خود داشت. علاوه بر آن عده‏اي را به عنوان مُخذل منصوب كرد؛ يعني كساني كه روحيه دشمن را با كيد و سياست تخريب کرده و آنها را مهياي شكست نظامي مي‏نمودند و به اصطلاح جنگ رواني راه مي‏انداختند. چنانکه نعيم بن‏مسعود بن‏عامر اشجعي در جنگ احزاب چنين مأموريتي داشته است. او در جنگ خندق مسلمان شده بود و بني‏قريظه را با نقشه، تخريب روحيه كرد. وي بين دو سپاه قريظه و غطفان در جنگ خندق اختلاف انداخت تا از مدينه رفتند. رسول‏خدا(ص) فرمود: «الحرب خدعه ؛ جنگ فريب است.» [12]

6-4 . مسائل امنيتي و اطلاعاتي :

بررسي هاي تاريخي بيانگر اين واقعيت است که مسائل امنيتي و کسب اطلاعات لازم از فعاليت ها و تحرکات دشمنان و گروه هاي مخالف از اهميت ويژه اي در سياست هاي نظامي و دفاعي پيامبر اکرم (ص) بر خوردار بوده است. ايشان علاوه بر اينکه شخصا بر مسائل امنيتي و اطلاعاتي نظارت داشتند ؛ تضمين امنيت دولت در شهرها و جلوگيرى از تاخت و تاز دشمن خارجى و گردآورى جنگجو ، را از مسؤوليت‏هاى ادارى واليان خويش قرار دادند. در جنگ ها ، حضرت راهنماي جنگ داشت؛ يعني شخصي كه اطلاعاتي در خصوص زمان، زمين و موقعيتهاي مختلف نيروهاي خودي و دشمن داشت و رسول‏خدا(ص) از اطلاعات او در جنگ استفاده مي‏برد. براى آگاهى از توطئه هاى داخلى و خارجى، به ويژه در برخوردهاى نظامى، عده اى از مسلمانان را براى كسب خبر از شرايط دشمن و اطلاع از تصميمات و برنامه هاى آنان اعزام مى نمود. در كتاب هاى تاريخ و سيره، نام برخى از اين مأموران و نوع مأموريتشان ثبت شده است.[13] علاوه بر عيون و جاسوسان که کارکرد گروه اطلاعات و عمليات را ايفا مي نمودند ؛ براي فريب دشمن شخصي شبيه پيامبر(ص) مي‏شد و به جاي ايشان در قلب لشكر قرار مي‏گرفت. حفاظت پيامبر(ص) در جنگها يك اصل مهم بود. بدين خاطر همواره عده اي به عنوان محافظ اطراف ايشان حضور داشتند ، و حتي در برخي مواقع ضحّاك بن‏سفيان که مرد جنگب بسيار نيرومندي بود، با شمشير بالاي سر پيامبر(ص) مي‏ايستاد و مراقبت مي‏كرد . پيامبر(ص) جهت رعايت حفاظت اطلاعات، براي هر فرماندهي که منصوب مي نمودند، يكي را مأمور مي‏كرد تا او را كنترل نمايد.[14] هم چنين در مواردى كه يكى از كارگزاران دولتى، مورد اتهام و سوء ظن قرار مى گرفت، افرادى جهت تحقيق و بررسى از سوى حضرت مأموريت مى يافتند و اگر از فرماندهان جنگ، كسى مورد اتهام بود، رسول خدا برخى از اصحاب مورد اطمينان خود را، جهت بررسى و ارائه گزارش، همراه آن سپاه اعزام مى نمود.[15]

پی نوشت ها :

[1] - وسائل الشیعه ، حر عاملی ، ج 18 ، ص 168 ؛ و جهت آشنایی با نمونه های قضاوت آن حضرت ر. ک : مسند ، احمد بن حنبل ، ج 5 ، ص 327.
[2] - تراتيب الادارية، ج 1، ص 258.
[3] - خلاف ، شیخ طوسی ، ج 4 ، ص 506 .
[4] - تراتيب الادارية، پیشین، 294 و 300 .
[5] - خلاف ، پیشین ، ج 3 ، ص 269 .
[6] - مستدرک الوسائل ، ج2 ، ص 491 ؛ و جهت آشنایی بیشتر ر. ک : دین و دولت در اندیشه اسلامی ، پیشین ، ص 209 ؛ اقتصادنا ، الضمان الاجتماعی ، محمد باقر صدر ، ص 633 .
[7] - اسدالغابه، ج 2، ص 357.
[8] - جهت آشنایی بیشتر ر.ک : ساختار حكومت پيامبر(ص) ، پیشین.
[9] - التراتيب الاداريه به نقل از صحيح مسلم، ج‏1، صص‏221 - 220.
[10] - دولةالرسول، ج 1، ص 294.
[11] - جهت آشنایی کامل با این تاکتیک ها ، ر. ک : ساختار اجتماعی و سیاسی نخستین حکومت اسلامی در مدینه، پیشین ، صص 125-131 ؛ تاكتيكهاى جنگى رسول خدا(ص) ، على اصغر فيض پور .
[12] - سيره ابن‏هشام، ج 3، ص 240.
[13] - همان ، ص 361-362 . و ر. ک : پيام قرآن ، حضرت آيت الله مكارم شيرازي و ساير همكاران ، ج 10.
[14] - سيره ابن‏هشام، ج 3، ص 240.س
[15] - وسائل الشیعه ، حر عاملی ، ج 11 ، ص 44.

منبع:www.payambarazam.ir
/ن