مظلومیت امام موسی صدر در کلام آیت الله مشكینی
اوایلی كه ما در حوزه علمیه قم بودیم، مرحوم آیت الله صدر (پدر حاج آقا موسی) از مراجع سه گانه حوزه بودند. مراجع سه گانه عبارت بودند از: مرحوم آقای حجت، مرحوم آقای خوانساری و مرحوم آقای صدر. من مدت مختصری در اواخر عمر مرحوم آقای صدر موفق شدم كه به درس ایشان بروم. او را مردی وارسته و خطیب و عالمی كه به اصطلاح امام امت(رض) عامل به فقه سنتی و استنباط صاحب جواهری بود، یافتم. من ایشان را واقعا دارای اخلاق اسلامی و انسان كاملی دیدم و در آن مدت قلیل، فریفته اخلاق و فضایل ایشان شدم. آن حالات ایشان در روحیه من اثر بسیار گذاشته است. انسانی این همه متواضع و فروتن، آن هم با آن مراحل علمی- اجتماعی كم دیده بودم. به خاطر دارم كه در مسجد بالاسر، به مناسبت شهادت یكی از ائمه مجلسی برقرار شده بود. همه جمع شده بودند و بنا بود مردی به نام حاج میرزاعلی اصفهانی منبر برود. ایشان دیر كردند. آقای صدر خودشان گاه گاهی صحبت می كردند و مقداری لهجه عربی هم داشتند. گفتند كه حاج میرزاعلی دیگر نمی آید.
آقای صدر كه رئیس مجلس و برگزاركننده آن بودند، خود به بالای منبر رفتند. هنوز ننشسته بودند كه حاج میرزاعلی از درآمد. مرحوم صدر بلافاصله از پله های منبر پایین آمدند و در همان جلوی منبر بر زمین نشستند. ایشان این قدر متواضع بودند و چنین اخلاقی داشتند.
هنگام تدریس، هركسی اشكالی داشت خوب متوجه می شدند، خوب فكر می كردند و خوب جواب می دادند.
اما فرزند برومند ایشان آقای موسی صدر. من ابتدا باید بگویم كه هركس در مورد ایشان به نیكی سخن بگوید، مقام و منزلت خود را بالا برده است. آقای صدر از شاگردان خوب مرحوم داماد هستند. عده ای از فضلای معروف به درس مرحوم داماد می رفتند. آقای داماد(رض) معروف بودند به دقت نظر و بسیاری از فضلای خوب و حاذق در درس ایشان شركت می كردند و یكی از ممتازین این ممتازان، امام موسی صدر بودند (كه اگر زنده هست خدا حفظش كند و اگرنه خداوند رحمتش كند). در درس حاذق بود، محقق بود، صحبت می كرد و اشكال می گرفت. هم بحث های خوبی داشتند كه یكی از آنها مرحوم بهشتی بود. ایشان در دوران طلبگی مورد توجه و مورد احترام طلاب بود. ایشان از نظر علمی میان افرادی كه با هم درس می خواندند برجسته بودند و اگر از همه بالاتر نبودند، از كسی هم كمتر نبودند.
در سفری كه به ایران آمده بودند به زیارتشان رفتیم. در آن جلسه ایشان مطالبی فرمودند كه برای طلبه های آن روز شاید خیلی موجه نبود. و اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران مفهوم صحبت های آن روز ایشان روشن شد. پس از قیام و نهضت حضرت امام(رض) طلبه های ایران خطشان تغییر كرد و به سیاست روی آوردند و به اصطلاح سیاست را با دیانت همراه نمودند. آقای صدر در لبنان سعی داشتند تا دیانت را با سیاست توام كنند. در ایران بعد از انقلاب این مسئله به راحتی امكان پذیر بود در حالیكه در لبنان با مشكلاتی همراه بود. ایشان این مسئله را پی ریزی می كردند كه روزی در لبنان یك حكومت الهی و اسلامی تشكیل گردد، همان طور كه در ایران تشكیل گردید. ایشان سیاست و دیانت را توام كردند و به دنبال تشكیل یك حكومت اسلامی درست در لبنان بودند. دشمن نمی خواست در لبنان چنین فردی وجود داشته باشد. اگر ایشان تا به حال بودند، به انقلاب اسلامی ایران خدمات شایانی می كردند، ارتباط ما با لبنان و بلاد عربی قوی تر می بود و دشمنان لبنان نمی توانستند این بازیها را برپا كنند. مسلما اگر آقای صدر می بود، جلوی این اتفاقها را می گرفتند و به همین دلیل اسرائیل هم یكی از دشمنان ایشان بود.
ما مقام امام موسی صدر را خیلی بالا می دانیم. ایشان را انسانی متدین به دیانت الهی و مردی كه سیاست و دیانت، هر دو را می فهمید، می شناسیم. من به ایشان خیلی علاقه داشته و دارم و باید بگویم كه آقای صدر از ذخایر عالم تشیع بودند. ایشان یكی از پرارج ترین انسانهای عالم تشیع بودند.
یكی از جهت های مهمی كه بعدها ملتفت آن شدیم، مظلومیت ایشان بود. بنده معتقد هستم كه مظلومیت ایشان غیر از مظلومیت شهدایی است كه ما داریم، مثل مرحوم سیدمحمدباقر صدر، مرحوم آقای مطهری، مرحوم آقای بهشتی، مرحوم باهنر و... مظلومیت ایشان بالاتر از مظلومیت آنها بود. برای اینكه این آقایان شهید شدند و همه آن را به رسمیت شناختند و در ایام سوگواری عرض ادب كردند و به هنگام شهادتشان مجالسی برپا نمودند و تاحدی حق شهادت این آقایان ادا شد اگرچه نه كاملا، چون نمی توان گفت حق شهداء ادا گردیده است، اما مظلومیت ایشان به حدی بود كه اصلا شهادت و یا عدم شهادت شان، هیچ كدام اعلان نگردید. مظلومیت ایشان طوری است كه كسی به یاد نمی آورد، دعا نمی كند و مجلس نمی گیرد. واقعا مظلوم هستند. من دلم برای ایشان خیلی می سوزد و گاه گاهی كه شهداء به نظرم می رسند، ایشان بیش از دیگران درنظر من جلوه می كنند. ایشان مرد وارسته ای بودند. من فكر می كنم ایشان از دنیا رحلت كرده اند و به شهادت رسیده اند. اگرچه از خدا می خواهم این فكر من خطا باشد و ایشان بازگردند، درست مثل این است كه حضرت عیسی پیدا شده و یك نفر را برای ما زنده كرده است. اگر احتمال زنده بودن ایشان باشد، باید كوشید و این احتمال را تعقیب كرد. ما به ایشان ارادت داشتیم و مقام ایشان را بالا می دانیم. من معتقدم روزی كه ان شاءالله حضرت صاحب الامر(عج) قیام فرمایند، یكی از كسانی كه در ارتش آن حضرت مقام والایی خواهند داشت، امام موسی صدر است.
منبع:روزنامه كیهان
/ن
آقای صدر كه رئیس مجلس و برگزاركننده آن بودند، خود به بالای منبر رفتند. هنوز ننشسته بودند كه حاج میرزاعلی از درآمد. مرحوم صدر بلافاصله از پله های منبر پایین آمدند و در همان جلوی منبر بر زمین نشستند. ایشان این قدر متواضع بودند و چنین اخلاقی داشتند.
هنگام تدریس، هركسی اشكالی داشت خوب متوجه می شدند، خوب فكر می كردند و خوب جواب می دادند.
اما فرزند برومند ایشان آقای موسی صدر. من ابتدا باید بگویم كه هركس در مورد ایشان به نیكی سخن بگوید، مقام و منزلت خود را بالا برده است. آقای صدر از شاگردان خوب مرحوم داماد هستند. عده ای از فضلای معروف به درس مرحوم داماد می رفتند. آقای داماد(رض) معروف بودند به دقت نظر و بسیاری از فضلای خوب و حاذق در درس ایشان شركت می كردند و یكی از ممتازین این ممتازان، امام موسی صدر بودند (كه اگر زنده هست خدا حفظش كند و اگرنه خداوند رحمتش كند). در درس حاذق بود، محقق بود، صحبت می كرد و اشكال می گرفت. هم بحث های خوبی داشتند كه یكی از آنها مرحوم بهشتی بود. ایشان در دوران طلبگی مورد توجه و مورد احترام طلاب بود. ایشان از نظر علمی میان افرادی كه با هم درس می خواندند برجسته بودند و اگر از همه بالاتر نبودند، از كسی هم كمتر نبودند.
در سفری كه به ایران آمده بودند به زیارتشان رفتیم. در آن جلسه ایشان مطالبی فرمودند كه برای طلبه های آن روز شاید خیلی موجه نبود. و اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران مفهوم صحبت های آن روز ایشان روشن شد. پس از قیام و نهضت حضرت امام(رض) طلبه های ایران خطشان تغییر كرد و به سیاست روی آوردند و به اصطلاح سیاست را با دیانت همراه نمودند. آقای صدر در لبنان سعی داشتند تا دیانت را با سیاست توام كنند. در ایران بعد از انقلاب این مسئله به راحتی امكان پذیر بود در حالیكه در لبنان با مشكلاتی همراه بود. ایشان این مسئله را پی ریزی می كردند كه روزی در لبنان یك حكومت الهی و اسلامی تشكیل گردد، همان طور كه در ایران تشكیل گردید. ایشان سیاست و دیانت را توام كردند و به دنبال تشكیل یك حكومت اسلامی درست در لبنان بودند. دشمن نمی خواست در لبنان چنین فردی وجود داشته باشد. اگر ایشان تا به حال بودند، به انقلاب اسلامی ایران خدمات شایانی می كردند، ارتباط ما با لبنان و بلاد عربی قوی تر می بود و دشمنان لبنان نمی توانستند این بازیها را برپا كنند. مسلما اگر آقای صدر می بود، جلوی این اتفاقها را می گرفتند و به همین دلیل اسرائیل هم یكی از دشمنان ایشان بود.
ما مقام امام موسی صدر را خیلی بالا می دانیم. ایشان را انسانی متدین به دیانت الهی و مردی كه سیاست و دیانت، هر دو را می فهمید، می شناسیم. من به ایشان خیلی علاقه داشته و دارم و باید بگویم كه آقای صدر از ذخایر عالم تشیع بودند. ایشان یكی از پرارج ترین انسانهای عالم تشیع بودند.
یكی از جهت های مهمی كه بعدها ملتفت آن شدیم، مظلومیت ایشان بود. بنده معتقد هستم كه مظلومیت ایشان غیر از مظلومیت شهدایی است كه ما داریم، مثل مرحوم سیدمحمدباقر صدر، مرحوم آقای مطهری، مرحوم آقای بهشتی، مرحوم باهنر و... مظلومیت ایشان بالاتر از مظلومیت آنها بود. برای اینكه این آقایان شهید شدند و همه آن را به رسمیت شناختند و در ایام سوگواری عرض ادب كردند و به هنگام شهادتشان مجالسی برپا نمودند و تاحدی حق شهادت این آقایان ادا شد اگرچه نه كاملا، چون نمی توان گفت حق شهداء ادا گردیده است، اما مظلومیت ایشان به حدی بود كه اصلا شهادت و یا عدم شهادت شان، هیچ كدام اعلان نگردید. مظلومیت ایشان طوری است كه كسی به یاد نمی آورد، دعا نمی كند و مجلس نمی گیرد. واقعا مظلوم هستند. من دلم برای ایشان خیلی می سوزد و گاه گاهی كه شهداء به نظرم می رسند، ایشان بیش از دیگران درنظر من جلوه می كنند. ایشان مرد وارسته ای بودند. من فكر می كنم ایشان از دنیا رحلت كرده اند و به شهادت رسیده اند. اگرچه از خدا می خواهم این فكر من خطا باشد و ایشان بازگردند، درست مثل این است كه حضرت عیسی پیدا شده و یك نفر را برای ما زنده كرده است. اگر احتمال زنده بودن ایشان باشد، باید كوشید و این احتمال را تعقیب كرد. ما به ایشان ارادت داشتیم و مقام ایشان را بالا می دانیم. من معتقدم روزی كه ان شاءالله حضرت صاحب الامر(عج) قیام فرمایند، یكی از كسانی كه در ارتش آن حضرت مقام والایی خواهند داشت، امام موسی صدر است.
منبع:روزنامه كیهان
/ن
