عملیات فتح المبین (1)

عملیات فتح المبین در یک نگاه اجمالی
 

جنگ ایران و عراق از نظر روند تحولات و وقایع مهمی كه در دوره زمانی مشخص بروز یافته به چند مقطع تقسیم می ‌شود. مقطع نخست، دوره زمینه سازی عراق برای جنگ است؛ مقطع دوم دوره پیشروی های عراق در خاك ایران و سپس زمین گیر شدن آن است كه حدود یك سال از جنگ را شامل می‌ شود؛ مقطع سوم دوره آزادسازی نام گرفته كه در آن نیروهای انقلابی و مردمی با همكاری ارتش چند عملیات بزرگ و موفق را طرح ‌ریزی و اجرا كردند كه در نتیجه آن ها، ارتش عراق به عقب رانده شد و زمین ‌های اشغالی از تصرف دشمن بیرون آمد. این مقطع نیز یك سال طول كشید و یكی از درخشان‌ ترین مقاطع جنگ محسوب می‌ شود. در این مقطع نوعی اجماع ملی بین طبقات و اقشار جامعه، جریان ‌ها و نخبگان سیاسی و نظامی برای بیرون كردن دشمن و آزادسازی مناطق اشغالی به وجود آمد؛ و تمام توان كشور برای رسیدن به هدف مزبور بسیج شد. یكی از درخشان ‌ترین عملیات های انجام شده در مقطع آزادسازی، نبرد فتح ‌المبین است كه از آغاز تا پایان یك هفته به طول انجامید همراه با دستاوردها و نتایج فراوان و چشمگیر، كه موقعیت برتر سیاسی را نیز برای جمهوری اسلامی در پی داشت.

در آستانه عملیات
 

در آستانه عملیات فتح‌المبین، روند تحولات سیاسی كشور رو به بهبود نهاد و كاملا با اوضاع عملیات ثامن‌الائمه(ع) تفاوت داشت؛ منافقین در اثر ضربات پی در پی، بدنه و بخشی از كادر مركزی خود را از دست داده و سایر گروه‌ های ضدانقلاب نیز كه تلاش همه جانبه‌ای را برای در دست گرفتن قدرت آغاز كرده بودند، عملا از پای درآمدند. روند تحولات نظامی نیز با توجه به وضعیت رو به اضمحلال دشمن پس از عملیات طریق ‌القدس و شكست در تنگه چزابه، به سود ایران تغییر كرده بود. عراقی ‌ها با نگرانی از روند موجود، پیشنهاد مخفیانه‌ای برای پایان جنگ ارائه كردند. تقاضای برقراری صلح كه رژیم بعث از مدت ‌ها قبل برای نجات خود ابراز كرده بود، با شروع عملیات فتح‌ المبین و بروز آثار پیروزی رزمندگان، مجددا مطرح شد، متعاقب آن، برای نجات صدام و توقف جنگ، تلاش ‌های وسیعی از سوی كمیته منتخب كنفرانس كشورهای غیرمتعهد، كمیته حسن نیت كنفرانس اسلامی، كمیته كنفرانس اسلامی جهان اسلام و نیز تنی چند از شخصیت‌ های سیاسی – مذهبی جهان اسلام صورت گرفت.

نكته‌هایی درباره عملیات
 

طراحی عملیات فتح ‌المبین از جمله ابتكارات و نوآوری‌ های رزمندگان در این مقطع محسوب می‌ شود. در طراحی این عملیات، عوامل متعددی دخالت داشتند. چگونگی آرایش و گسترش دشمن در منطقه عمده ‌ترین شاخص تعیین كننده بود. ارتش عراق به هنگام ورود به خاك ایران به دلیل دست نیافتن به اهداف از پیش تعیین شده، به اجبار خطوط پدافندی نامناسبی داشت، طوری كه خطوط یاد شده ضمن جناح دادن به نیروهای اسلام عقبه یگان ها را نیز در دسترس رزمندگان قرار می ‌داد. بر این اساس طراحان عملیات ضمن بهره ‌گیری از نقاط ضعف دشمن، عمده فلش های اصلی عملیات را بر جناح ‌های خطوط دشمن ترسیم كردند و دستیابی به عقبه آنان را به عنوان هدف برگزیدند. توجه به این امر موجب شد تا در نخستین مراحل عملیات به دلیل سقوط تعدادی از عقبه یگان ها، جبهه دشمن متزلزل شود و در نتیجه، رزمندگان اسلام با سرعت بیشتر به اهداف خود دست یابند. اجرای پی در پی مراحل عملیات از دیگر ویژگی ‌های این عملیات بود؛ هر گونه تاخیر در اجرای مرحله دوم می ‌توانست علاوه بر از دست دادن نتایج و دستاوردهای مرحله اول، عملیات را ناكام بگذارد، اما اجرای مرحله دوم عملیات و تصرف تنگه رقابیه، منجر به تزلزل و فروپاشی نیروهای دشمن و در نتیجه، فرار آن ها به علت ترس از اسارت و انهدام شد.

مهندسی
 

واحدهای مهندسی جهاد سازندگی، ارتش و سپاه به طور ادغامی وارد عمل شدند و جهاد سازندگی در این راستا از كارآیی بالایی برخوردار بود. فعالیت های مهندسی در امر راه‌ سازی، احداث خاكریز و مواضع پیش از عملیات آغاز شد و نقش بسزایی در پیشبرد اهداف رزمندگان ایفا كرد. برای نمونه، كار سخت و دشوار واحدهای مهندسی در محور میشداغ كه به رغم كمبودهای زیاد، با تلاش شبانه ‌روزی به مدت یك ماه صورت گرفت، به شكافته شدن تنگه ذلیجان و احداث جاده برای عبور رزمندگان در این منطقه منجر شد. البته در قسمت هاي بعدي مفصل تر به اين بحث مي پردازيم.

سازمان رزم سپاه
 

سپاه پاسداران كه مسئولیت فرماندهی و هدایت بسیج را نیز بر عهده داشت، به مرور زمان و متناسب با نیازهای جبهه، سازمان خود را از نظر كمی و كیفی گسترش داد. سیستم اداره جنگ مردمی در عملیات های ثامن ‌الائمه و طریق‌القدس به صورت ابتدایی شكل گرفت و در عملیات فتح‌المبین، با تغییرات عمده‌ای گسترش یافت. در این عملیات سپاه به طور چشم‌ گیری سازمان خود را گسترش داد به گونه‌ای كه 12 تیپ را آماده و به میدان وارد كرد در حالی كه در عملیات طریق‌القدس تنها چهار تیپ وارد عمل شده بودند. هم چنین در این عملیات سپاه، برای نخستین بار، فرماندهی مشترك از بالاترین رده فرماندهی تا پایین‌ ترین واحدهای رزمی به كار گرفته شد. ادغام نیروها از رزمندگان تا رده فرماندهان و تشكیل قرارگاه‌ های مشترك در وضع مطلوبی به اجرا درآمد. كامل كردن نقاط قوت و ضعف نیروها از سوی یكدیگر نكته مهم در این ادغام بود.

حضور مردم
 

هم چنین، در این عملیات، مردم به طور بی ‌سابقه و گسترده‌ای حضور یافتند و معنویت عمیقی بر جبهه‌ ها حاكم بود. حضور غیرقابل انتظار نیروهای بسیجی را باید یكی از دلایل گسترش كیفی و كمی نیروهای رزم سپاه در این عملیات دانست.

بیمارستان صحرایی
 

در این عملیات، برای نخستین بار در جریان جنگ تحمیلی، بیمارستان صحرایی مجهز به اطاق عمل در این عملیات به كار گرفته شد و بدین ترتیب با اقدامات و پیگیری ‌های اولیه در این بیمارستان ها مجروحان زیادی از خطر مرگ نجات یافتند.

مشكلات دشمن
 

نیروهای دشمن پس از یك سال و اندی استقرار در مواضع دفاعی، در برابر تحقق «استراتژی بزرگ نظامی جمهوری اسلامی» كه در مناطق مختلف به مرحله اجرا گذارده می ‌شد، «سازمان و كنترل فرماندهی» خود را از دست دادند، در نتیجه، علی ‌رغم داشتن نیرو، تجهیزات و امكانات مناسب در مناطق مختلف عملیاتی، به علت استیصال روحی قادر به بهره‌گیری از استعداد موجود خود نبودند. در این میان، ضعف روحی و درماندگی نیروهای دشمن به گونه‌ای افزایش یافته بود كه آن ها حتی در مواقع پاتك، بلافاصله پس از مواجهه با عكس ‌العمل رزمندگان اسلام، به فرار و عقب ‌نشینی و یا تسلیم مبادرت می‌ كردند. از مشكلات دیگر دشمن در این مرحله از جنگ، نداشتن نیروی احتیاط بود. دشمن به خاطر انتخاب اهداف وسیع و نیز تعیین ماموریت برای كلیه یگان‌های خود، پس از ناكامی و شكست، می ‌بایست تمامی توان و استعداد خود را در مواضع پدافندی به صورت ناكافی گسترش دهد. این امر، موجب گردید كه دشمن، فاقد نیروی احتیاط كارآمده بوده و در مواقع ضروری عكس‌العمل مناسبی را در برابر حملات رزمندگان اسلام از خود بروز ندهد. سازمان رزم دشمن، متعاقب سلسله عملیات رزمندگان اسلام، از هم گسیخت، تا آن جا كه در عملیات ثامن‌الائمه، لشكر 3 زرهی و یگان ‌های تحت امر آن، كه پس از اشغال خرمشهر و محاصره آبادان، در منطقه استقرار داشتند، در معرض تهاجم و انهدام قرار گرفتند. در عملیات طریق‌القدس، باقی مانده لشكر 9 زرهی از بین رفت و هم چنین، تیپ 26 زرهی و چندین یگان دیگر، منهدم شدند. در عملیات فتح‌المبین، علاوه بر لشكرهای 10 زرهی و 1 مكانیزه، نیروهای موجود در منطقه، به همراه سایر نیروهایی كه دشمن از سایر مناطق جمع كرده و به منطقه اعزام نموده بود، منهدم شدند. در مجموع، تا قبل از عملیات بیت ‌المقدس، انهدام وسیعی از نیروها و تجهیزات دشمن صورت گرفت و تعداد بسیاری از نیروهایش اسیر شدند و امكانات زیادی به غنیمت گرفته شد. در سندی كه در این عملیات از دشمن به دست آمده درباره شیوه رزم نیروهای خودی به نكات مهمی اشاره شده است. در قسمتی از این سند، كه به لشكر 5 مكانیزه مربوط است و امضای سرتیپ ماهر عبدالرشید در زیر آن می ‌باشد. آمده است: «روش جنگ دشمن(ایرانی) در آخرین نبردش در منطقه استحفاظی سپاه 4(شوش و دزفول) ویژگی ‌های زیر را داشت:
1- نیروهای پیاده دشمن(ایرانی)، چه از نظر اعتماد و چه از نظر كثرت نیروها ركن اساسی عملیات بودند و دشمن پس از اطمینان از پیروزی محدود، نیروی زرهی خود را وارد عمل كرد.
2- دشمن با نیروی اصلی خود به دو جناح نیروهای ما هجوم آورد و جبهه را با نیروی كمتری تامین كرد.
3- دشمن در حملات خود، به هجوم شبانه و نخستین ساعت ‌های شب تكیه داشت.
4- هدف دشمن در عملیات هجومی، رسیدن به قرارگاه یگان ها و ستادها و مواضع توپخانه بود تا بدین ترتیب، تشكیلات فرماندهی و مراكز پشتیبانی آتش را فلج كند.
5- دشمن هم چون گذشته با اجرای آتش تهیه، به حمله اقدام نمی ‌كند، بلكه از آتش سنگین توپخانه و موثر خود در عملیات استفاده می‌كند.
6- نیرو‌های هوایی و هوانیروز دشمن هنوز موفق نشده‌اند به برتری هوایی نسبت به نیروهای خودی دست یابند، اما در این عملیات، فعالیت بیشتری از خود نشان داده‌اند.

اولين گام ها
 

با خاتمه یافتن عملیات طریق القدس، تلاش برای اجرای عملیات بعدی به منظور جلوگیری از قدرت تصمیم گیری، تجدید سازمان و تقویت روحیه دشمن آغاز شد. در این شرایط که نیروهای رزمنده ابتکار عمل در جنگ و پشت جبهه را در دست داشتند، دو منطقه «غرب دزفول» و «منطقه عمومی خرمشهر» (غرب کارون) نظر فرماندهان نظامی را به خود جلب کرده بود که الزاما می بایست یکی از آن ها جهت اجرای عملیات انتخاب می شد. پس از مدت ها بحث و بررسی، فرماندهان نیروی زمینی ارتش، منطقه خرمشهر؛ و فرماندهان سپاه پاسداران منطقه غرب دزفول را برای انجام عملیات بزرگ آینده پیشنهاد کردند که سرانجام منطقه پیشنهادی سپاه به دلایلی همچون تناسب یگان های خودی با وسعت این منطقه، تناسب شرایط طبیعی این منطقه با رزم قوای پیاده و ... جهت انجام عملیات فتح المبین برگزیده شد.
طرح ریزی عملیات افتخار آفرین فتح المبین از اواسط آبان 1360 آغاز شد و پس از تلاش های مستمر و خستگی ناپذیر و انجام مشورت ها و هماهنگی های گسترده، میان فرماندهان نظامی، سرانجام طرح عملیاتی شماره 1 فتح المبین در اواخر دی ماه همان سال آماده شد. روز 13 بهمن 1360 در پی یک نشست مشترک بین فرماندهان عمده سپاه و ارتش طرح یادشده به یگان های عمده اجرایی ابلاغ و متعاقب دریافت اطلاعات جدید در 30 بهمن همان سال طرح اولیه بازنگری شده و طرح شماره 2 در 13 اسفند انتشار یافت.
این عملیات با مراجعه به قرآن کریم فتح نامگذاری شد و سرانجام در حالی که اشک شوق در چشمان کلیه حاضران مرکز فرماندهی جمع شده بود، در ساعت سی دقیقه بامداد روز دوشنبه 2 فروردین ماه فرمان آغاز حمله بزرگ و سرنوشت ساز فتح المبین به شرح زیر صادر شد:
« بسم الله الرحمن الرحیم ، بسم الله القاصم الجبارین و یا زهرا »
رزمندگان دلاور اسلام با دریافت پیام، عملیات حماسی و تاریخی فتح المبین را در شمال خوزستان آغاز کردند و از جنوب و شمال غربی شوش و غرب دزفول در چند محور با ارتش عراق درگیر شدند.

اهداف عملیات
 

آزادسازی بخش وسیعی از مناطق اشغال شده، همچون سایت 4 و 5 رادار و ده ها روستای منطقه.
انهدام دو لشکر عراق (10 زرهی و 1 مکانیزه)
دست یابی به خطوط پدافندی مناسب و استفاده از حداقل نیروهای خودی در آن خطوط
خارج کردن شهرهای شوش، اندیمشک و دزفول از تیررس آتش توپخانه دشمن.
دور کردن آتش موثر دشمن از جاده اهواز – اندیمشک.

منطقه عملیات
 

منطقه عمومی فتح المبین در غرب رودخانه کرخه واقع شده است و از شمال به ارتفاعات صعب العبور تی شکن، دالپری، چاه نفت و تپه سپتون؛ و از جنوب به ارتفاعات میشداغ، تپه های رملی و چزابه (شیب)؛ و شرق به مرز بین المللی (در شمال و جنوب فکه) منتهی می شود.
منطقه مزبور 2500 کیلومتر مربع وسعت دارد از لحاظ جغرافیایی ناهموار است و علاوه بر ارتفاعات یادشده، دارای تپه های ماهور بسیار و بعضاً غیر قابل عبور می باشد. این بلندی ها به دلیل پستی زمین در شرق کرخه، روی شهرهای شوش، هفت تپه و جاده اهواز – اندیمشک کاملا مشرف می باشند. ارتفاعات ابوصلیبی خات با 202 و 189 متر، کوه های برغازه، رقابیه تی شکن، کمر سرخ، تنگه ابوغریب و رقابیه، مراکز رادار، سایت 4 و 5، پادگان عین خوش و نقاط حساسی همچون دوسلک و سه راهی قهوه خانه از عوارض مهم منطقه عملیاتی فتح المبین بودند.
جاده های آسفالته دزفول به دهلران، عین خوش به چم سری، جاده تنگه ابوغریب، جاده امام زاده عباس به چاه نفت و پل های احداث شده روی رودخانه های چیخواب و دویرج نیز از مهم ترین راه های مواصلاتی منطقه محسوب می شدند.

استعداد دشمن
 

مسئولیت پدافند از منطقه غرب دزفول به عهده دو لشکر 10 زرهی و 1 مکانیزه ارتش عراق بود و به تناسب میزان هوشیاری دشمن و آگاهی از عملیات نیروهای ایران، براستعداد آن ها افزوده می شد. در مجموع، تمامی یگان هایی که قبل از شروع عملیات، در منطقه مستقر بودند؛ و نیز تمام یگان هایی که حین عملیات وارد منطقه شدند، عبارت بودند از:
لشکر 10 زرهی؛ شامل: تیپ های 17، 42، 51 و 60 زرهی، تیپ 24 مکانیزه، تیپ های 55، 99، 423 و 505 پیاده.
لشکر 1 مکانیزه؛ شامل: تیپ های 34 و 51 زرهی، تیپ های 1 و 27 مکانیزه، تیپ های 93، 96، 109 و 426 پیاده.
لشکر 3 زرهی ؛ شامل: تیپ های 6 و 12 زرهی، تیپ 8 مکانیزه.
لشکر 6 زرهی؛ شامل: تیپ 25 مکانیزه.
لشکر 9 زرهی؛ شامل: تیپ 14 مکانیزه و تیپ های 35 و 43 زرهی.
لشکر 7 پیاده: شامل: تیپ های 19 و 38 پیاده.
یگان هایی با ماموریت های ویژه: تیپ های 10، 11، 12، 13، 14، 15، 19، 603، 604، 605.
تیپ های مستقل: تیپ مکانیزه گارد ریاست جمهوری، تیپ 10 زرهی، تیپ های 91 و 92 پیاده و تیپ 5 گارد مرزی

کماندو: 9 گروهان
 

توپخانه: 4 گردان از لشکر 10، 4 گردان از لشکر 1، 3 گردان از لشکر 3، گردان 217

قوای خودی
 

قرارگاه مرکزی کربلا با فرماندهی مشترک نیروی زمینی ارتش و سپاه پاسداران، هدایت کلی عملیات را بر عهده داشت که چهار قرارگاه فرعی زیر تحت امر آن بود:
الف – قرارگاه قدس هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
ارتش: تیپ 84 پیاده خرم آباد با 3 گردان، تیپ 2 زرهی لشکر 92 زرهی اهواز با 3 گردان
سپاه: تیپ 41 ثارالله علیه السلام با 6 گردان، تیپ 14 امام حسین علیه السلام با 9 گردان، عناصری از سپاه ایلام
ب – قرارگاه نصر هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
ارتش : تیپ های 1، 2 و 3 از لشکر 21 پیاده حمزه با 10 گردان، تیپ 58 ذوالفقار با 4 گردان
سپاه: تیپ 27 محمد رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم با 9 گردان، تیپ 7 ولی عصر (عج) با 9 گردان
ج – قرارگاه فجر هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
ارتش: لشکر 77 پیاده خراسان با 3 تیپ
سپاه: تیپ 33 المهدی (عج) با 6 گردان، تیپ 46 فجر با 5 گردان، تیپ 17 علی ابن ابی طالب علیه السلام با 6 گردان امام سجاد علیه السلام با 11 گردان
د – قرارگاه فتح هدایت نیروهای زیر را به عهده8 داشت:
ارتش: تیپ 1 لشکر 92 زرهی، تیپ 55 هوابرد، تیپ 37 زرهی شیراز
سپاه : تیپ 25 کربلا، تیپ 8 نجف با 8 گردان
در مجموع حدود 100 گردان از سپاه و 35 گردان از ارتش در عملیات شرکت کردند.
هم چنین واحدهایی از توپخانه، هوانیروز و نیروی هوایی ارتش، مهندسی جهاد سازندگی و مهندسی سپاه و ارتش، پشتیبانی عملیات را بر عهده داشتند.

طرح مانور
 

منطقه مورد نظر برای عملیات به چهار محور زیر تقسیم شده که در هر یک از آن ها می بایست یک قرارگاه عملیاتی وارد عمل شود:
الف – محور تی شکن و چاه نفت:
قرارگاه قدس در این محور ماموریت داشت تا از جناح لشکر 10 عراق وارد عمل شده و ارتفاعات کمر سرخ و 202، امام زاده عباس، شهر و پادگان و ارتفاعات عین خوش و در نهایت منطقه ابوغریب را به تصرف خود درآورد. این قرارگاه در صورت موفقیت می توانست عقبه لشکر 10 را ببندد و به همین دلیل نتیجه عملیات آن، بسیار اساسی و سرنوشت ساز بود.
ب – محور غرب پل نادری:
در این محور قرارگاه نصر موظف بود اهدافی همچون شاویه، بلتا، جوفینه، علی گره زد، تپه چشمه، شهدا و کوت کاپون را تصرف و تامین نماید که به دلیل نوع درگیری این قرارگاه (تک جبهه ای) ، پیش بینی نتایج عملیات در این محور سخت و دشوار بود.
ج – محور غرب شوش :
دشمن در منطقه غرب شوش، به دلیل وجود اهداف مهمی همچون سایت 4 و 5 رادار از مستحکم ترین مواضع و خطوط دفاعی برخوردار بود قرارگاه فجر ماموریت داشت ضمن تصرف اهداف فوق الذکر، روی ارتفاعات ابوصلیبی خات مستقر شود.
د – محور رقابیه:
تصرف تنگه رقابیه و منطقه دوسلک، وظیفه قرارگاه فتح بود که در نتیجه آن، عقبه لشکر 1 عراق بسته می شد. در صورت موفقیت نیروهای این قرارگاه و الحاق آن ها با نیروهای قرارگاه قدس، خط نهایی عملیات تامین می شد.

شرح عملیات
 

در ساعت 00:30 بامداد 2/1/1361، عملیات فتح المبین با رمز مبارک یازهرا سلام‌الله‌علیه آغاز شد. حوادث و رویدادهای عملیات در محور و مراحل مختلف آن به شرح ذیل می باشد:

مرحله اول عملیات فتح المبین (2/1/1361)
 

بسم‌الله‌الرّحمن‌الرّحيم‌: بسم‌الله القاصم الجبارين. يا زهرا (س)، يا زهرا (س)، يا زهرا (س)
سرانجام با اين پيام مبارك، عمليّات فتح‌المبين در تاريخ 2/1/61 در ساعت 30 دقيقه بامداد در غرب دزفول و شوش (بدون آتش تهيه) آغاز مي‌شود. اهداف اين عمليّات انهدام دشمن، آزادسازي ارتفاعات و مناطق جنوب كشور مي‌باشد.
رزمندگان سپاه، بسيج و ارتش جمهوري اسلامي ايران با شنيدن رمز عمليّات، از كمين‌گاه‌هاي خود خارج شده و راه رسيدن به دشمن را در پيش مي‌گيرند. براي اين مهم چهار محور فجر، قدس، نصر و فتح در نظر گرفته مي‌شود. در همان ابتداي عمليّات، دو گردان از سپاه و دو گردان از ارتش بدون درگيري با دشمن، از خطوط مقدم نيروهاي عراق گذشته و اقدام به دور زدن توپخانه‌ آنها مي‌كنند.
رزمندگان اسلام چنان هوشيارانه و با احتياط كامل از روي سنگرهاي دشمن عبور مي‌كنند كه حتي دشمن متوجه آنها نمي‌شود. بدين ترتيب رزمندگان خود را به نزديك توپخانه عراق مي‌رسانند. دشمن مشكوك مي‌شود و در محور شمالي شروع به گلوله‌باران و شليك منور مي‌كند.
يك و نيم ساعت پس از آغاز حمله، فرماندهان توپخانه دشمن خبر مي‌دهند كه مورد حمله قرار گرفته‌اند و توپخانه آنان در حال سقوط است، ولي از فرماندهي جواب داده مي‌شود هيچ علامتي كه نشان از عمليّات باشد، مشاهده نمي‌شود. بار ديگر مسئول توپخانه با التماس از فرماندهان ردة بالا مي‌خواهد كه نيروي كمكي به محل اعزام دارند، ولي مجدداً مسئولين رده بالا اين ادعا را به تمسخر گرفته و آن را ناشي از مصرف بيش از حد مشروبات الكلي مي‌دانند.
در خاتمه به توپخانه گفته مي‌شود در جلوي شما چند گردان زرهي مستقرند و آنها هيچ گزارشي مبني بر حمله‌ ايراني‌ها نداده‌اند، شما چطور ادعا مي‌كنيد كه مورد حمله واقع شده‌ايد؟
درساعت يك و پنجاه دقيقه، اولين خاكريزهاي دشمن سقوط مي‌كند. همچنين خمپاره‌اندازهاي دشمن واقع در ارتفاعات كوت‌كابون محاصره شده و به تصرف در مي‌آيد. در ساعت 09/2 دقيقه به تمامي يگان‌ها در حالي كه آتش تهيه وجود ندارد و دشمن نيز همچنان در بي‌خبري است، دستور سرعت عمل داده مي‌شود. ده دقيقه بعد از دستور قرارگاه فرماندهي ايران، دشمن متوجه حملة سرتاسري ايران شده و به تمامي نيروهاي خود دستور آماده‌باش مي‌دهد.
در جبهه شمالي (قدس) با هجوم برق‌آساي رزمندگان اسلام، مواضع دشمن سقوط مي‌كند و تانك‌هاي آنها از مهلكه مي‌گريزند و فرصت مناسبي پيش مي‌آيد تا تحكيم موضاع موقتي انجام گيرد.
در محور قرارگاه قدس، تیپ 14 امام حسین علیه السلام در جناح راست موفق شد با حرکت احاطه ای از شمال غربی و غرب رودخانه چیخواب ضمن تصرف منطقه عین خوش، عقبه دشمن در این محور را مسدود کند. تیپ 41 ثارالله و تیپ 84 خرم آباد نیز در جناح چپ این قرارگاه از شمال دشت عباس طرف امام زاده عباس و تپه 202 پیشروی کرده و مواضع دشمن را به تصرف خود درآورد، لیکن این مواضع در جریان پاتک های شدید دشمن مجددا به اشغال نیروهای عراقی درآمد.
در محور قرارگاه فتح؛ ماموریت این قرارگاه در آغاز عملیات، تنها اعزام گروه های «آرپی جی زن» برای شکار این تانک ها محدود گردید. بر همین اساس گروه های مورد نظر اعزام شدند، لیکن تنها موفق گردیدند حدود 20 تانک و نفربر دشمن را منهدم کنند.
در اين جبهه با حمله سريع نيروها، ارتباط يگان‌هاي دشمن در منطقه قطع مي‌شود و آنها با سردرگمي به هر سو پراكنده مي‌شوند تا از آتش رزمندگان اسلام در امان بمانند.
در جبهه مياني (فجر) رزمندگان اسلام (سه‌راه) شليبيه را محاصره مي‌كنند و پس از نبردي سنگين، مواضع دشمن سقوط كرده و فرصت نفوذ به عمق مواضع دشمن فراهم مي‌آيد.
به دلیل مستحکم بودن خطوط پدافندی، حجم انبوه آتش و هوشیاری دشمن نسبت به جهت تک و نیز انسداد اکثر راه کارهای پیش بینی شده خودی، نیروهای این قرارگاه با روشن شدن هوا به موقعیت اولیه خود بازگشتند.
در محور قرارگاه نصر؛ یگان های عمل کننده در ساعت 01:30 بامداد با دشمن درگیر شدند. در حالی که واحدهای ارتش عراق در این محور به شدت مقاومت می کردند، یک گردان از تیپ 27 محمد رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم که ماموریت تصرف علی گره زد و خاموش کردن آتش توپخانه مستقر در آن را بر عهده داشتند، تا اعماق خطوط دشمن نفوذ کرده و قرارگاه توپخانه دشمن را به تصرف درآوردند. در نتیجه، یگان های دیگر این قرارگاه موفق شدند مواضع اصلی پدافندی دشمن در شمال محور پل نادری، سرخه فلیه، سرخه صالح و تپه چشمه، کوت کاپون، سه راهی قهوه خانه و تپه شاوریه را به تصرف در آورند.
در جبهه شمال شرقي منطقه عمليّاتي (نصر) عمليّات با موفقيت صورت مي‌گيرد و فرماندهان بعثي بدون مقاومت جدي از مهلكه فرار مي‌كنند.
بدين ترتيب نيروهاي عراقي از هر سو مورد هجوم قرار مي‌گيرند و مواضع آنها يكي پس از ديگري سقوط مي‌كند. عراقي‌ها براي چندمين بار با توپخانه‌هاي خود تماس مي‌گيرند تقاضاي اجراي آتش مي‌كنند، اما از آتش توپخانه خبري نمي‌شود.
صداي تكبير رزمندگان اسلام چنان رعبي در دل عراقي‌ها مي‌افكند كه گروه گروه تسليم مي‌شوند.
آرپي‌جي‌زن‌ها و شكارچيان تانك با اقدامات متهورانه خود، حماسه‌اي فراموش نشدني خلق مي‌كنند. آرپي‌جي‌زن‌ها خود را در مقابل گلوله مستقيم تانك قرار مي‌دهند و شكار آنها، منطقه را به آتش مي‌كشند. شليك بي‌امان شكارچيان تانك چنان است كه امان از دشمن گرفته مي‌شود.
تيپ يك لشكر 10 زرهي عراق كه عامل اصلي جنايت هويزه بود و با انجام پاتك‌هاي متعدد، تعداد زيادي از رزمندگان شجاع اسلام را به شهادت رسانده بود، هدف سنگين‌ترين حملات بي‌امان رزمندگان قرار مي‌گيرد. اين حمله چنان است كه مقر تيپ مزبور به جهنمي از آتش مبدل مي‌شود. به دستور صدام باقيمانده اين تيپ راه گريز را در پيش مي‌گيرند و تعداد زيادي هم به اسارت درمي‌آيند.
نزديكي صيح، با روشن شدن هوا عراقي‌ها چشم اميد به حمايت نيروي هوايي مي‌دوزند. رزمندگان اسلام دست‌بردار نبوده و همچنان به دشمن ضربات سنگيني وارد مي‌كنند و در حالي كه جنگنده‌هاي عراق با بمباران وسيع تلاش مي‌كنند ظفرمندان اسلام را وادار به عقب‌نشيني كنند، نيروهاي عمل‌كنندة در محور شمالي و جبهه قدس، در ساعت 5/8 بامداد پادگان عين خوش و مناطق اطراف را كاملاً به تصرف خود درمي‌آورند و پس از آن، دستور تحكيم و تثبيت مواضع صادر مي‌شود.
محور شمالي منطقه عين خوش و امام‌زاده عباس و جاده تداركاتي دهلران (كه در دست دشمن بود) سقوط مي‌كند.
در جبهه شمال شرقي تپه‌هاي علي گره‌زرد و شاوريه و توپخانه سنگين دشمن و سه راهي و ارتفاعات نادري به تصرف درمي‌آيد.
در جبهه مياني (جنوب شرق) نيز خطوط و خاكريزهاي دشمن تسخير مي‌شود و توان رزمي دشمن تا سي درصد منهدم شده و اهداف ديگري هم محاصره مي‌شوند.
در جبهه جنوب نيز خطوط مقدم دشمن تسخير و پس از وارد كردن شرباتي به ماشين جنگي دشمن، تا دامنه ارتفاعات رقابيه فتح مي‌شود.
در اين مرحله مجموعاً 650 كيلومتر مربع از خاك ميهم اسلامي آزاد و بيش از 6000 نفر اسير و 10000 نفر كشته و زخمي مي‌شوند و چندين تيپ و گردان زرهي و مكانيزة دشمن نيز منهدم مي‌شود و توپخانة آنها سالم به غنيمت رزمندگان اسلام درمي‌آيد.

مرحله دوم عملیات فتح المبین (4/1/1361)
 

پس از پيروزي خيره‌كننده مرحله اول عمليّات و قرار گرفتن نيروهاي اسلام در حالت تهاجمي، فرماتندهان سپاه و ارتش تصميم مي‌گيرند مرحله دوم عمليّات را با سرعت تمام آغاز كنند تا دشمن منهزم نتواند به بازسازي يگان‌هاي خود بپردازد.
با گرم شدن تنور عمليّات و پيروزي‌هاي درخشان، نيروهاي داوطلب مردمي، گروه گروه براي شركت در عمليّات به منطقه جنگي اعزام مي‌شوند. كثرت نيرو يكي از عوامل سرعت بخشيدن به مرحله دوم عمليّات مي‌شود. مرحله دوم عمليّات در كمتر از 24 ساعت، شروع مي‌شود و رزمندگان بار ديگر به مواضع دشمن متجاوز يورش مي‌برند. اين در حالي است كه راديو بغداد مثل هميشه عمليّات ايران را شكست خورده اعلام كرده و پس از آن تهديد مي‌كند كه در صورت ادامه حمله از اسلحه‌هاي گوناگون و جديد خود بهره خواهد گرفت.
در تاريخ 4/1/61 در ساعت يك بامداد و با رمز مبارك «يا زهرا (س)» نيروهاي اسلام هجوم‌هاي ويرانگر خود را آغاز مي‌كنندو دشمن كه توان مقابله را در خود نمي‌بيند، تيپ‌هاي جديد را از ديگر مناطق به محل درگيري اعزام مي‌كند.
رزمندگان اسلام از سه محور (تنگه رقابيه، ارتفاعات ميش‌داغ و تنگه دليجان) بر دشمن هجوم مي‌برند. در فاصله دو عمليّات دشمن بخشي از نيروهاي زرهي خود را از منطقه جنوب به طرف شمال اعزام مي‌كند و موفق مي‌شود امامزاده عباس و دشت عباس را تصرف كند.
رزمندگان اسلام حدود 8 كيلومتر در خاك دشمن پيشروي مي‌كنند، ولي از دشمن اثري نمي‌بينند. پس از مدتي اولين ميدان مين دشمن به عمق 300 متر ديده مي‌شود و بلافاصله آتش تيربار و دوشكا به سمت رزمندگان شليك مي‌گردد. نبردي سخت در مي‌گيرد و سرانجام در نزديكي صبح دشمن با تحمل شكستي سخت، اقدام به عقب‌نشيني مي‌كند.
در جريان مرحله دوم درگيري، لشكر يك مكانيزة عراق ضربات سختي را متحمل مي‌شود. با روشن شدن هوا، نيروي هوايي دشمن وارد عمل مي‌شود كه با پدافند قوي آتشباري ايران، تعدادي هواپيما ساقط مي‌شوند و بقيه با بمباران‌هاي بي‌هدف، آسمان منطقه را ترك كرده و از معركه مي‌گريزند.
دشمن پس از عقب‌نشيني موقت، بار ديگر در منطقه و ارتفاعات حساس رقابيه اقدام به پاتك سنگين مي‌كند و با تمام قوا تلاش مي‌كند منطقه را در كنترل بگيرد، كه با مقاومت كم‌نظير قواي اسلام مواجه مي‌شود. در اين نبرد شديد تعدادي از تانك‌هاي دشمن مورد هدف قرار گرفته و در آتش مي‌سوزند و تعداد زيادي از نيروهاي ارتش عراق كشته مي‌شوند و تعدادي هم به اسارت رزمندگان اسلام در مي‌آيند.
بدين ترتيب بار ديگر دشت عباس و رقابيه از چنگ دشمن خارج مي‌شود. آرايش دشمن به هم مي‌خورد. نيروهاي عراقي به صورت سرگردان در منطقه پراكنده مي‌شوند و بناچار به جاي اول فراخوانده مي‌شوند. در نتيجه، توان رزمي آنان لحظه به لحظه با تهاجم نيروهاي ايران از زمين و هوا، تحليل رفته و نيروها گروه گروه خود را تسليم مي‌كنند. در پايان مرحله دوم عمليّات 65 درصد اهداف از پيش تعيين شده حاصل مي‌شود.

مرحله سوم عملیات فتح المبین (7/1/1361)
 

دو روز پس از پايان مرحله دوم و با اعزام‌هاي گسترده نيروهاي داوطلب مردمي و هوشياري و برنامه‌ريزي موفق فرماندهان سپاه و ارتش، سومين مرحله از عمليّات فتح‌المبين در تاريخ 7/1/61 (در نيمه شب) آغاز مي‌شود.
دشمن در محور عمليّاتي شوش به دليل تك گسترده‌اش، بهتر از ديگر محورها عمل مي‌كند، زيرا در مقابل شوش، رادار و سايت 4 و 5 كه نقش مهمي در رهگيري و كنترل منطقه ايفا مي‌كند، وجود دارد و ارتش عراق با تمام توان سعي مي‌كند آن را نگه دارد. صدام ادعا مي‌كند كه اگر ايراني‌ها بتوانند سايت 4 و 5 را بگيرند، كليد بصره را به آنها خواهد داد.
براي آزادسازي اين اهداف استراتژيك، محور نصر كه در شمال شرق منطقه عمليّاتي عمل مي‌كرد، مأموريت مي‌يابد دشمن را دور زده و در پشت سر آنها اقدام به عمليّات كند و محور مقابل دشمن (جبهة فجر) نيز مأمور مي‌شود كه با تمام قوا دشمن را از سمت مقابل مشغول كند.
اولين درگيري بين رزمندگان اسلام و محافظين سايت 5 در ساعت 20/3 آغاز مي‌شود. رزمندگان ديسگر محورها كه از تأخير بسيار زياد و درگيري نگران شده بودند، با رمز مبارك «يا زهرا (س)» حملة سهمگين خود را شروع مي‌كنند.
نيروهاي اسلام با استفاده از توپخانه دشمن كه تصرف كرده بودند و ساير آتشبارها، جهنمي از آتش براي دشمن فراهم مي‌كنند. در ساعت چهار بامداد، سايت 5 و در ساعت شش رادار به تصرف درمي‌آيد و پيشروي به سوي سايت 4 ادامه مي‌يابد. با هجوم بي‌امان، سايت 4 نيز در ساعت هفت صبح از چنگ متجاوزان عراقي آزاد مي‌شوند.
در اين لحظات، هر چهار محور فشار خود را افزايش مي‌دهند و نيروهاي وحشت‌زدة عراقي در عمليّات گازانبري نيروهاي اسلام گرفتار مي‌آيند. با انهدام گسترده نيروهاي زرهي دشمن، دود سياه رنگ حاصل از سوختن ادوات زرهي و مهمات دشمن، منطقه فتح‌المبين را فرا مي‌گيرد، به طوري كه ديده‌باني مشكل مي‌شود.
با حضور نيروهاي پياده ايران در پس مانده‌ نيروهاي سرگردان دشمن، فرار و تسليم به اوج خود مي‌رسد. هوانيروز در اين نبرد بي‌امان با شكار تانك‌ها و ديگر ادوات زرهي دشمن، كاري مي‌كند فراموش‌نشدني با آتش گرفتن تانك‌ها و انبار مهمات، دشمن رو به هزيمت مي‌گذارد و در دشت وسيع منطقه پراكنده مي‌شود.
با الحاق كامل قواي ايران در نزديك مرز بين‌المللي، راه هرگونه فرار بر نيروهاي عراقي بسته مي‌شود و بدين ترتيب نيروهاي آنان دسته‌دسته اسير شده و غنائم به دست رزمندگان اسلام مي‌افتد.
تنگه رقابيه و عين خوش مملو از اجساد دشمن مي‌شود. در آخرين مرحله، پس از رسيدن به اين دو تنگه، اهداف عمليّات به طور صددرصد حاصل و فتح مي‌شود و مهمترين مواضع پدافندي، در اختيار ايران قرار مي‌گيرد.
در اين شرايط كه شكست نيروهاي عراقي بسيار آشكار بود، راديو بغداد با شور و هيجان اعلام مي‌كند كه نيروهاي شجاع عراق همچنان در حال پيشروي به سوي دزفول و شوش هستند و قواي ايران راه فرار را در پيش گرفته‌اند.
با اين پيروزي سپاه اسلام، شادي زايدالوصفي مردم و رزمندگان اسلام را در بر مي‌گيرد و مردم در تمام كشور با چراغاني و پخش نقل و شيريني، پيروزي فتح‌المبين را همراه ايام نوروز جشن مي‌گيرند.

نتايج عمليّات
 

مناطق آزاد شده:
 

جاده دهلران، دشت عباس، عين خوش و مناطق دشت چنانه و زمين‌هاي سرخه. مناطق شمال غربي خوزستان به اسامي ابوصلبي خات، علي گره زرد، عين خوش، تينه، برتازه، رقابيه، ميش داغ، ارتفاعات 350 شاوريه، بلما، تپه چشمه و جوقينه، ارتفاع 202 و كمرسرخ.
خارج كردن شهرهاي دزفول، شوش، انديمشك، پايگاه چهارم هوايي، جاده سراسري انديمشك- اهواز و صدها روستا از زير آتش دشمن.
دستيابي به چاه‌هاي نفت ابوغريب در ارتفاعات تينه.
تصرف و تأمين 5 پاسگاه مرزي.
تجهيزات منهدم شده دشمن:
18 فروند هواپيما.
3 فروند هلي‌كوپتر.
361 دستگاه تانك و نفربر.
صدها دستگاه خودرو نظامي و مقدار قابل توجهي از انواع سلام سبك و سينگين.
يگان‌هاي منهدم شده دشمن:
لشكر 10 زرهي متشكل از تيپ 42 زرهي، تيپ 24 مكانيزه، تيپ 17 زرهي و گردان 6 از تيپ 5، لشكر مكانيزه شامل تيپ 1 مكانيزه، تيپ 27 مكانيزه، گردان‌هاي تانك اندلس، قرطبه، اشبيله و گردان 8 مكانيزه، تيپ 34 و 51 زرهي، تيپ 422، 96 و 93 پياده، تيپ 10 نيروهاي ويژه و تيپ 421 پياده.

غنايم:
 

150 دستگاه تانك.
170 دستگاه نفربر.
500 دستگاه خودرو.
165 قبضه توپ 182، 130 و 152 ميليمتري.
مقدار زيادي سلاح سبك و نيمه سنگين.
يك عدد كامل موشك سام 6 به همراه 3 فروند موشك.
مقدار قابل توجهي از انواع مهمات ...
تعداد كشته و زخمي دشمن:
25000 نفر
تعداد اسرا: 15000 نفر.
عملیات فتح المبین در یک نگاه اجمالی
هدف: آزاد سازی مناطق اشغالی
رمز: یا زهرا علیها السلام
تاریخ شروع عملیات: 2/ 1/ 61
روزهای درگیری: 2/ 1/ 61 الی 10/ 1/ 61
مراحل عملیات: چهار مرحله
مرحله اول: 2/ 1/ 61
مرحله دوم: 4/ 1/ 64
مرحله سوم: 7/ 1/ 64
مرحله چهارم: 8/ 1/ 64
وسعت منطقه درگیری: 2500 کیلومتر مربع
وسعت منطقه آزاد شده: 2500 کیلومتر مربع
استعداد خودی: ارتش 35 گردان، سپاه 100 گردان
استعداد دشمن: 7 تیپ زرهی ، 20 تیپ پیاده ، 10 گردان توپخانه
منابع تحقیق :
bameiran.sajed.ir
کارنامه توصیفی عملیات هشت سال دفاع مقدس، نوشته علی سمیعی
سایت ساجد
www.tebyan-ardebil.ir
پايگاه حوزه
www.rezaee.ir
شناسنامه‌ عمليات‌هاى دفاع مقدس، اداره‌ کل روابط عمومى وزارت جهاد کشاورزى مرکز حفظ و نشر آثار دفاع مقدس
عمليات فتح‌المبين آزاد سازى غرب رود کرخه مرکز مطالعات و تحقيقات جنگ (طراحي،‌ اجرا، نتايج، بازتاب‌ها)
محمد دروديان،‌ جنگ، بازيابى ثبات (تهران مرکز تحقيقات جنگ،1378‌)
خبرگزارى جمهورى اسلامى نشر سيرى گزارش هاى ويژه 10/10/1361
محمد دروديان،‌ از خونين شهر تا خرمشهر (تهران مرکز مطالعات و تحقيقات جنگ سپاه 1372)
/ن