به طور کلی مسأله نجاست سگ، یکی از مسائل فقهی اسلام است یعنی اگر از طرف شارع مقدّس عملی واجب گردیده می فهمیم در آن عمل مصلحتی است و اگر شارع از عملی نهی نمود و چیزی را نجس اعلام کرد، می فهمیم به خاطر مفسده و ضرری است که از آن اجتناب لازم است.
اما در مورد اینکه چرا سگ نجس است و فلسفه نجاست سگ چیست ؟ و نظر اسلام در نجاست سگ چیست.در این مقاله به بررسی ادله و فلسفه نجاست سگ با عنواینی نظیر: نجاست در اسلام. و پاسخ به چند سوال پرداخته و بیان دلایل نجس بودن سگ اشاره می کنیم. با راسخون همراه شوید.
چرا سگ نجس است
نجاست در لغتواژه «نـجـس» از نـظر لغت شناسان به معناى کثیفى، ناپاکى، ضد طهارت، ضد نظافت و به معنای پلیدى آمده است (1)
راغب اصفهانی در ادامه برای معنای دوم، مصداقی را ذکر کرده و می گوید: «والثانی: وصف الله تعالى به المشرکین فقال: «إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ»(2)»؛ (خداوند تعالی مشرکان را به آن توصیف کرده و فرموده : (مشرکان نجس هستند)(3).
نجس در اصطلاح فقهی:
در فقه اسلامی «نجس» به شیئی گفته می شود که بخاطر شدّت پلیدی باید از آن دوری و اجتناب کرد، و نحوه اجتناب و دوری از آن را شرع بیان کرده است مثلا: آبی که با عین نجاست برخورد کرده، قابل نوشیدن نیست و نمی توان با آن، وضو و غسل گرفت.
حکم و قاعده کلی طهارات و نجاست در اسلام.
این اصل کلی در دین اسلام از یاد نبریم که: یکی از مسلّمات اسلامی این است که احکام شرع، تابع مصالح و مفاسد واقعی است. (4)
اگر مصالح و مفاسد نبود، نه امری بود و نه نهی و نه حکم به نجاست و طهارت.(5) پس همانطور که امام رضا(علیه السلام) در سخنی شیوا بیان فرموده، :
چنانکه قوم یهود از ماهیگیری در روز شنبه نهی شدند تا در این روز که روز تعطیلی آنها بود، دست از صید بکشند و به مراسم عبادتِ آن روز بپردازند.(6)
خداوند بخاطر مصلحتِ عبادت، آنها را از ماهی گیری نهی کرد، و لازم نیست بگوییم خوردن ماهی ها در آن روز ضرر داشته که موجب این حکم شده است.
دلیل ها و حکمت های نجاست سگ
1-آیا فلسفه نجاست سگ در قران بیان شده است؟
در جواب کلی این سوال باید گفت :
در قرآن هیچ گاه به نجس بودن و یا طهارت این حیوانات اشاره نشده است. می توان به دو نمونه اشاره کرد:
1.ماجرای اصحاب کف، خداوند در سوره کهف می فرمایند: سگشان بر آستانه غار دو دست خود را دراز کرده بود.
در این قسمت هیچ گاه به نجس بودن سگ اشاره ای نشده است و تنها برداشتن از این سوره این است که سگ نگهبان اصحاب کف بوده است.
2.در ابتدا سوره مائده به حکم صید سگ شکارچی اشاره شده است.با بررسی احادیث در می یابیم که علت و فلسفه این حکم ذکر نشده است.
و تنها به طور مطلق بیان کرده اند که باید از آن پرهیز و اجتناب شود. امّا باید توجه داشت که عدم ذکر حکمت و فلسفه نجاست، دلیل بر نداشتن حکمت برای تشریع این حکم نیست.
2- دلیل فلسفه حکم نجاست سگ در کدام ادله دینی بیان شده است؟
اینکه چرا سگ نجس است باید به سراغ اجماع علما و دلایل علمی و روایات معصومین(علیهم السلام) برویم. ولی در قران به آن اشاره ای نشده است.
3- آیا درنجس بودن سگ حتما باید ضرری و دلیلی برای ما ثابت شود؟
خیراگر ما تلاش کردیم، ولى مطلب قابل توجّهى به دست نیاوردیم، هرگز نمى توانیم آن حکم (نجس بودن سگ )را نادیده بگیریم و یا بگوییم:
این حکم هیچ فایده و مصلحتى در بر ندارد زیرا شارع مقدس در این حکم نجس بودن سگ فلسفه و هدفی را اراده کرده است که بندگان مطیع و فرمان بردار او باشند.اگر چه به نظر آنها دلیلی برای آنها ثابت نشود.
4- دلیل نجاست سگ در روایات
دربارۀ نجس بودن سگ روایاتی که از امامان (علیهم السلام) به دست ما رسیده دو گونه است. روایاتی که در آنها واژۀ نجس به صراحت آمده است .
در این گونه روایات به تناسب پرسش هایی که از امام (علیه السلام) دربارۀ آب نیم خورده سگ شده و جواب هایی که ائمه (علیهم السلام) داده اند نجاست سگ استفاده می شود؛ به چند مورد اشاره می شود :
الف. از امام صادق (علیه السلام) دربارۀ سگ سؤال شد. آن حضرت فرمودند: "نجس است. آب نیم خوردۀ سگ را دور بریزید و با آن وضو نگیرید، ظرف آب را ابتدا با خاک و سپس با آب بشویید".(7)
ب. ابن شریح از امام صادق (علیه السلام) در مورد نیم خورده سگ می پرسد که حضرت فرمودند: "نه، به خدا قسم، آن نجس است". (8)
ج. ابی سهیل از امام صادق (علیه السلام) پرسید در مورد سگ، که حضرت سه بار فرمودند: "سگ نجس است". (9)
سخن امام صادق(علیه السلام) حضرت فرمود:«إِنَّ اللَّهَ لَمْ یَخْلُقْ خَلْقاً أَنْجَسَ مِنَ الْکَلْبِ»(10)؛ (خداوند مخلوقی را نجس تر (پلیدتر) از سگ نیافریده است
5- دلیل نجاست سگ از نظر علمی
در روده ی سگ، کرم کوچکی به طول چهار میلی متر به نام «تینیا ایکینوسکوس» است. وقتی از سگ مدفوع بیرون می آید، تخم های زیادی از این کرم همراه مدفوع بیرون می آید و به اطراف مقعد سگ می چسبد. سگ به وسیلة زبانش آن تخم‌ها را به قسمت های دیگر بدنش منتقل نموده و همه جا را آلوده می کند..
اگر یکی از این تخم‌ها به معدة انسان وارد شود، مرض های گوناگونی تولید می کند که احیاناً منجر به مرگ می شود.(11)یا در ترشّحات بزاق سگ میکروب هایی وجود دارد که برای انسان زیان آور است.
به همین خاطر در دین اسلام دستور داده شده که برای طهارت ظرف آلوده به بزاق سگ (دهن زده سگ) باید آن را با خاک و آب، تطهیر کرد تا آلودگی آن بر طرف گردد.
6- دلیل نجاست سگ از نظر فقهی
موضوع نجاست سگ یک مسئله فقهی است. در قرآن کریم در باره طهارت و نجاست سگ سخنی به میان نیامده است. البته، این گونه نیست که همه احکام فقهی در قرآن کریم آمده باشد. قرآن کریم در احکام فقهی معمولاً به کلیات بسنده کرده است .
و تبیین و تفسیر آن را به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و به دنبال آن، امامان معصوم (علیهم السلام) سپرده است. برای نمونه هنگامی که به احکام فقهی نماز توجه می کنیم می بینم که احکام زیادی دارد در حالیکه در قرآن کریم تعداد انگشت شماری از آنها آمده است.
7- دلیل نجاست سگ از منظر اجماع علما
فقهای عظام ، سگ را یکی از نجاسات می دانند. و این حکم بین آنها اجماعی است(12)
خیلی از علما با نگهداری این حیوانات در خانه و منزل مخالف هستند و در این باره بیان کردند که اگر سگی را در خانه تان نگهداری کنید و او را وارد منزلتان کنید.
برکت از آن خانه خواهد رفت و فرشتگان در آن منزل حضور نخواهند داشت و آن خانه را ترک خواهند کرد و تا زمانی که سگ در آن خانه باشد، برنخواهند گشت.
8- دلیل نجاست سگ از نظر پزشکی و بهداشتی
بیماری های زیادی وجود دارند که بین انسان ها و سگ ها مشترک هستند که اگر یک سگ مبتلا به یکی از این بیماری ها باشد به راحتی می تواند به صاحب خود و یا سایر اعضای خانواده منتقل کند.
اکثر این بیماری ها بسیار خطرناک و جدی هستند. مانند کیست هیداتیک که یک نوع بیماری انگلی است که بین انسان ها و حیواناتی مانند سگ ها مشترک است. اگر یک سگ به این بیماری مبتلا شود به راحتی می تواند با ارتباطش به صاحب خود و یا سایر انسان ها این بیماری را منتقل کند.
انواع بیماری ها در کتب علم پزشکی معتبر آمده است.
1.هاری (معروفترین و خطرناکترینشون)
2.کرم‌های حلقه‌ای
3.بیماری عفونی سالمونلا
4.بیماری عفونی لپتوسپیروز
5.بیماری عفونی کمپیلوباکتر
6.کرم‌های گرد
7.کرم‌های قلابدار
8.انگل کریپتوسپوریدیوم
9.کنه
لذا هر ضرری و بیماری موجب ضمانت است. و پرهیز ازعامل بیماری واجب است بخصوص اگر ضرربرای عموم باشد. و این ضرر از ناحیه حیوان نجس العینی باشد.
آیا همه ی سگها نجس هستند؟
در نجاست سگ فرقی بین انواع آن نیست، و حکم همه سگ ها یکی است. گروهی تصور کرده اند فقط سگهایی نجس هستند که از نگهداری آنها، نهی شده است، مثل سگهای ولگرد ، امّا سگهای نگهبان و سگ شکاری یا سگهایی که امروزه توسط پلیس و گروه های امداد بکار گرفته می شوند، پاک هستند.
این تصور صحیح نمی باشد، انواع سگ ها ـ چه شکاری و چه سگ چوپان و... نجس هستند و آب دهان و تمامی بدن آنها نجس است. این مطلب نیز از روایات معصومین(علیه السلام) استفاده می شود:
«عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) عَنِ الْکَلْبِ السَّلُوقِیِّ فَقَالَ إِذَا مَسِسْتَهُ فَاغْسِلْ یَدَکَ».(13) محمد بن مسلم از امام صادق(علیه السلام) در مورد سگ سلوقی (یک نوع سگ شکاری معروف) سوال کرد. حضرت فرمود: چنانچه او را لمس کرده ای، دستت را بشوی.(14)
آیا نگهداری سگ در خانه حرام است؟
مساله نجس بودن سگ، غیر از حرمت نگهداری از آن است . نگهداری از سگ برای کسانی که استفاده عقلایی از آن ندارند، کراهت شدید دارد؛ و در روایات، امری ناپسند دانسته شده است (15).
در بعضی از روایات آمده است که خانه ای که در آن سگ است، ملائکه وارد نمی شوند. این کراهت سبب می شود که حتی نماز خواندن در چنین خانه ای مکروه باشد.
وَ قَالَ الصَّادِقُ(علیه السلام): لَا تُصَلِّ فِی دَارٍ فِیهَا کَلْبٌ إِلَّا أَنْ یَکُونَ کَلْبَ صَیْدٍ، وَ أَغْلَقْتَ دُونَهُ بَاباً، فَلَا بَأْسَ، وَ إِنَّ الْمَلَائِکَة لَا تَدْخُلُ بَیْتاً فِیهِ کَلْبٌ وَ لَا بَیْتاً فِیهِ تَمَاثِیلُ وَ لَا بَیْتاً فِیهِ بَوْلٌ مَجْمُوعٌ فِی آنِیَة».(16)
امام صادق(علیه السلام) فرمود: نماز مگذار در خانه ای که در آن سگ است مگر اینکه سگ صید باشد، و دربی برویش بسته شود ، در این صورت اشکالی ندارد.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه وآله): إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَانِی فَقَالَ إِنَّا مَعْشَرَ الْمَلَائِکَة لَا نَدْخُلُ بَیْتاً فِیهِ کَلْبٌ وَ لَا تِمْثَالُ جَسَدٍ وَ لَا إِنَاءٌ یُبَالُ فِیه» (17)
پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) فرمود: همانا جبرئیل بر من وارد شد و گفت: ما ملائکه بر خانه ای که در آن سگ و مجسمه و ظرفی که در آن ادرار می کنند، وجود دارد، داخل نمی شویم.
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام): لَا خَیْرَ فِی الْکَلْبِ إِلَّا کَلْبَ الصَّیْدِ أَوْ کَلْبَ مَاشِیَة».(18) امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمودند: خیری در نگهداری سگ نیست، به جز سگ شکاری و سگ گلّه.
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: لَا تُمْسِکْ کَلْبَ الصَّیْدِ فِی الدَّارِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ بَابٌ».(19) امام صادق(علیه السلام) فرمود: سگ شکاری را در خانه‌ات نگهداری مکن مگر اینکه بین تو و او دربی باشد.(محل زندگی او جدا باشد).
اگر سگ نجس هست چگونه سگ اصحاب کهف وارد بهشت می شود؟
کاربرد طاهر و نجس و حلال و حرام تشریعى، مربوط به دنیا است. و هر کدام از دنیا و آخرت قوانین خاص خود را دارد و نظام معیّن در آنها حکم فرماست.
سگ در تشریع هر چند حکم نجس بودن بر او بار مى شود ولى از نگاه تکوین نجس نمى باشد. با توجه به این، بین بهشت رفتن سگ اصحاب کهف با نجاست ظاهرى دنیوى آن تعارض وجود ندارد.
همانگونه که شراب و لباس حریر و طلا برای مردان در دنیا حرام است در حالیکه هیچکدام از اینها در بهشت حرمت ندارد، بلکه جزء پاداشهای بهشتی شمرده شده است.
معاد و حشر موجودات به تناسب جهاز وجودى آنهاست؛ و بهشت هر موجودى متناسب با سعه وجودى آنها مىباشد و براى رسیدن به بهشت منازل و مراحلى را طى مى کند و تبدّلهایى مى پذیرد تا با بهشت سنخیت پیدا کند.
با توجه به مطالب یاد شده، بین بهشت رفتن سگ اصحاب کهف با نجاست ظاهرى دنیوى آن تعارض وجود ندارد.
کدام سگ از منظر اسلام قابل نگهداری است؟
دردین اسلام بیان شده است که تنها دو سگ را افراد می توانند در بیرون از خانه و در باغ و مزارع خود نگهداری کنند..
1- سگ نگهبان :که برای محافظت از گله، چهارپایان و اموال افراد مورد استفاده قرار می گیرند و کارشان محافظت است.
2- سگ شکاری: که در هنگام شکار برای یافتن حیوانات دیگر مانند خرگوش، گوزن و … مورد استفاده قرار می گیرند.
3- و سگی که امروزه مورد استفاده پلیس و نیروهای امداد می باشد، مکروه نیست. (البته این به معنای عدم نجاست این سگ ها نمی باشد(20)
تفاوتى از این جهت میان سگها نیست، و معمولا مسلمانان از سگ ها براى سه منظور استفاده مى کردند:
پاسبانى خانه، پاسبانى باغ، و پاسبانى از گلّه. و در کتب فقهى ما درباره این سه نوع سگ بحث شده، و به عنوان «کلب الحارس» و «کلب الماشیه» و «کلب الحایط» از آنها یاد شده است.
حکم نگهداری سگهای خانگی چیست؟ حکم نگهداری آن در حیاط خانه چیست؟
(با توجه به اینکه سگهای خانگی تربیت شده هستند و از مدفوع خود نمی خورند)
پاسخ : هرگاه سگ ها برای پاسبانی منزل باشند مانعی ندارد ولی برای سرگرمی و همزیستی اشکال دارد. این کارها شایسته مسلمانان با شخصیّت نیست، و از جهات شرعى مشکلات زیادى ایجاد مى کند.
اگر محیط زندگى سگ خارج از اتاق باشد، مثلا در حیاط، یا باغ، یا پشت بام، خانه اى برایش بسازند، و مسائل مربوط به طهارت و نجاست را مراعات کنند، نگهدارى از آن چه حکمى دارد؟
پاسخ : اگر پاکى و نجاست رعایت شود، و بودن آن حیوان در خانه فایده اى داشته باشد، مانعى ندارد. ولى روشى را که غربى ها در مورد سگ دارند، اسلام هرگز نمى پسندد.
کجای اعضا و بدن سگ پاک است؟
سگ نجس العین است و همه ی اعضا ء آن نجس است پس بول و غائط و مو، استخوان، پنجه و ناخن و حتی رطوبت سگ نجس است. (توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج1، ص 75) بنابراین با بودن موی سگ بر لباس ها و انتقال نجاست به وسیله رطوبتی که در لباس یا موی سگ بوده است، لباس ها نجس می شود.
نتیجه گیری
از مطالب فوق در مورد نجاست سگ به نتایج زیر می رسیم.
1- سگ حیوان نجس العین است ونجاست سگ ذاتی است یعنی خلقت سگ ازآغاز به همین گونه بوده است . ذاتی هرچیزی را نمی توان ازآن چیز جداکرد .
2- تمام اجزاء بدن سگ حتی آب دهان او نجس است. حکم نجس بودن آن هم در احادیث معصومین بیان شده است و قبول احادیث معصومین هم به حکم آیات قرآن واجب است. در اسلام چیزی بنام سگ خانگی نیست و نگهداری سگ در خانه جایز نمی باشد.و برای مشکلاتی زندگی ایجاد میکند.
3- ازنظر علمی و پزشکی در نجاست سگ آلودگی زیاد است و موجب مضرات زیادی برای انسان می شود، مفید بودن و منفعت داشتن و یا وفادار بودن سگ، دلیل بر حلیت و پاک بودن نیست،.
4- سگ بیولوژیکی ضعیف دارد و بسیار مستعد ابتلا به عفونت های انگلی است.علاوه بر این مصرف گوشت سگ با هشت نوع بیماری در ارتباط است.
و کرم تریشن از طریق سگها نیز قابل انتقال است وبافت های سگ نیز به راحتی آلوده می شوند.در روده سگ کِرم کوچکی به طول چهار میلی متر به نام «تینیا ایکینوسکوس» است.
5-با اینکه در قرآن اشاره ای به این مسئله همانند بسیاری از مسائل دیگر نشده است اما این حکم در روایات معتبر صریحاً بیان شده است. در عین حال نجاست سگ سبب نشده معامله آن حرام باشد.
7- امّا در مورد فلسفه نجاست سگ روایات معصومین(ع) مطلق بوده و فلسفه حقیقی این حکم بر ما پوشیده است و فلسفه نداشتن یک حکم، غیر از ندانستن فلسفه آن است.
6- هیچکدام از موارد فوق را نمی توان علت و فلسفه اصلی نجاست دانست تا با نفی آن، حکم نیز منتفی شود. زیرا نجاست ذاتی پاک شدن نیست.
پی نوشت:
1.القاموس المحیط، فیروز آبادى، محمد بن یعقوب، ج2، ص393،
2. سوره توبه، آیه 28.
3. المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانى حسین بن محمد، تحقیق: صفوان عدنان داود، ص791، حرف نون، لفظ نجس .
4.مطهری، مرتضی ، مجموعه آثار، ج ۲۰، ص ۵۲ ، انتشارات صدرا ، چاپ پنجم ، ۱۳۸۰ شمسی .
5.مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، مطهرى، مرتضی، اصول فقه - فقه(کلیات علوم اسلامى، ج 3)، ج20، ص52، عقل .
6. تفسیر نمونه، مکارم شیرازى ناصر، ج6، ص419، تفسیر: یک سرگذشت عبرتانگیز .
7. تفسیر نور، محسن قرائتى، ج2، ص431، [سوره النساء(4): آیه 160] .
8. سوره نساء، آیه 160.
9. ص 119، 14 باب (تحریم بیع الکلاب إلا کلب الصید و کلب الماشیة و الحائط و جواز بیع الهر و الدواب) .
10. همان
11. همان، ص120، 14 باب (تحریم بیع الکلاب إلا کلب الصید و کلب الماشیة و الحائط و جواز بیع الهر و الدواب)
12. مرتضى بن محمد امین انصارى، محقق/ مصحح: محمد جواد رحمتى- سید احمد حسینى، ج1، ص 25،
13.پایگاه اطلاع رسانی آیة الله مکارم بحث مساله نجاست سگ در اسلام /مجله المنار
14.پایگاه اطلاع رسانی آیة الله مکارم بحث مساله نجاست سگ در اسلام
15. معارف و معاریف : دایره المعارف جامع اسلامی، صطفی حسینی دشتی، ج4، ص
16. من لا یحضره الفقیه، ابن بابویه، محمد بن على، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، ج1 ، ص246، باب المواضع التی تجوز الصلاة فیها و المواضع التی لا تجوز فیها .
17.بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح جمعى از محققان، ج62، ص51،
18. بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح جمعى از محققان، ج62، ص52
19. بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح جمعى از محققان، ج62، ص53،
20.محمد جواد رحمتى- سید احمد حسینى، ج1، ص 97، مختار المؤلف.
منابع:
https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=1&lid=0&mid=252816&catid=0&start=1&PageIndex=0
http://www.asrislam.com/fa/news/20935
https://www.hawzahnews.com/news/1002995/
https://www.wikiporsesh.ir
https://happypet.pet/reasons-why-dogs-are-unclean/
https://www.islamquest.net/fa/archive/fa4155
