چرا خداوند خانه اش را در لابه لاى تعدادى کوه و در درّه اى خشک که اثرى از آب و آبادى در آن نبود (به جز چشمه زمزم که در عصر حضرت ابراهیم(علیه السلام) نمایان شد) قرار داد؟
سنگ هاى کوه هاى اطراف کعبه به گونه اى است که گویا آنها را در آتش سوزانده و آن جا نصب کرده اند. چرا چنین محیط خشنى براى خانه خدا در نظر گرفته شده است؟
چرا خداوند بندگانش را براى مراسم حج و زیارت خانه اش به چنین منطقه خشک و سوزانى خوانده است؟ با توجّه به سختى ها و مشکلات طاقت فرساى مسافرت در زمان هاى گذشته، قرار دادن کعبه مقدّس در مکّه، چه فلسفه اى دارد؟
چرا خانه خدا در عربستان است؟
1- قبل از خلقت به امر خدای متعال توسط فرشتگان بوده است
خدای سبحان به ملائکه‌ای که بر روی زمین مشغول خدمت بودند، فرمان داد تا در زیر بیت‌المعمور و موازی با آن، بر روی زمین هم خانهای را بسازند و در آن مکان مشغول به طواف و عبادت خدای متعال باشند.
بر طبق این روایت، کعبه در حدود دو هزار سال قبل از اینکه انسان خلق شود، توسط ملائکه و به خصوص جبرئیل علیه السلام ساخته شد تا مکانی برای عبادت ملائکه باشد.
اما همین مکان بعد از گذشت سال‌ها و قرن‌ها دچار آسیب‌هایی شد تا اینکه حضرت آدم علیه السلام آفریده شد و او مأمور بنای کعبه شد تا محلی برای عبادت انسان‌ها و ملائکه بر روی زمین باشد.
البته مهم‌ترین هدف از بنای کعبه بر روی زمین این بوده که انسان‌ها به جای اینکه به پرستش بت و سنگ و چوب روی بیاورند، خدای یکتا را بپرستند و همه به سوی مکان واحدی خداوند متعال را ستایش کنند. درواقع کعبه به منزله نماد توحید است و اینکه همه مردم باید به سمت کعبه نماز بخوانند، رمز وحدت مسلمانان محسوب می‌شود.
در برخی از مطالب گفته می‌شود که حضرت ابراهیم علیه السلام کعبه را به امر خداوند بنا کرد و برخی هم نقل میکنند که آن حضرت به تجدید بنای کعبه اقدام کرد. در بین این دو روایت، کدام صحیح است؟
در مورد بنای کعبه در تاریخ مطالبی عنوان شده که نشان می‌دهد حضرت ابراهیم علیه السلام اولین کسی نبود که خانه کعبه را بنا کرد. بلکه کعبه اولین بار در دورانی ساخته شد که هنوز انسان خلق نشده بود. یعنی قبل از آفرینش انسان، کعبه به امر خدای متعال و توسط فرشته‌ها و به‌خصوص جبرئیل علیه السلام ساخته شد.
یعنی آن زمان، کعبه در همین محل فعلی ساخته شد ه است و این امر خدای متعالی یک امر تعبدی و دلیل تعبدی است که فلسفه ی آن را فقط به خداوند واگذار می کند. و لزومی به دانسستن آن از طرف مسلمانان نیست.
پس اینکه عنوان می‌شود حضرت آدم علیه السلام، اولین کسی بوده که کعبه را بنا کرده، صحت ندارد زیرا در بعضی از روایت‌ها این طور ثبت شده که حضرت آدم علیه السلام اولین کسی بوده که به دستور خدای سبحان اقدام به بنای کعبه کرده است. اما این روایت که بیت‌الله الحرام اولین بار توسط فرشته‌ها بنا شده، درست تر به نظر میرسد.
2- شواهد وجود کعبه قبل از تجدید بنا توسط حضرت ابراهیم علیه السلام
در این باره یک شاهد قرآنی هم وجود دارد. آنجا که خدای متعال به ماجرای انتقال حضرت هاجر سلام‌الله علیها و حضرت اسماعیل علیه السلام به سرزمین خشک و بی آب و علف مکه اشاره میکند و دعای حضرت ابراهیم علیه السلام را عنوان میفرماید که:
«رَبَّنا إِنِّی أَسْکنْتُ مِنْ ذُرِّیتِی بِوادٍ غَیرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیتِک الْمُحَرَّمِ؛(1) پروردگارا! بعضی از فرزندانم را در این سرزمین خشک و سوزان در کنار خانه تو سکونت دادم.»
این آیه شریفه مشخص میکند زمانی که حضرت ابراهیم علیه السلام به همراه همسرش حضرت هاجر سلام الله علیها و فرزند شیرخوار خود یعنی حضرت اسماعیل علیه السلام به سرزمین مکه وارد شد، در آنجا نشانه‌هایی از کعبه وجود داشت.
شاهد دیگر این موضوع درسوره مبارکه آلعمران است که میفرماید: «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً؛(2) نخستین خانه ای که به منظور پرستش خداوند برای مردم ساخته شد در سرزمین مکه بود.»
بنا بر آیه شریفه معلوم است که ستایش خدای متعال و ساخت مرکزی برای عبادت از زمان حضرت ابراهیم علیه السلام شروع نشده، بلکه قبل از آن حضرت هم پیامبرانی بوده‌اند و یکتاپرستی رواج داشت.
در عین حال در نهج‌البلاغه هم به نقل از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام نقل شده که در خطبه قاصعه فرمودند:
«الا ترون ان اللَّه سبحانه اختبر الاولین من لدن آدم صلوات اللَّه علیه الی الاخرین من هذا العالم باحجار... فجعلها بیته الحرام ... ثم امر آدم و ولده یثنوا اعطافهم نحوه».
به این معنا که: «آیا نمی بینید که خداوند مردم جهان را از زمان آدم تا به امروز به وسیله قطعات سنگی ... امتحان کرده است و آن را خانه محترم خود قرار داده. سپس به آدم و فرزندانش دستور داد که به گرد آن طواف کنند.»
3-تا کعبه محل تفریح گاه و گردشگاه نشود
پاسخ این سؤال که چرا کعبه در عربستان است را از زبان حضرت على(علیه السلام)، که باب علم پیامبر(صلى الله علیه وآله)است،(3) بشنویم. حضرت در خطبه قاصعه (4) مى فرماید:
«وَلَوْ أَرَادَ سُبْحَانَهُ أَنْ یَضَعَ بَیْتَهُ الْحَرَامَ وَ مَشَاعِرَهُ الْعِظَامَ بَیْنَ جَنَّات وَ أَنْهَار وَ سَهْل وَقَرَار، جمَّ الاَْشْجَارِ، دَانِی الِّثمَارِ، مُلْتَفِّ الْبُنَى، مُتَّصِلِ الْقُرَى، بَیْنَ بُرَّة سَمْرَاءَ وَ رَوْضَة خَضْرَاءَ، وَأَرْیَاف مُحْدِقَة، وَ عِرَاص مُغْدِقَة، وَ رِیَاض نَاضِرَة، وَ طُرُق عَامِرَة، لَکَانَ قَدْ صَغُرَ قَدْرُ الْجَزَاءِ عَلَى حَسَبِ ضَعْفِ الْبَلاَءِ;
اگر خداوند خانه محترمش و مکان هاى انجام وظایف و مناسک حج را در میان باغ ها و نهرها و سرزمین هاى هموار و پردرخت و پرثمر، مناطق آباد داراى خانه و کاخ هاى بسیار و آبادى هاى به هم پیوسته;
در میان گندم زارها و باغ هاى خرّم و پرگل و گیاه، در میان بستان هاى زیبا و پرطراوت و پرآب، در وسط باغستانى بهجت زا و جادّه هاى آباد قرار مى داد، به همان نسبت که آزمایش و امتحان ساده تر بود، پاداش و جزا نیز کمتر بود)
آرى در این صورت مکّه آن حالت معنوى خود را از دست مى داد و به جاى آن که عبادتگاه و مرکز پرستش باشد، به تفریح گاه و گردشگاه تبدیل مى شد.
4- تحمّل بیشتر سختى ها و دریافت پاداش و اجر فزون تر
حضرت در ادامه مى فرماید: «وَ لَوْ کَانَ الاِْسَاسُ الْمَحْمُولُ عَلَیْهَا، وَالاَْحْجَارُ الْمَرْفُوعُ بِها بَیْنَ زُمُرُّدَة خَضْرَاءَ، وَ یَاقُوتَة حَمْرَاءَ; وَنُور وَضِیَاء، لَخَفَّفَ ذلِکَ مُصَارَعَةَ الشَّکِّ فِی الصُّدُورِ، وَ لَوَضَعَ مُجَاهَدَةَ إِبْلِیسَ عَنِ الْقُلُوبِ، وَ لَنَفَى مُعْتَلَجَ الرَّیْبِ مِنَ النَّاسِ، وَ لکِنَّ اللّهَ یَخْتَبِرُ عِبَادَهُ بِأَنْوَاعِ الشَّدَائِدِ، وَ یَتَعَبَّدُهُمْ بِأَنْوَاعِ الْمَجَاهِدِ، وَ یَبْتَلِیهِمْ بِضُرُوبِ الْمَکَارِهِ إِخْرَاجاً لِلتَّکَبُّر مِنْ قُلُوبِهِمْ، وَ إِسْکَاناً لِلتَّذَلُّلِ فِی نُفُوسِهِمْ. وَ لِیَجْعَلَ ذلِکَ أَبْوَاباً فُتُحاً إِلَى فَضْلِهِ، وَ أَسْبَاباً ذُلُلاً لِعَفْوِهِ;
و اگر پى و بنیان خانه کعبه و سنگ هایى که در بناى آن به کار رفته از زمرّد سبز و یاقوت سرخ و نور و روشنایى بود شک و تردید دیرتر در سینه هاى (ظاهربینان) رخنه مى کرد و کوشش ابلیس بر قلب ها کمتر اثر مى گذاشت .
و وسوسه هاى پنهانى از مردم منتفى مى گشت; امّا خداوند بندگانش را با انواع شدائد مى آزماید و با انواع مشکلات دعوت به عبادت مى کند و به اقسام گرفتارى ها مبتلا مى نماید.
تا تکبّر را از قلب هایشان خارج سازد و خضوع و آرامش را در جان آنها جایگزین نماید. و دروازه هاى فضل و رحمتش را به رویشان بگشاید و وسایل عفو خویش را به آسانى در اختیارشان قرار دهد».
نتیجه این که علّت انتخاب مکّه براى مکان خانه خدا، تحمّل بیشتر سختى ها و دریافت پاداش و اجر فزون تر، و فلسفه ساخت کعبه با وسایل بسیار ساده بالا بردن معنویت و روحانیّت این خانه باعظمت است.
5-کعبه از منظر آیات قرآن
قرآن کریم در چهار آیه، از کعبه و تاریخ آن سخن به میان آورده است. البته مراد آیاتی هستند که به نوعی، از داستان بنای کعبه حکایت می کنند، این چهار آیه عبارتند از:
1. (وَ إِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَإِسْمَاعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ) ِ(5)
2. (إِنَّ أَوَّلَ بَیْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکاً وَ هُدی لِلْعَالَمِینَ).(6)
3. (رَّبَّنَا إِنِّی أَسْکَنتُ مِن ذُرِّیَّتِی بِوَاد غَیْرِ ذِی زَرْع عِندَ بَیْتِکَ الُْمحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُواْ الصَّلاَةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ وَارْزُقْهُم مِنَ الَّثمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ).(7)
4. (وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِیمَ مَکَانَ الْبَیْتِ أَن لَّا تُشْرِکْ بِی شَیْئاً وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْقَائِمِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ).(8)
6- نگاهی اجمالی به تفاسیر و آراء مفسّران
آراء مفسّران قرآن کریم درباره این دسته آیات، به سه دسته تقسیم میشوند: عده ای با توجه به آیات مربوط به بنای کعبه به دست حضرت ابراهیم(علیه السلام)، روایات موافق با آن را نقل میکنند و حضرت ابراهیم(علیه السلام) را بانی کعبه معرفی میکنند.
عده ای با توجه به آیاتی همچون (أَوَّلَ بَیْت وُضِعَ لِلنَّاسِ) (9) روایات موافق با آن را ذکر کرده، تاریخ آن را به زمان حضرت آدم(علیه السلام)مرتبط می دانند.
برخی هم آیات را ترجمه کرده و نظر خاصی را ذکر نمی کنند، بلکه کاملا بی طرفند. از میان تفاسیر متقدّم، میتوان به تفسیر تبیان اشاره کرد که روایات دو طرف را ذکر میکند، اما به صراحت، ترجیحی برای آنها قایل نمی شود. برای نمونه، می نویسد: و هل کانت للبیت قواعد قبل ابراهیم؟ فیه خلاف.(10)
از میان تفاسیری که حضرت ابراهیم(علیه السلام) را بنیانگذار کعبه معرفی کرده و آیات را طبق این نظریه تفسیر نمودهاند، میتوان به تفسیر المیزان اشاره کرد که در ذیل آیه 96 آلعمران مینویسد:
بحث تاریخی این معنا، متواتر و قطعی است که بانی کعبه ابراهیم خلیل بوده است.(11)
در مقابل این قول، با استفاده از تفاسیر شیعه، همچون تفسیر علیبن ابراهیم قمی، مجمعالبیان، منهجالصادقین، تفسیر نمونه و تسنیم، و از میان تفاسیر اهلسنّت نیز تفسیر طبری، تفسیر ابوحاتم رازی از قرن چهارم و تفسیر کبیر فخر رازی از قرن ششم، میتوان تاریخ بنای کعبه را به زمان پیش از حضرت ابراهیم (علیه السلام) و حتی حضرت آدم(علیه السلام) بازگرداند. با تحقیقی اجمالی، به نظر میرسد بیشتر تفاسیر قول دوم را اختیار کرده اند.
تفسیر نمونه در ذیل این آیه، مینویسد:
این نخستین خانه ای بوده است که برای مردم ساخته شده است. روشن است که منظور خانه عبادت و پرستش است و بنابراین، هیچ مانعی ندارد که قبل از آن خانه های مسکونی دیگری در روی زمین وجود داشته است.
7- قبل از ابراهیم معبد و پرستشگاه در جهان وجود داشته است
این تعبیر پاسخ روشنی است به آنها (نویسنده تفسیر المنار)(12) که می گویند: خانه کعبه نخستین بار به دست ابراهیم ساخته شد و ساخته شدن آن به دست آدم را در ردیف افسانه قلمداد می کنند،
در حالی که به طور مسلّم، قبل از ابراهیم معبد و پرستشگاه در جهان وجود داشته است و انبیای پیشین همچون نوح از آن استفاده میکردند و بنابراین، چگونه ممکن است خانه کعبه، که نخستین معبد در جهان است، به دست ابراهیم ساخته شده باشد؟(13)
در تأیید قول تفسیر نمونه، چند نکته قابل ذکر است:
اول. اینکه آیه واضح و آشکار بیان میکند که اولین خانهای که برای مردم قرار داده شد، خانه کعبه است; چراکه روایاتی وجود دارند که کلمه (أَوَّلَ بَیْت) را به معنای اولین خانه گرفته اند.
دوم. باید در شأن نزول آیه دقت کرد. شأن نزول از این قرار است: یهودیان هنگام تغییر قبله، در مدینه به پیامبر اعتراض کردند29 و سابقه بیت المقدّس را به رخ پیامبر کشیدند.
خداوند هم به حمایت از پیامبر، این آیه را نازل نمود تا یهودیان تصور نکنند سابقه بیت المقدّس بیشتر و مقام و منزلت آن برتر است، بلکه بیتاللّه الحرام به عنوان اولین خانه برای مردم قرار داده شده است.
8- موضوع سابقه و قدمت کعبه نسبت به بیت المقدس
اگر در شأن نزول این آیه دقت شود ـ همچنانکه تفسیر نمونه نیز چنین نظری دارد (14). این موضوع کاملا روشن میگردد که موضعگیری آیه صرفاً برای بیان موضوع سابقه و قدمت کعبه است; چراکه دعوا و موضعگیری یهود نیز بر همین قدمت و سبقت بود.
سوم. گروهی میخواهند اثبات کنند منظور از(أَوَّلَ بَیْت)اولین عبادتگاه است، نه خانه معمولی، و به روایت امام علی(علیه السلام)ـ که در بحث روایی بیان خواهد شد ـ نیز استناد میکنند. همانگونه که گذشت، تفسیر من وحی القرآن نیز همین قول را اختیار کرده و با استفاده از کلمه (لِلنَّاسِ) نتیجه گرفته که کعبه اولین عبادتگاه جهانی است.(15)
اما نکته اینجاست که این، دلیلی بر آن نیست که حضرت ابراهیم(علیه السلام) آن راساخته است. به عبارت دیگر، گرچه کعبه اولین خانه برای عبادت و طواف بوده، اما پیش از حضرت ابراهیم(علیه السلام) ساخته شده است.
چهارم. در نقلهای تاریخی میبینیم که معصومان(علیهم السلام) از ظاهر این آیه استفاده کرده اند. برای نمونه، میتوان به این نقل اشاره کرد: منصور دوانیقی قصد داشت خانه های اطراف کعبه را خراب کند و فضای اطراف بیت اللّه را گسترش دهد،
اما مردمی که در آن نزدیکی خانه داشتند، از این کار ممانعت کردند و اجازه ندادند خانه هایشان خراب شود. دعوا را به نزد امام صادق(علیه السلام)بردند، امام در جواب منصور فرمود:
نگران نباش، آیه قرآن به نفع شماست. منصور پرسید: کدام آیه؟ امام فرمود: (إِنَّ أَوَّلَ بَیْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکاً) چون به دلالت ظاهر قرآن، خانه خدا سابق بر همه خانه هاست، اولویت با خانه خداست و بقیه خانه ها بعدتر ساخته شده اند و میتوانید آنها را خراب کنید، و مردم نیز پذیرفتند.
باید دقت شود که امام از این آیه چه استفاده ای کرد. اگر منظور امام اولین عبادتگاه بود، این قابل خدشه بود و ممکن بود کسی بگوید: پیش از آن، اینجا خانه ای اجداد ما بوده است. روشن است که استدلال امام به گونهای سبقت خانه خدا را به عقب بازمیگرداند که هیچکس را یارای مقابله نیست.
پنجم. فخر رازی در تفسیر کبیر، ذیل این آیه بحث تحلیلی مفصّلی را بیان میکند و می نویسد:واعلم انّ الکعبه کانت موجودة من زمان آدم و هذا هو الاصوب و یدلّ علیه وجوه: الاوّلتکلیف الصلاة...(16)
9- قبله انبیای سابق بر ابراهیم(علیه السلام) کعبه بوده است
اولا، به مقتضای آیه 58 سوره مریم، نماز در تمام ادیان امری لازم بوده و نیاز اصلی نماز، قبله است. حال اگر قبله حضرت آدم(علیه السلام) با حضرت نوح و شیث و ادریس(علیهم السلام) متفاوت باشد، قول خداوند که فرموده است: (وُضِعَ لِلنَّاسِ) ـ نعوذ باللّه ـ باطل می شود;
یعنی ایشان از «ناس» استثنا میشوند. پس واجب است که گفته شود: قبله انبیای سابق بر ابراهیم(علیه السلام) نیز کعبه بوده است.
10- مکّه در قرآن، «امّ القری» نامیده شده
ثانیاً، مکّه در قرآن، «امّ القری» نامیده شده است و این اقتضا میکند که در شرافت و فضل بر دیگر بقاع متبرّکه سابق باشد.
11- حرمت مکّه ممکن نمی شود، مگر پس از وجود کعبه
ثالثاً، روایت پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)است که در روز فتح مکّه فرمود: مکّه در روز خلقت زمین و آسمان، حرام (حرم) شد. و حرمت مکّه ممکن نمی شود، مگر پس از وجود کعبه.
رابعاً، آثاری که از قول صحابه و تابعان حکایت شده، دلالت میکنند بر اینکه کعبه پیش از حضرت ابراهیم(علیه السلام)وجود داشته است.(17)
12-کعبه محل دعای پیامبران بوده است
زمان صدور دعاها از زبان حضرت ابراهیم(علیه السلام) را به پیش از بنای کعبه باز گردانیم:
دلیل اول. دقتی است که استاد جوادی آملی کرده اند:
سابقه داشتن کعبه را شاید بتوان از نیایش آن حضرت به هنگام اسکان خانودهاش در سرزمین مکّه استفاده کرد: (إِنِّی أَسْکَنتُ مِن ذُرِّیَّتِی...); زیرا در این زمان، حضرت اسماعیل(علیه السلام)کودکی خردسال بوده که نمیتوانسته پدر بزرگوار خویش را در بازسازی کعبه یاری دهد.
در حالی که در آیه 127 بقره، وی (اسماعیل) نیز از بنیانگذاران کعبه به شمار آمده است. بنابراین، قبل از حضرت ابراهیم، در آن مکان، هم بیت بوده و هم آن خانه منسوب به خدا بوده و هم محترم بوده.(18)
دلیل دوم. ضمایری که در متن دعاهای حضرت ابراهیم(علیه السلام)هستند به ما کمک میکنند که دریابیم زمان دعاها متفاوت بوده است. پیش از بنای کعبه، یعنی وقتی که حضرت ابراهیم(علیه السلام) به تنهایی عازم بیتالمقدّس شد، فرمود:
(إِنِّی أَسْکَنتُ); یعنی: «من» خانوادهام را در این وادی گذاردهام و میروم. اما زمان فارغ شدن از بنای کعبه، میفرماید: (رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا); یعنی: خدایا! از «ما» (من و اسماعیل)، قبول نما.
13- روایاتی هستند که از حج گزاردن انبیای پیشین حکایت میکنند
عن الرضا(علیه السلام): ... و کان ما حجّت الیه الملائکة و طافت به... فاماالنبیّون آدم و نوحاً و ابراهیم و موسی و عیسی و محمّد(صلی الله علیه وآله)...(19)
روایاتی از دحوالارض بحث می کنند.دسته ششم روایات «دحوالارض» هستند; روایتی که به وفور در کتب روایی دیده می شود، به گونه ای که حتی در کتب روایی همانند بحارالانوار60 و وسائلال شیعه61 یک باب به آن اختصاص داده شده است.
نکته قابل توجه در روایات «دحوالارض» این است که تقریباً تمامی آنها، هم به گسترده شدن زمین از زیر خانه خدا اشاره دارند و هم به اینکه در محلّ بیت، قبّهای به وجود آمده است. حال این قبه ممکن است به صورت برآمدگی و یا قطعه سنگ و یا هر چیز دیگری بوده باشد.
البته دانشمندان مسلمان با توجه به این روایات، بر این عقیدهاند و چنین توجیه میکنند که سطح کره زمین آب بوده و سپس خشکیها از زیر آب ظاهر شدهاند که شروع آن از محلّ کعبه بوده است. به هر حال، آنچه در روایات بر آن تأکید شده،
اصل قضیه «دحوالارض» است، اما اینکه به چه صورت اتفاق افتاده و شروع و پایان آن چگونه بوده، امر مبهمی است. نکته مهمی که از روایات «دحوالارض» قابل برداشت است،
اینکه زمین کعبه زمینی منحصر به فرد است و عظمت و بزرگی اش به روز خلقت زمین باز میگردد. همه پیامبران از جمله حضرت آدم(علیه السلام) مأمور به احترام آن مکان مقدّس بوده اند، تا زمانی که حضرت ابراهیم(علیه السلام)مأمور شد آنجا را بازسازی کند و آن را میعادگاه موحّدان قرار دهد. این روایت اشاره به همین موضوع دارد:
عن الرضا(علیه السلام): «... و فی خمسة و عشرین من ذاالقعده وضع البیت و هو اوّل رحمة وضعت علی الارض فجعله اللّه ـ عزّو جلّ ـ مثابة للناس و امنا...»(20)
14- کعبه از منظر کتب تاریخی
ما در اینجا در صدد نقد و بررسی اقوال مورّخان نیستیم، و فقط به ذکر اقوال ایشان بسنده میکنیم; چه بسا ایشان مطالب خود را از روایات گرفتهاند. و چه بسا به شیوهای تاریخی و با استناد به اسناد و مدارک این مطالب را اخذ کردهاند، اما از آن جهت که مورّخند در فصلی جداگانه به ایشان میپردازیم.
مورّخ مشهور، یعقوبی، مینویسد:... پس آدم به مکّه رفت و خانه را ساخت و گرد آن طواف کرد، سپس خدایش فرمود که برای خدا قربانی کند و او را بخواند و تقدیس نماید.(21)
در الکامل ابن اثیر چنین آمده است:آدم همین که به مکّه رسید، خانهای از سنگ پنج کوه بناکرد،... و پایههای آن را از کوه «حرا» آورد... خانه کعبه به همین گونه ماند تا هنگامی که خدا قوم نوح را غرق کرد و در این هنگام بود که کعبه از میان رفت و تنها پایه آن بر جای ماند تا زمانی که خدا، ابراهیم را در آن سرزمین جای داد...(22)
البته ابن اثیر در ادامه مینویسد: اینکه کعبه را آدم بناکرده باشد، چندان پذیرفته نیست و ما معتقدیم: کعبه بیگمان، از آسمان آورده شده است.(23)
ابن سعد در طبقات الکبری می نویسد:آدم خانه کعبه را از سنگ های پنج کوه ساخت... پس فرشته ای آمد و او را به عرفات برد و تمام مناسک حج را به همان طریقی که امروز مردم انجام میدهند به او آموخت و او را به مکّه برگرداند و هفت مرتبه بر گرد کعبه طواف کرد.(24)
حمداللّه مستوفی در تاریخ گزیده، حرف تازهای دارد; وی مینویسد:چون خانه کعبه، که شیث]
.jpg "چرا پیامبر (ص) فرموده است که سوره هود مرا پیر کرده است؟")
