پرسش:

آیا این سخن درست است که خداوند پس از آفرینش حضرت آدم (علیه ‌السلام)، همسرش حوّا را از دنده‌ی چپ او آفرید و زن را در آفرینش، تابع مرد و جنس دوم قرار داد؟

پاسخ:

چگونگی آفرینش انسان یکی از بزرگ‌ترین عجایب هستی و از پر رمز و رازترین آنهاست که در آیات قرآن کریم به آن پرداخته شده است. در بسیاری از آیات قرآن، سخن از آفرینش موجودی به نام انسان است.

در قرآن آمده است:

«ما انسان را از گِل خشکیده‌ای (همچون سفال) که از گل بدبوی (تیره رنگی) گرفته شده بود، آفریدیم.»(1)

«ما انسان را در بهترین صورت و نظام آفریدیم.»(2)

«از نشانه‌های او این است که شما را از خاک آفرید سپس ناگهان انسان‌هایی شدید و در روی زمین گسترش یافتید.»(3)

در این آیات سخن از خلقت موجودی به نام انسان به میان آمده است و خداوند خلقت او را از خاک اعلام کرده است نه از چیزی دیگر مثل دنده‌ی چپ آدم و مانند آن.

در برخی از آیات دیگر قرآن به آفرینش حضرت آدم و همسرش اشاره شده که در آنجا نیز سخنی از آفرینش حوّا از دنده‌ی چپ آدم نیست. قرآن می‌فرماید: «ای مردم! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید، همان کسی که همه‌ی شما را از یک انسان (حضرت آدم) آفرید و همسر او را از جنس او خلق کرد و از آن دو، مردان و زنان فراوانی منتشر ساخت»(4)

در کتاب مقدس یهود یعنی تورات، درباره‌ی خلقت با آدم و حوّا چنین آمده است:

«و خداوند خدا گفت: خوب نیست آدم تنها باشد، پس برایش معاونی موافق وی بسازیم.

و خداوند خدا هر حیوان صحرا و هر پرنده‌ی آسمان را از زمین سرشت و نزد آدم آورد تا ببیند که چه نام خواهد نهاد و آنچه آدم هر ذی حیات را خواند، همان نام او شد. پس آدم ‌همه بهایم و پرندگان آسمان و همه‌ی حیوانات صحرا را نام نهاد ولى برای آدم معاونی موافق وی یافت نشد. و خداوند خوابی گران بر آدم مستولی گردانید تا بخفت و یکی از دنده‌هایش را گرفت و گوشت جایش پر کرد.

و خداوند آن دنده را که از آدم گرفته بود، زنی بنا نهاد و وی را به نزد آدم آورد و آدم گفت: همانا این است استخوانی از استخوان‌هایم و گوشتی از گوشتم. از این سبب نساء نامید‌ه شد زیرا از انسان گرفته شد.»(5)

متأسفانه این تفکرات و تفکراتی مانند آن در طول تاریخ اسلام، توسط حدیث سازان به منابع حدیثی مسلمانان به ویژه منابع اهل سنت راه یافته است.

یکی از مفسران اهل سنت به نام ابن کثیر می‌گوید: «گذشتگان در موضوع داستان آدم (علیه ‌السلام) مطالب بسیاری نقل کرده‌اند که غالب آنها از اسرائیلیات محسوب می‌شود. برخی از این مطالب به طور قطع باطل و غلط است زیرا با حقایقی که در اختیار ماست منافات دارد.»(6)

پیشوایان و ائمه‌ی شیعه در سخنان خود روایات و احادیثی را که دال بر خلقت حوّا از دنده‌ی چپ آدم است، رد کرده‌اند و این تفکر را باطل و نادرست دانسته‌اند. شخصی از امام باقر (علیه ‌السلام) درباره‌ی ماده‌ی اولیه در آفرینش حوا پرسش کرد.

امام فرمودند: «مردم معاصر این زمان در این رمینه چه نظری دارند؟» آن شخص پاسخ داد: «نظر غالب و رایج در حال حاضر این است که حوا از دنده‌ی چپ آدم آفریده شده است» امام فرمودند: «خداوند منزه ‌تر و پاک ‌تر از آن است که حوّا را از دنده‌ی چپ آدم بیافریند. خداوند حوّا را از همان گل آدم آفریده است.»(7)

بنابر آنچه گفته شد، به خوبی روشن می‌شود که سخن کسانی که می‌گویند چون آفرینش اولین زن یعنی حوّا از دنده‌ی چپ حضرت آدم (علیه ‌السلام) بوده است، اسلام زن را موجودی درجه دوم و فرعی نسبت به مرد می‌داند، از اساس و پایه، باطل و نادرست است.

افزون بر این، حتی اگر خلقت حوّا را از دنده‌ی چپ آدم بدانیم، باز به دلایل زیر این مطلب دلالتی بر فرعی بودن آفرینش زن ندارد:

1. ماده‌ی اولیه‌ی آفرینش آدم و حوّا هرچه باشد، اساس ارزشمندی و جنبه‌ی انسانی آن دو ناشی از دمیده شدن روح الهی در آنان است. خداوند خطاب به ملائکه می‌فرماید: «هنگامی‌که ساخت کالبد او (انسان) را کامل کردم و از روح خود (روح مبارک و شایسته‌ی منسوب به خودم) در او دمیدم، پس همگی برای او به سجده افتید.»(8)

دمیدن روح در کالبد مادی انسان، در واقع، ایجاد شخصیت و فطرت انسانی است و در بُعد انسانی، تفاوتی میان زن و مرد نیست و هر دو از مقام بلند انسانیت به طور یکسان برخوردارند.

2. بر فرض صحت خلقت حوّا از دنده‌ی چپ آدم، این مسئله دلالت بر فرع بودن و تبعی بودن حوا نسبت به آدم ندارد بلکه به عکس، بنا بر چنین فرضی، ماده‌ی اولیه‌ی خلقت آدم خاک بوده است اما ماده‌ی اولیه‌ی حوّا، استخوانِ یک موجود زنده و برترین آفریده‌ی خداوند بوده است.

بنابراین ماده‌ی اولیه‌ی حوّا، برتر و پیشرفته ‌تر از آدم بوده است. و حوّا نه تنها از نظر آفرینش، پایین‌ تر از آدم نیست، ممکن است بالاتر باشد. اما همان گونه که گفتیم، ارزشمندی زن و مرد به ابعاد مادی آن دو نیست.

بدن انسان از نظر مادی شباهت‌های بسیاری به: برخی از حیوانات دارد امّا آنچه او را کاملاً ممتاز ساخته و او را برترین آفریده‌ی جهان هستی قرار داده است، جنبه‌های روحی و عقلی اوست.

پی‌نوشت‌ها:

1- سوره حجر (15): آیه 26
2- سوره تین (95): آیه 4
3- سوره روم (30): آیه 20
4- سوره نساء (4): آیه 1
5- تورات، سفر پیدایش، باب دوم: 24-18
6- اسماعیل ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج 5، ص 152، در تفسیر آیه‌ی 50 سوره‌ی کهف.
7- محمد بن مسعود عیاشی، کتاب التفسیر، ج 1، ص 216
8- سوره ص (38): آیه 72

منبع:
مقام و جایگاه زن، سیدجعفر حق شناس، با همکاری پژوهشکده باقرالعلوم (علیه ‌السلام)، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، چاپ اول، پاییز 1390.