تربيت محبت آميز؛ بهترين هديه براي کودک
نويسنده:زهره قاسمي
شخصيت و منش اصلي هر فردي از دوران کودکي او پي ريزي مي شود ودر اين امر؛اطرافيان به ويژه والدين، بيشترين و پايدارترين نقش را دارند.پدر ومادر، خواه ناخواه، عيني ترين الگو و مهم ترين عنصر اثر گذار درزندگي کودکان هستند و در همه مراحل زندگي خود،ديدگاه ها،باورها و جهت گيري ها يشان را در مورد مسائل گوناگون به کودکان منتقل مي کنند.کودکان با ديدن رفتار و برخورد والدين خويش با ديگران، بسياري از نکات تربيتي را فرا مي گيرندو حتي با زير نظر گرفتن پدر و مادر، مي خواهند ببينند نکاتي را که آنها به کودکان سفارش مي کنند؛ خودشان نيز در زندگي عمل مي کنند يا نه.در صورتي که کوچک ترين تناقضي در انديشه و عمل بزرگ ترها وجود داشته باشد، کودکان رفتارها و نکاتي را که بزرگ ترها در تلاشند به آنها بياموزند؛ نمي پذيرند وياد نمي گيرند.در واقع، کودکان آيينه تمام نماي والدين خواهند بود و آنچه مي گوييم، نخواهند شد، بلکه همان مي شوند که در عمل از ما مي بينند.رفتارهايي که کودکان از بدو تولد تا بزرگ سالي از خانواده مي آموزند، در پرورش ديدگاه، انديشه و احساساتشان اهميت دارد.
در آموزه هاي دين اسلام نيز آمده است آنچه کودک در دوران نخست زندگي اش مي آموزد، تاپايان عمر، اورا همراهي مي کند. به همين دليل، اين مرحله از زندگي و نقش بسزاي والدين در تربيت وآموزش کودکان، از اهميت و ارزش بالايي برخوردار است. بسياري از والدين از اهميت اين دوران آگاهي دارند، ولي گاه ديده مي شود که برخي والدين ناخواسته در حق کودک خود کوتاهي مي کنند وبا به کار بردن روش هاي آموزش و پرورش نادرست، از جمله زياده روي يا کوتاهي در تربيت،موجب شکل گيري بعضي رفتار و عادت هاي ناپسند ونابهنجار دراو مي شوند. اين در صورتي است که والدين وظيفه دارند هم گام با يکديگر، با هم فکري و ياري کارشناسان و متخصصان، با به کارگيري روش هاي درست و پرهيز از هر گونه و سواس يا بي توجهي، کودکان خويش را پرورش دهند.روشي که پدر مادرها براي تربيت فرزندان به کار مي بندند، بايد روشي سازنده، مؤثروبراساس توانايي هاي آنها باشد.
يکي از جنبه هاي مهم تربيت در تکوين شخصيت آدمي، توجه به نيازهاي رواني در دوران کودکي است. کودک در کنار نيازهاي جسماني، به توجه و مراقبت هاي رواني و پرورش عاطفي، اجتماعي، نيازمند است .از جمله نيازهاي رواني و ضروري کودک، نياز به محبت است. محبت و احترام، مهم ترين عامل تأمين سلامت و بهداشت روان کودک و بهترين روش تربيت است.
مهرباني با کودکان، شيوه و روش رسول خدا(ص)بود.آن بزرگوار به والدين سفارش مي کرد با فرزندانتان به عدالت رفتار کنيد؛ همان گونه که دوست داريد با شما به نيکي ، مهرباني و عدالت رفتار شود.
خانواده، مطمئن ترين مکاني است که در آن کودک مي تواند احساس محبت و صميميت خالصانه را درک کند. اگر اين محبت و عشق از کودک دريغ شود، موجب پيدايش آثار فردي و اجتماعي ناگوار و گاه جبران ناپذيري در دوران بزرگ سالي مي شود. کم محبتي در دوران کودکي، زمينه ساز بسياري از شرارت ها، جنايت ها و آشفتگي هاي اجتماعي از جمله نااميدي و پرتوقعي است. با استوار کردن بناي تربيت کودک بر اصل احترام و محبت، مي توان بسياري از نابساماني هاي روحي و رواني کودک را اصلاح و اورا به سوي هدف مورد نظر که همانا رشد و پرورش انساني سالم و سودمند است، هدايت کرد.
بايد براي کودک وقت بگذاريم و با گفت و گو از روي حوصله و دورانديشي، بيان آشکار و نهان امور به اندازه لازم، محبت ورزيدن وبرقراري ارتباط درست و ميانه با وي ، انديشه و رفتار نادرستش را اصلاح کنيم و دانش کودک را در زمينه شناخت و اراده او را در عمل به رفتارهاي شايسته وپسنديده افزايش دهيم .بايد رفتارهاي کودک را فرصتي براي يادگيري و کسب تجربه در او بدانيم؛ زيرا آموخته ها و توانايي هاي کودک، محدود است ونياز دارد او را به دليل بي تجربگي هايش ، با محبت و درک و احترام، هدايت و راهنمايي کنيم.
تماس جسماني با کودک مثل در آغوش گرفتن، بوسيدن،نوازش کردن ودست بر سر او کشيدن، راهي براي برقراري ارتباط با او و اطمينان خاطر دادن به وي براي اين است که او ارزشمند است و خانواده همواره از او حمايت عاطفي خواهد کرد. صحبت کردن و گوش دادن به حرف هاي کودک نيز به اندازه تماس جسماني، براي حفظ ارتباط با کودک اهميت دارد. پس براي داشتن ارتباطي مناسب با کودک، هر بار که رفتار شايسته اي انجام مي دهد؛ بايد اورادر آغوش بگيريم، ببوسيم و تحسين کنيم و درهر بار صحبت با کودک، او را لمس کنيم و به چشمانش بنگريم تا محبت و امنيت رواني را به وي هديه دهيم .رسول اکرم(ص) هرروز صبح برسر فرزندان و نوادگانش دست مهر مي کشيدو مي فرمود:
فرزندانتان را زياد ببوسيد.براي هر بوسه تان، در بهشت ، مقامي است وحتي فرشتگان به تعداد بوسه هايتان ، مرتبه هايي برايتان [دربهشت]مي نويسند.(1)
همچنين ايشان فرموده است:
هرکس فرزند خودرا زياد ببوسد، خداوند براي او ثواب مي نويسد وهرکس اورا شاد کند، خداوند اورا در روز قيامت شاد خواهد کرد(2)
کودک بايد با فهم و احساس واقعي باور کند والدين دوستش دارندو برايش احترام قائل هستند. پس بايد اين دوست داشتن و احترام گذاشتن را به خوبي به او نشان دهند.درضمن با بيان علاقه و تکريم کودک، در موارد لزوم مي توان اطاعت پذيري را از او خواست.
رفتار محبت آميز و محترمانه و برقراري ارتباط متناسب ودرست با کودک، در روح وروان اوتأثيرفراواني دارد. اين گونه برخوردها،اورابه زندگي ، دل گرم و عواطف لطيف وي را تقويت مي کند وحس کمک به ديگران و مهرباني را در او بيدار مي سازد. لازم است افزون بر تأمين اين نياز رواني کودک، محبت و احترام به همنوع را نيز به او بياموزيم. اين کار را با امر و نهي کردن نمي توان آموخت؛ بلکه بايد با عمل خويش بياموزيم که چگونه مي توان محترمانه برخورد کرد. اگر کودک؛ والدين خود را افرادي فهميده وبا محبت ببيند؛ ياد مي گيرد که با ديگران همين گونه رفتار کند،چون دوست دارد هميشه والدين واطرافيان را از خود راضي نگه دارد.
بايد توجه داشت همان گونه که کمبود مهر ومحبت آثار خطرناکي براي فرد و جامعه به دنبال دارد، زياده روي در الفت و محبت نيز کودک را ناتوان و بي اراده مي کند وحس مسئوليت پذيري ،اعتماد به نفس و شجاعت دراوتقويت نمي شود. پس درمحبت کردن به کودکان نيز چون ديگر کارها بايد ميانه رو بود.
يکي از روش هاي پسنديده که بر محبت ومهرورزي مي افزايد، پاداش دادن است که اين امر به ويژه در کودکان تأثير شگرفي دارد.رسول اکرم(ص)درباره ارزش و اهميت هديه دادن به کودکان فرموده است:
کسي که هديه اي را از بازار براي کودکش ببرد، همانند کسي است که صدقه اي حمل مي کندتا آن را به مقصد برساند(3)
امروزه بسياري از روان شناسان نيز بر تشويق و تحسين کودکان تأکيد مي کنند؛ زيرا اگر اين امر بجا و به اندازه صورت گيرد، دگرگوني جدي در زندگي کودک ايجاد مي کند. همان گونه که ما بزرگ سالان در برابر بسياري از رفتارهاي خوبمان پاداش مي گيريم، لازم است هر بار که کودک رفتار پسنديده و مطلوبي انجام مي دهد؛ بي درنگ؛ به او پاداش بدهيم . البته نه تنها براي نتيجه کار خوب، بلکه به دليل همت و تلاشي که در اين راه انجام داده است، بايد اوراتشويق و تحسين کنيم. پاداش دادن، تحسين و پرهيز از تنبيه، از انگيزه هاي مهم کودک براي ادامه دادن و تکرار رفتار مناسب و شايسته دراوست وقدرت تشخيص رفتار پسنديده و ناپسند از يکديگر، در ذهن وي تقويت مي شود. استفاده درست از پاداش به ويژه درحضور ديگران، يکي از اهرم هاي مؤثر در آموزش رفتارهاي پسنديده به کودکان است. کودک، نخست در برابر رفتار مناسبش پاداش دريافت ميكند،ولي كم كم به اين فهم ودرك مي رسد كه بدون داشتن انتظار براي دريافت پاداش، رفتار درست را تنها به اين دليل، انجام دهد که شايسته است.نکته مهم اين است که کودک را بايد صادقانه، با ميانه روي و پرهيزاز زياده روي ، تشويق و تحسين کنيم و نيايد پيوسته و بدون دليل يا نابجا به او پاداش وهديه مادي بدهيم. بايد اعتدال و تنوع د رشيوه هاي پاداش دهي را در نظر بگيريم وبا اهداي جوايز به صورت اتفاقي، کودک را خوش حال و غافل گير کنيم. همچنين لازم است انواع پاداش هاي گفتاري، رفتاري و مادي را براي کودک خود به کار ببريم و گاه در کنار پاداش مادي، با تشويق و تحسين،اورا در آغوش بگيريم و نوازش کنيم.
کودک در هر حالتي، حتي اگر رفتار نادرستي هم انجام داده باشد؛به توجه و عشق پدر و مادر نيازمند است. پس هيچگاه به دليل رفتار نادرست و ناشايست کودک، او را تنبيه بدني نکنيم وبا کنترل خويشتن ؛ از دادزدن وتوهين و سرزنش وي بپرهيزيم. البته در توبيخ و تربيت هشداري اونيز بايد برخوردي قاطع و جدي داشته باشيم . پيامبر گرامي اسلام مي فرمايد:«کودک را نزن،بلکه با او قهر کن، ولي نه براي مدت طولاني »(4) پرورش محبت آميز ، بهترين پاداش و هديه والدين به کودکان است واز آنجا که آنها دوست دارند به والدين خود نزديک باشند، بايد وقت بيشتري را براي در کنار آنها بودن اختصاص دهيم. کودکان در پرتو مهرباني و بخشندگي، به آرامش روحي مي رسندو اين آرامش و امنيت سبب مي شود کودک با رواني سالم پرورش يابدوبا پيروي از اصول درست اخلاقي و رفتاري، آينده درخشان و شادي را براي خود پي ريزي کند.
از ياد نبريم که ما نيز همچون کودکانمان،روزي اين راه را آغاز کرده ايم و هنوز هم در راهيم و ردپاي آن دوران طلايي؛ در بسياري از رفتارها و نگرش هايمان ديده مي شود وانکار ناپذير است.روزي والدين براي رشد و پرورش ما کمر همت بستند و همه دانسته ها و تجربه هاي خود و ديگران را در اين زمينه به کار بردند. حال نوبت ماست که با توکل به خدا با به کارگيري روش هاي ميانه ودرست، درراه پرورش و شکل دهي شخصيت کودک خود و شکوفايي استعدادهاي دروني او بيشترين دقت و تلاش را صرف کنيم.
به گفته جبران خليل جبران:
کمان دار که خداست، والدين را چون کمان خم مي کند و فرزندان آينده را چون تير به فضاهاي دورکه مقصود اوست، پرتاب مي کند. پس به دنبال اين باشيم که به بهترين نحو، فرزندانمان را به سوي مبدا کمال و درک سر منزل مقصود سوق دهيم . (5)
/ن
در آموزه هاي دين اسلام نيز آمده است آنچه کودک در دوران نخست زندگي اش مي آموزد، تاپايان عمر، اورا همراهي مي کند. به همين دليل، اين مرحله از زندگي و نقش بسزاي والدين در تربيت وآموزش کودکان، از اهميت و ارزش بالايي برخوردار است. بسياري از والدين از اهميت اين دوران آگاهي دارند، ولي گاه ديده مي شود که برخي والدين ناخواسته در حق کودک خود کوتاهي مي کنند وبا به کار بردن روش هاي آموزش و پرورش نادرست، از جمله زياده روي يا کوتاهي در تربيت،موجب شکل گيري بعضي رفتار و عادت هاي ناپسند ونابهنجار دراو مي شوند. اين در صورتي است که والدين وظيفه دارند هم گام با يکديگر، با هم فکري و ياري کارشناسان و متخصصان، با به کارگيري روش هاي درست و پرهيز از هر گونه و سواس يا بي توجهي، کودکان خويش را پرورش دهند.روشي که پدر مادرها براي تربيت فرزندان به کار مي بندند، بايد روشي سازنده، مؤثروبراساس توانايي هاي آنها باشد.
يکي از جنبه هاي مهم تربيت در تکوين شخصيت آدمي، توجه به نيازهاي رواني در دوران کودکي است. کودک در کنار نيازهاي جسماني، به توجه و مراقبت هاي رواني و پرورش عاطفي، اجتماعي، نيازمند است .از جمله نيازهاي رواني و ضروري کودک، نياز به محبت است. محبت و احترام، مهم ترين عامل تأمين سلامت و بهداشت روان کودک و بهترين روش تربيت است.
مهرباني با کودکان، شيوه و روش رسول خدا(ص)بود.آن بزرگوار به والدين سفارش مي کرد با فرزندانتان به عدالت رفتار کنيد؛ همان گونه که دوست داريد با شما به نيکي ، مهرباني و عدالت رفتار شود.
خانواده، مطمئن ترين مکاني است که در آن کودک مي تواند احساس محبت و صميميت خالصانه را درک کند. اگر اين محبت و عشق از کودک دريغ شود، موجب پيدايش آثار فردي و اجتماعي ناگوار و گاه جبران ناپذيري در دوران بزرگ سالي مي شود. کم محبتي در دوران کودکي، زمينه ساز بسياري از شرارت ها، جنايت ها و آشفتگي هاي اجتماعي از جمله نااميدي و پرتوقعي است. با استوار کردن بناي تربيت کودک بر اصل احترام و محبت، مي توان بسياري از نابساماني هاي روحي و رواني کودک را اصلاح و اورا به سوي هدف مورد نظر که همانا رشد و پرورش انساني سالم و سودمند است، هدايت کرد.
بايد براي کودک وقت بگذاريم و با گفت و گو از روي حوصله و دورانديشي، بيان آشکار و نهان امور به اندازه لازم، محبت ورزيدن وبرقراري ارتباط درست و ميانه با وي ، انديشه و رفتار نادرستش را اصلاح کنيم و دانش کودک را در زمينه شناخت و اراده او را در عمل به رفتارهاي شايسته وپسنديده افزايش دهيم .بايد رفتارهاي کودک را فرصتي براي يادگيري و کسب تجربه در او بدانيم؛ زيرا آموخته ها و توانايي هاي کودک، محدود است ونياز دارد او را به دليل بي تجربگي هايش ، با محبت و درک و احترام، هدايت و راهنمايي کنيم.
تماس جسماني با کودک مثل در آغوش گرفتن، بوسيدن،نوازش کردن ودست بر سر او کشيدن، راهي براي برقراري ارتباط با او و اطمينان خاطر دادن به وي براي اين است که او ارزشمند است و خانواده همواره از او حمايت عاطفي خواهد کرد. صحبت کردن و گوش دادن به حرف هاي کودک نيز به اندازه تماس جسماني، براي حفظ ارتباط با کودک اهميت دارد. پس براي داشتن ارتباطي مناسب با کودک، هر بار که رفتار شايسته اي انجام مي دهد؛ بايد اورادر آغوش بگيريم، ببوسيم و تحسين کنيم و درهر بار صحبت با کودک، او را لمس کنيم و به چشمانش بنگريم تا محبت و امنيت رواني را به وي هديه دهيم .رسول اکرم(ص) هرروز صبح برسر فرزندان و نوادگانش دست مهر مي کشيدو مي فرمود:
فرزندانتان را زياد ببوسيد.براي هر بوسه تان، در بهشت ، مقامي است وحتي فرشتگان به تعداد بوسه هايتان ، مرتبه هايي برايتان [دربهشت]مي نويسند.(1)
همچنين ايشان فرموده است:
هرکس فرزند خودرا زياد ببوسد، خداوند براي او ثواب مي نويسد وهرکس اورا شاد کند، خداوند اورا در روز قيامت شاد خواهد کرد(2)
کودک بايد با فهم و احساس واقعي باور کند والدين دوستش دارندو برايش احترام قائل هستند. پس بايد اين دوست داشتن و احترام گذاشتن را به خوبي به او نشان دهند.درضمن با بيان علاقه و تکريم کودک، در موارد لزوم مي توان اطاعت پذيري را از او خواست.
رفتار محبت آميز و محترمانه و برقراري ارتباط متناسب ودرست با کودک، در روح وروان اوتأثيرفراواني دارد. اين گونه برخوردها،اورابه زندگي ، دل گرم و عواطف لطيف وي را تقويت مي کند وحس کمک به ديگران و مهرباني را در او بيدار مي سازد. لازم است افزون بر تأمين اين نياز رواني کودک، محبت و احترام به همنوع را نيز به او بياموزيم. اين کار را با امر و نهي کردن نمي توان آموخت؛ بلکه بايد با عمل خويش بياموزيم که چگونه مي توان محترمانه برخورد کرد. اگر کودک؛ والدين خود را افرادي فهميده وبا محبت ببيند؛ ياد مي گيرد که با ديگران همين گونه رفتار کند،چون دوست دارد هميشه والدين واطرافيان را از خود راضي نگه دارد.
بايد توجه داشت همان گونه که کمبود مهر ومحبت آثار خطرناکي براي فرد و جامعه به دنبال دارد، زياده روي در الفت و محبت نيز کودک را ناتوان و بي اراده مي کند وحس مسئوليت پذيري ،اعتماد به نفس و شجاعت دراوتقويت نمي شود. پس درمحبت کردن به کودکان نيز چون ديگر کارها بايد ميانه رو بود.
يکي از روش هاي پسنديده که بر محبت ومهرورزي مي افزايد، پاداش دادن است که اين امر به ويژه در کودکان تأثير شگرفي دارد.رسول اکرم(ص)درباره ارزش و اهميت هديه دادن به کودکان فرموده است:
کسي که هديه اي را از بازار براي کودکش ببرد، همانند کسي است که صدقه اي حمل مي کندتا آن را به مقصد برساند(3)
امروزه بسياري از روان شناسان نيز بر تشويق و تحسين کودکان تأکيد مي کنند؛ زيرا اگر اين امر بجا و به اندازه صورت گيرد، دگرگوني جدي در زندگي کودک ايجاد مي کند. همان گونه که ما بزرگ سالان در برابر بسياري از رفتارهاي خوبمان پاداش مي گيريم، لازم است هر بار که کودک رفتار پسنديده و مطلوبي انجام مي دهد؛ بي درنگ؛ به او پاداش بدهيم . البته نه تنها براي نتيجه کار خوب، بلکه به دليل همت و تلاشي که در اين راه انجام داده است، بايد اوراتشويق و تحسين کنيم. پاداش دادن، تحسين و پرهيز از تنبيه، از انگيزه هاي مهم کودک براي ادامه دادن و تکرار رفتار مناسب و شايسته دراوست وقدرت تشخيص رفتار پسنديده و ناپسند از يکديگر، در ذهن وي تقويت مي شود. استفاده درست از پاداش به ويژه درحضور ديگران، يکي از اهرم هاي مؤثر در آموزش رفتارهاي پسنديده به کودکان است. کودک، نخست در برابر رفتار مناسبش پاداش دريافت ميكند،ولي كم كم به اين فهم ودرك مي رسد كه بدون داشتن انتظار براي دريافت پاداش، رفتار درست را تنها به اين دليل، انجام دهد که شايسته است.نکته مهم اين است که کودک را بايد صادقانه، با ميانه روي و پرهيزاز زياده روي ، تشويق و تحسين کنيم و نيايد پيوسته و بدون دليل يا نابجا به او پاداش وهديه مادي بدهيم. بايد اعتدال و تنوع د رشيوه هاي پاداش دهي را در نظر بگيريم وبا اهداي جوايز به صورت اتفاقي، کودک را خوش حال و غافل گير کنيم. همچنين لازم است انواع پاداش هاي گفتاري، رفتاري و مادي را براي کودک خود به کار ببريم و گاه در کنار پاداش مادي، با تشويق و تحسين،اورا در آغوش بگيريم و نوازش کنيم.
کودک در هر حالتي، حتي اگر رفتار نادرستي هم انجام داده باشد؛به توجه و عشق پدر و مادر نيازمند است. پس هيچگاه به دليل رفتار نادرست و ناشايست کودک، او را تنبيه بدني نکنيم وبا کنترل خويشتن ؛ از دادزدن وتوهين و سرزنش وي بپرهيزيم. البته در توبيخ و تربيت هشداري اونيز بايد برخوردي قاطع و جدي داشته باشيم . پيامبر گرامي اسلام مي فرمايد:«کودک را نزن،بلکه با او قهر کن، ولي نه براي مدت طولاني »(4) پرورش محبت آميز ، بهترين پاداش و هديه والدين به کودکان است واز آنجا که آنها دوست دارند به والدين خود نزديک باشند، بايد وقت بيشتري را براي در کنار آنها بودن اختصاص دهيم. کودکان در پرتو مهرباني و بخشندگي، به آرامش روحي مي رسندو اين آرامش و امنيت سبب مي شود کودک با رواني سالم پرورش يابدوبا پيروي از اصول درست اخلاقي و رفتاري، آينده درخشان و شادي را براي خود پي ريزي کند.
از ياد نبريم که ما نيز همچون کودکانمان،روزي اين راه را آغاز کرده ايم و هنوز هم در راهيم و ردپاي آن دوران طلايي؛ در بسياري از رفتارها و نگرش هايمان ديده مي شود وانکار ناپذير است.روزي والدين براي رشد و پرورش ما کمر همت بستند و همه دانسته ها و تجربه هاي خود و ديگران را در اين زمينه به کار بردند. حال نوبت ماست که با توکل به خدا با به کارگيري روش هاي ميانه ودرست، درراه پرورش و شکل دهي شخصيت کودک خود و شکوفايي استعدادهاي دروني او بيشترين دقت و تلاش را صرف کنيم.
به گفته جبران خليل جبران:
کمان دار که خداست، والدين را چون کمان خم مي کند و فرزندان آينده را چون تير به فضاهاي دورکه مقصود اوست، پرتاب مي کند. پس به دنبال اين باشيم که به بهترين نحو، فرزندانمان را به سوي مبدا کمال و درک سر منزل مقصود سوق دهيم . (5)
پي نوشت:
1. ماهنامه کودک، «مهرباني پيامبر(ص) با کودکان»، گردآوري: سارا بافتي زاده، شماره 25، خرداد1386، به نقل از: هم نام گلهاي بهاري، حسين سيدي.
2. يک هزار حديث، هادي موحدي، ص246 به نقل از کافي، ج1، ص49، ح6.
3. ماهنامه کودک، «مهرباني پيامبر(ص) با کودکان»، گردآوري: سارا بافتي زاده، شماره 25، خرداد 1386، ص47.
4. يک هزار حديث، هادي موحدي، ص247، به نقل از: عده الداعي، ص79.
5. پيامبر، جبران خليل جبران، ترجمه: دکتر حسين الهي قمشه اي، انتشارات روزنه، ص36.
/ن
.jpg "شخصیت معنوى امام خمینی (رحمه الله)")
