مشخصات

کشور	ایران
استان	آذربایجان غربی
شهرستان	سلماس
بخش	مرکزی
جمعیت	۹۲٫۸۱۱ نفر
مساحت	۲۸۹۲ کیلومتر مربع
زبان گفتار	ترکی آذربایجانی و کردی کرمانجی
مذهب	شیعه و سنی
ارتفاع از سطح دریا	۱۳۹۶ متر
شرایط آب و هوا	قسمت‌ های مرزی کوهستانی و در سایر نقاط معتدل و خنک
پیش شماره تلفن	۰۴۴۳۵۲
شناسه ملی خودرو	27 س
ره آورد	سیب، تخمه آفتابگردان، قالیبافی، گلیم بافی، سفالسازی، ریسندگی الیاف، سبد و حصیر بافی و زیلو و جاجیم بافی و ...

سلماس مرکز شهرستان در ۳۸ درجه، ۱۲ دقیقه شمالی و ۴۴ درجه و ۴۶ دقیقه و ۴۰ ثانیه شرقی در سرزمین آذربایجان در استان آذربایجان غربی به مرکزیت ارومیه واقع می‌باشد. فاصله سلماس از ارومیه ۹۵ کیلومتر، از همسایه شمالی، خوی ۴۵ کیلومتر، همسایه‌های شرقی شبستر و تسوج به ترتیب ۹۰ و ۵۵ کیلومتر می‌باشد. سلماس از طریق جاده گونئی با تبریز ارتباط دارد. این جاده در حدود ۱۶۰ کیلومتر طول دارد. از طریق راه آهن سلماس به تبریز، تهران، آنکارا، استانبول و سوریه می‌توان مسافرت کرد. ایستگاه قره تپه سلماس محل استقرار گمرک می‌باشد. مسافرین استانبول و سوریه امور گمرکی خود را در اینجا انجام می‌دهند. منطقه آزاد تجاری سلماس در این منطقه قرار دارد. فرودگاه‌های ارومیه و خوی در ۸۰ و ۲۵ کیلومتری سلماس قرار دارد. در سالهای اخیر اسکله سلماس به نام بره در دریاچه ارومیه فعال بوده ولی اینک فعالیت چندانی ندارد. از دیدگاه تاریخی، دیرینگی این شهر به دوران اورارتویی (هزاره پیش از میلاد) بازمی‌گردد. سلماس پایتخت دوم حکومت اورارتوییان بود که نام باستانی آن اولهو (=اولخو) بود. امروزه محققین دخمه‌های موجود در «قارنی یاریق»، «هؤدر»، «دئریک»، «زنجیر قالا» و چهریق و آثار مختلف قلعه‌های خان تختی، کاظم داشی «گؤیرچین قالا» را آثار اورارتویی می‌دانند. کئوپورتر انگلیسی برای نخستین بار توانست اورارتویی بودن آثار زنجیر قالا در تمر را نشان دهد. مقدسی نیز ساکنین شهر را کردها معرفی می‌کند. در سال ۱۱۰۲ تا ۱۱۰۷ هجری قمری هنگامی که صفویان ضعیف گشته بودند، سپاه عثمانی به شهر بی‌دفاع سلماس تاخت و توابعش کرد قیران، انزل، قراباغ را به سنجاق صومای ضمیمه نمود، در سال ۱۳۰۹ خورشیدی زمین لرزه‌ای به مقیاس ۷٫۲ ریشتر این شهر را که دیلمقان نامیده می‌شد ویران می‌کند. شهر جدید سلماس در کنار ویرانه‌های دیلمقان، با اصول شهرسازی مدرن، و با ایمنی بالایی (نقشه خیابان کشی شطرنجی) دوباره بنا می‌شود و نام شاپور به خود می‌گیرد. پس از انقلاب نام این شهر به سلماس برگشت پیدا می‌کند. اکثریت مردم سلماس به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند و شیعه هستند.گروهی نیز به زبان کردی کرمانجی سخن می گویند و سنی شافعی می‌باشند. عده‌ای از یهودیان هم تا سدهٔ بیستم در این منطقه زندگی می‌کردند.

این شهرستان شامل بخش‌های زیر می‌باشد:

شهرها:

شهر سلماس، شهر تازه شهر

دهستان:

دهستان زولاچای،دهستان کره‌ سنی، دهستان کناربروژ ، دهستان لکستان، دهستان چهریق، دهستان شپیران، دهستان شناتال

روستاها:

آغ‌ برزه، اخیان، باغچه‌ جیک، بلقزن، پیرمند، تمرآباد، جاندر، چهارستون، حسبشه، خانه‌ دام، درماندک، دلزی، زیوه‌ جیک، سلطان احمد، شمرین، قلعه چهریق، یونجالیق و ....

جای‌ های دیدنی شهرستان سلماس

حمام شیخ

حمام شیخ در شهر سلماس از جمله آثار تاریخی این شهر است. حمام شیخ در زمان سلطنت پهلوی‌ها یعنی در سال ۱۳۱۲ ساخته شده است. این حمام که ویژگی‌های یک حمام اصیل ایرانی را در معماری آن مشاده می‌کنیم در سال ۱۳۷۵ جز آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این حمام در بافت قدیمی و سنتی شهر قرار دارد و سالانه بخصوص در ایام نوروز پذیرای مهمانان بیشماری از نقاط مختلف کشور و حتی توریست‌های خارجی است.

کتیبه خان تختی

کتیبه خان تختی یکی از آثار تاریخی معروف شهر سلماس است. قدمت این کتیبه به گفته مورخان و باستان شناسان به قرن سوم میلادی یعنی حدود ۱۸ قرن پیش و در واقع به دوره ساسانیان برمی‌گردد. این سنگ نگاره بسیار جذاب تصویری را از پیروزی شاه ایرانی بر لشکر روم روایت می‌کند. سنگ نگاره خان تختی بر روی کوه پیرچاووش قرار دارد و برای سهولت در رسیدن به این ارتفاع از کوه پله‌هایی در مسیر تعبیه شده است. سنگ نگاره خان تختی در نزدیکی روستای خان تختی، در کوه پیرچاووش در جاده سلماس-ارومیه قرار دارد.

کلیسای گئورگ مقدس یا هفتوان

کلیسای گئورگ مقدس یا هفتوان یکی دیگر از جاذبه‌های دیدنی تاریخی سلماس است. قدمت این بنا مربوط به اواخر دوره صفوی است و بنای آن بصورت گنبدی چند ضلعی است که بر روی پایه‌های سنگی قرار گرفته است. در ورودی این کلیسا کتیبه‌هایی وجود دارد که نشان از قدمت این بنای تاریخی دارد. این بنا نیز در اسفند ۱۳۸۰ بعنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده است. این کلیسای تاریخی بعد از زمین لرزه‌ای که در سال ۱۶۵۲ در سلماس رخ داد مورد بازسازی مجدد قرار گرفته است.

کلیسای قزلجه

یکی از مهمترین دیدنی های سلماس کلیسایی به نام قزلجه در روستایی با همین نام است. کلیسایی با پلان مستطیل شکل که در دوران قاجاریه بنا شده است. این کلیسا سه نورگیردر ضلع جنوبی، یک نورگیر در دیوار شرقی و بالای محراب و یک نورگیر در ضلع غربی دارد. سنگ، خشت‌های آهکی، گچ و ملات آهک با دانه‌بندی درشت مصالحی است که برای ساخت این بنا استفاده شده است. این کلیا به عنوان یکی از بهترین جاذبه های گردشگری سلماس به ثبت ملی هم رسیده است.

تپه اهرنجان

تپه اهرنجان (Ahran jan) یک تپه باستانی در نزدیکی سلماس است که در طی دهه‌های اخیر آثار تاریخی با ارزشی در این تپه کشف شده‌اند. قدمت این تپه تاریخی به حدود ۷ هزار سال قبل از میلاد برمی‌گردد. آنچه در این تپه کشف شده است شامل ظروف سفالی است که مشابه آن در کمتر حفاری دیده شده است، علاوه بر این ظروف سفالی ابزارآلات سنگی نیز در این مکان کشف شده‌اند.

امام زاده کهنه شهر

امام زاده کهنه شهر یا امام زاده اسحاق یک جاذبه تاریخی و مذهبی در شهر سلماس است که در زمان پهلوی ساخته شده است. این اثر نیز در سال ۱۳۸۱ جز آثار ملی قرار گرفته است. این امام زاده برای مردم محلی دارای اهمیت است و در ایام مناسبت‌های مذهبی مملو از جمعیت است. بر مبنای اطلاعات به دست آمده این مکان مرقد تعدادی از فرزندان امام های علیه السلام است و مرقد شهدا نیز در محوطه این امام زاده قرار دارند.

آبشار ممکان

آبشار ممکان یکی از شگفتی ها و زیبایی های سلماس است که در 40 کیلومتری این شهر واقع شده است. این آبشار یکی از بزرگترین آبشارهای آذربایجان غربی است و ارتفاعی نزدیک به 35 متر دارد. منظره زیبا و بکر این آبشار این محدوده را به یکی از دیدنی های سلماس بدل کرده است.

تالاب آق زیارت

این تالاب به عنوان یکی از شگفتی ها و زیبایی های سلماس در 20 کیلومتری این شهر واقع شده و مساحتی نزدیک به 10 هکتار دارد. هیچ رودخانه دائمی به این تالاب وصل نیست و منبع تامین آب این تالاب به عنوان یکی از بهترین جاذبه های گردشگری سلماس آب‌های سطحی و گاها طغیان رودخانه زولاچای است. آب این تالاب شیرین است و ارتفاع آن از سطح دریا 1400 متر است.

غار قارنی یاریق

یکی از مناطق دیدنی سلماس بی‌تردید غار قارنی یاریق است که در کوهی با همین نام در جنوب سلماس واقع شده است و از شگفتی ها و زیبایی های سلماس است. نام دیگر این کوه اوچ قارداش است اما مردم محلی با نام قارنی یاریق می‌شناسند. این غار و این کوه افسانه‌های عامیانه خاصی را با خود به دنبال دارد. بنابر باور عمومی و بر اساس افسانه‌ها، در گذشته‌های دور سه برادر عاشق دختری می‌شوند. دختر که مایل به ازدواج با برادر کوچیکتر بوده قصد نداشته است میل خود را بیان کند. اصرار ادامه‌دار سه برادر سبب شد تا دخترک برای خلاصی از این وضعیت چاره‌ای بیندیشد. او مقرر کرد که در روزی معین سه برادر شروع به حفاری در شکاف کوهی کنند و هرکس که زودتر از بقیه در این مهم یعنی حفر کوه و شکافتن آن موفق باشد، دختر از آن اوست. در روز موعود سه برادر همزمان شروع به کندن کوه می‌کنند. از آنجا که دختر بیشتر برادر کوچک را دوست داشته است از بالای کوه به یاری او می‌رود و در نتیجه برادر کوچکتر زودتر موفق می‌شود. همانطور که امروزه هم مشخص است، یکی از سه شکاف به بالای کوه رسیده و دو مورد دیگر موفق نبوده‌اند. این داستانی است که عوام درباره این غار به عنوان یکی از مناطق دیدنی سلماس می‌گویند. در هر حال توصیه می‌کنیم در سفر به سلماس حتما از این غاز دیدن کنید.

افراد مشهور و مشاهیر شهرستان سلماس

میرزا سعید سلماسی

در دیلمقان به سال 1265 شمسی متولد و در سال 1287 شمسی در نبرد مشروطه خواهان و ضد انقلابیون در اطراف خوی جان باخت . در سال 1285 شمسی اولین مدرسه به سبک نوین با نام سعیدیه دردیلمقان به همت وی احداث گردید وی اولین چاپخانه سربی را به آذربایجان آورد و در تبریز دایر نمود .

کاظم رجوی دیلمقانی

از شاعرای بزرگ معاصر که در سال 1286 شمسی در دیلمقان به دنیا آمد . دیوان شعرش چاپ شده و کتاب تاریخ و جغرافیایی سلماس را به سال 1310شمسی در تبریز چاپ کرده است . وی در سـن 89 سالگی در سال 1375 در تهران در گذشت.

منبع: راسخون