آئين ازدواج در وحي قرآني
نويسنده: حجت ارشدي
بسمه تعالي
چکيده:
شرح واژه:
احمد بن فارس از دانشمندان لغت است مي گويد کلمه ي «زوج» دلالت مي کند بر تقارن چيزي با چيزي «زوج أصلٌ يَدُلُّ علي مقارَئِه شيئي لِشيئي» البته اين تقارن و جفت بودن گاهي بين دو چيز است که مثل يکديگرند و گاهي بين دو شيئي است که با هم تضاد يا تناقض دارند. (احمد بن فارس، معجم مقاييس اللغة ج 3 صفحه 35).
چنانچه لغت شناس معروف، احمد بن فيومي مي نويسد:
الزوج – الشَکل يکونُ لَهُ نظيرٌ کالأصناف و الألوان، أويکونُ له نقيضٌ کالرَّ طبِ و اليا بِس و الذَّکَرِ و الاَنثي و الَّيل و النّهار و الحُلُّوِ و المُرّ؛
زوج عبارت است از هر شکلي که داراي نظير است مانند صنف ها و رنگ ها، يا داراي نقيض است همچون تر و خشک، نر و ماده، شب و روز، شيرين و تلخ.
(احمد بن فيومي، مصابيح المنير، جزء اول صفحه 352)
ترکيب خاص عناصر را با يکديگر که محصل مزاج و سبب تکوين مواليد است ازدواج عناصر ناميده اند.
(فرهنگ معين، ج 1 صفحه 217)
زوجيت عامل هماهنگي در هستي:
ترجمه: آيا آنها به زمين نگاه نکردند که چه اندازه در آن از گياهان جفت (نر و ماده) و پرفايده آفريده ايم.
به طور کلي نه تنها در جهان انسانها، بلکه در ميان همه موجودات، حتي جمادات، يک نوع ازدواج وجود دارد و به عنوان يکي از نشانه هاي الهي و وسيله تکامل در سراسر هستي خودنمايي مي کند. لينه دانشمند و گياه شناس معروف سوئدي در اواسط قرن 18 ميلادي موفق به کشف اين شده که مسأله زوجيت در دنياي گياهان تقريباً يک قانون عمومي است و گياهان نيز مانند حيوانات از طريق آميزش نطفه نر و ماده، بار ور مي شوند و سپس ميوه مي دهند؛ ولي قرآن مجيد قرن ها قبل از اين دانشمند، کراراً در آيات مختلف به زوجيت در جهان گياهان اشاره کرده است.
بلکه قرآن زوجيت را شامل همه موجودات مي داند. آن جا که مي فرمايد:
«و من کُّلِّ شيئيٍ خَلَقنا زوجيَينِ لعلّکم تَذَکَّرون»؛ (ذاريات، آيه 39)
ترجمه: از هر چيز دو زوج آفريديم، شايد متذکر شويد.
امروز از نظر علمي مسلم است که اتم ها از اجزاي مختلفي تشکيل يافته اند، از جمله اين دو جزء است که يکي داراي بار الکتريسيته منفي است که الکترون نام دارد و ديگري داراي بار الکتريسيته مثبت است که به آن پروتون مي گويند، بايد توجه داشت که همه موجودات جهان از اتم تشکيل شده اند.
(اشتهاردي، 1378، صفحه 8 و 9)
ازدواج آيت الهي
و از نشانه هاي او اينکه همسراني از جنس خودتان براي شما آفريد تا در کنار آن ها آرامش يابيد. و در ميان شما مودّت و رحمت قرار داد.
از آياتي که با قاطعيت يکي سرشتي زن و مرد را خاطرنشان ساخته اين آيه مورد بحث است که خلقت زن را از جنس مرد دانسته و با تعبير «من انفسکم» هر دو را داراي يک سرشت معرفي کرده است، اسلام با اين طرز تفکر بينش ويژه اي به پيروان خود بخشيد و مسلمين را به حقوق زنان و مردان و يک سرشتي آن ها را معتقد ساخت در جهان بيني قرآن زن تحقير نشده و جنس پست تر معرفي نگرديده که با تعبير «من انفسکم» موجودي در رديف مرد و هم جنس او شناخته شده است.
(حجازي، 1370، صفحه 143)
صرف نظر از ساير دلايل الهيون بر اثبات وجود پروردگار و غير از بقيه آياتي که در رديف اين آيه براي بيان نشانه هاي ذات اقدس الهي آمده است در همين سوره يا سوره هاي قرآن با جمله ي «من آياتِهِ» نشانه هايي از ذات نامحدود او را آشکار ساخته است. تنها همين آيه مورد بحث مي تواند پايگاه فکري الهيون واقع شود و همچنان که خود خداوند به آن اشاره فرموده، به خوبي مي تواند مورد استدلالات علمي و عقلي براي رد بافته هاي ناروا و سخنان بي اساس مادي گرايان باشد. (همان منبع، 15)
و أنحِکُوا الأيامي مِنکُم وَ الصّالحينَ مِن عِبادِکُم وَ اِمائکُم إن يَکونُوا فُقَرَاءِ يُغنِهِمُ اللهُ مِن فضلِهِ وَ اللهُ واسُعٌ عَليمٌ.
و مردان و زنان بي همسر را همسر دهيد، و همچنين غلامان و کنيزان صالح و درستکارتان را اگر فقير و تهيدست باشند خداوند آن ها را از فضل خود بي نياز مي سازد خداوند واسع و عليم است.
اهميت اين مسأله به آن پايه است که در حديثي از امير مؤمنان علي (ع) مي خوانيم «بهترين شفاعت آن است که در ميان دو نفر براي امر ازدواج ميانجيگري کني تا اين امر به سامان برسد. (مکارم شيرازي، 1382، جلد 4، صفحه 293)
در اين آيه همه مردم مورد خطاب خدا قرار گرفته اند تا با تعاون، وساطت و کمک هاي مالي و فراهم نمودن اسباب کاري بي همسران را داراي همسر کنند و در امر مقدس و پراهميت ازدواج که يک امر ضروري براي حفظ عفت جامعه است بي تفاوت نباشند. (اشتهاردي، 1378، صفحه 3)
کسي که براي تحقق ازدواج بين مؤمنين و مؤمنات اقدام کند، خداوند علاوه بر پاداش هاي بسيار عظيم تا آن جا به او لطف مي کند که:
هر گامي که انسان در اين راه بردارد و هر کلمه اي که در اين باره بگويد ثواب يک سال عبادت را که شب ها آن با قيام و عبادت به سرآيد و روزهاي آن روزه بگيرد در نامه عمل او مي نويسند. (حرّ عاملي، جلد 14، صفحه 27)
واژگان آيه:
«السکون ثبوت الشيئي بعدَ تحَرُّکٍ» سکون عبارت است از ثابت شدن شيئي بعد از حرکت.
بنابراين آرامش و استقرار را که ضد حرکت و خلاف اضطراب است سکون نامند.
(راغب اصفهاني، صفحه 236)
مَوَدَّة
معناي کلمه مَوَدَّة:
ودّ: کلمه تدل علي محبَّةً، وَدِدتُهُ
و در ريشه مودت مي باشد کلمه اي است که به محبت دلالت مي کند يعني فردي را دوست دارم. (احمد بن فارس، صفحه 75)
اين آيه بيانگر آن است که هدف از ازدواج سکون آرامش همسران است اين مطلب در آيه 189 سوره اعراف نيز آمده است بنابراين ازدواج يکي از مواهب بزرگ الهي بر بشر است چرا که مايه آرامش همسران مي گردد هم آرامش روحي، هم آرامش جسمي، هم فردي و هم اجتماعي. از نظر جسمي بيماري ها و پريشاني هايي که به خاطر ترک ازدواج براي جسم بشر پيش مي آيد قابل انکار نيست و از نظر روحي عدم تعادل روحي و ناآراميهاي رواني که دامنگير افراد مجرد مي شود چشمگير است از نظر اجتماعي افراد مجرد کمتر احساس مسئوليت مي کنند و به همين جهت انتحار و خودکشي در ميان مجردان بيشتر ديده مي شود از سوي ديگر ازدواج باعث پيوند محبت آميز و عاطفي مي شود و همين محبت و رحمت رشته هاي افراد جامعه را به يکديگر گره مي زند و پيوند آن ها را محکمتر مي کند.
(حجازي، 1370، صفحه 29)
مرحوم مقدس اردبيلي در ذيل اين قسمت از آيه شريفه که مي فرمايد:
«إنَ يکُونوا فُقَراءَ يغنهم الله من فَضلِه»
اگر آن ها «زن و شوهر» فقير بودند خداوند از فضل خود آن ها را بي نياز و غني مي گرداند.
آورده است: «ظاهر آيه شريفه بر عدم اشتراط قدرت مالي و تمکن زوج دارد و اين آيه شريفه دلالت برتر غيب و تشويق اولياء و وکلاء زوجه بر تزويج مولي عليه آن ها دارد و فقر و ناداري مانعي براي ازدواج محسوب نشده است به دليل اين که خداوند بي نياز کننده است بلکه آنچه از احاديث و روايات استفاده مي شود آنست که خود امر ازدواج غنا و بي نيازي است و ترک آن به خاطر ترس از فقر به منزله در سوء ظن به خداست.
(احمد بن محمد (مقدس اردبيلي) 1387، 639)
«واللهُ واسِعٌ عَليم»
قدرت خداوند آن چنان وسيع است که پهنه عالم هستي را فرا مي گيرد و علم او چنان گسترده است که از نيات همه کس مخصوصاً آن ها که به نيت حفظ عفت و پاکدامني اقدام مي کنند آگاه است و همه را مشمول فضل و کرم خود قرار خواهد داد.
بعد از ازدواج شخصيت انسانها تبديل به شخصيت اجتماعي مي شود و خود را شديداً مسئول حفظ همسر و آبروي خانواده و تأمين وسايل زندگي آينده فرزندان مي بيند و به همين دليل تمام هوش و ابتکار و استعداد خود را به کار مي بندد و در حفظ درآمدهاي خود و صرفه جويي تلاش مي کند و در مدت کوتاهي مي تواند بر فقر چيره شود و بدون شک امدادهاي الهي و نيروهاي مرموز معنوي نيز به کمک چنين افرادي مي آيد که براي انجام وظيفه انساني و حفظ پاکي خود اقدام به ازدواج مي کنند.
(مکارم شيرازي، 1382، ج 3، صفحه 249)
ازدواج از نظر اجتماعي:
(اشتهاردي، 1378، صفحه 21)
پيامبر اکرم فرمودند: ما بَني في الإسلامِ بناءٌ أحَبٌّ الي الله عزوجل و أعَزَّ مِنَ التّزويج.
در اسلام، در پيشگاه خدا بنايي برپا نشده که محبوبتر و عزيزتر از بناي ازدواج باشد.
(علامه مجلسي، جلد 103، صفحه 221)
نيز فرمودند:
«النّکاحُ سُنَتي، فَمَن رَغِبَ عَن سُنَّتي فَلَيسُ مِنّي»
ازدواج از جمله سنت هاي من است. پس کسي که از سنت من دوري کند از من نيست.
(حر عاملي، جلد 14، صفحه 7 و 8)
به گفته دانشمندان اخلاق، انگيزه اصلي گناهان و انحرافات اخلاقي سه قوه است:
1- قوه شهويه
2- قوه غصبيه
3- قوه وهميّه
که اين سه قوه در مرز تعديل خود در وجود انسان براي دفع مفاسد و جلب ارزش ها لازم اند در مورد قوه شهويه يکي از اموري که عامل تعديل صحيح آن در شهوت جنسي مي شود ازدواج است که موجب کنترل اين قوه شده و آن را از تجاوز و طغيان باز مي دارد.
(اشتهاردي، 1378، صفحه 19)
$ ازدواج ضامن بقاي نسل
«نِسائُکُم حَرثٌ لَکُم فَاتَوهم حَرثَکُم أنّي شئتُم و قَدَموا لِانفُسِکُم» (بقره 223)
همسران شما مرکز بذرافشاني شما هستند، شما هر زمان که بخواهيد مي توانيد با آن ها آميزش کنيد ولي (سعي کنيد با پرورش فرزندان صالح) اثر نيکي براي خود از پيش بفرستيد.
قرآن با اين بيان ضرورت وجود زن را در اجتماع انساني بيان مي کند که به او به عنوان وسيله اطفاي شهوت ننگريد، بلکه زن يک وسيله اي براي بقاء نسل حفظ حيات نوع بشر و مرکز و مدرسه اي براي پرورش فرزندان شايسته است.
(حجازي 1370، صفحه 31)
«هُنُّ لباسٌ لُکُم و أنتُم لِباسٌ لَهٌنَّ»
آن ها لباس شما هستند و شما لباس آن ها هستيد.
تعبير به لباس در مورد زن و شوهر، از چند نظر قابل توجه است.
همانگونه که لباس انسان ها را از سرما و گرما و خطرات و نفوذ بيماري ها به بدن حفظ مي کند زن و شوهر نيز همديگر را از خطرها و آسيب ها و طغيان جنسي حفظ مي کند. همان گونه که لباس عيب هاي بدن او را مي پوشاند، زن و شوهر عيوب همديگر را مي پوشانند. همانگونه که لباس، زينت براي انسان است، زن و شوهر مايه زينت و آراستگي همديگر هستند (همان منبع، صفحه 31)
نتيجه گيري:
به اميد روزي که تمامي جوانان مسلمان بتوانند به راحتي و بدون نگران مبادرت به ازدواج نمايند و از اين رهگذر سلامت و سعادت را براي خود و جامعه شان به ارمغان آورند.
منابع
1- قرآن کريم.
2- احمد بن فارس، معجم مقاييس اللغة، جلد 3 صفحه 35.
3- احمد بن فيومي، مصابح المنير، جزء اول صفحه 352 .
4- حجازي، سيد جمال الدين، ازدواج در نظام آفرينش، 1370 انتشارات ميقات.
5- حر عاملي، وسائل الشيعه، جلد 14 .
6- راغب اصفهاني، المفردات في غريب القرآن .
7- مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، جلد 103 .
8- محمدي اشتهاردي، محمد، ازدواج و شيوه همسرداري از ديدگاه اسلام، 1378، انتشارات يوسف.
9- معين، محمد، فرهنگ فارسي، 1383، انتشارات معين.
10- مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، جلد 3، 1382، چاپخانه مروي.
11- مقدس اردبيلي، احمد بن محمد، زبدة البيان، 1378، انتشارات مومنين.
منبع:فصلنامه قرآني کوثر / شماره 33
/ن
