پیریحیی جمالی صوفی از خوشنویسان صاحبنام سده هشتم هجری است. او از حلقههای مهم انتقال مرکز خوشنویسی اسلامی از بغداد به داخل ایران به شمار میآید.
پیریحیی جمالی صوفی از خوشنویسان دوران امیر جمال الدین شاه شیخ ابواسحاق (۷۲۱−۷۵۸ ق/ ۱۳۵۷ ۱۳۲۱ م)، معروف به شیخ ابو اسحاق و شاه شیخ، مشهورترین و واپسین فرمانروای خاندان اینجو بود که در اواخر دوره ایلخانان بر فارس و اصفهان فرمان میراند. پیریحیی از هنرمندان و خطاطانی بود که بسیار مورد توجه ابواسحاق بود.
پیریحیی از شاگردان احمد رومی است که نزد مبارکشاه زرّینقلم نیز تعلیم خط گرفته است. وی صوفی مشرب بود و کتابت بعضی کتیبههای ابنیۀ نجف بهخط اوست.
پیر یحیی در خدمت امیرچوپان سلدوز (مقتول در ۷۲۲ ق.) از امرای ابوسعید بهادر و بعضی از امرای آل مظفر میزیست و سلسلۀ شاگردی خوشنویسان عراق به او میرسد.
از خطوط او دیدهام: قرآن سلطانی کوچک مُذهّب ممتاز. نسخ یاقوتی نیمدودانگ ممتاز در هر صفحه سه سطر ریحان سهدانگ جلی ممتاز و سرسورهها ثلث سهدانگ عالی با رقم: «کتبه یحیی الصوفی حامداً لله تعالی علی نعمه و مصلیاً علی نبیه محمد و آله مسلماً فی سنه تسع و ثلثین و سبعمئه» (۷۳۹) در موزۀ آثار ترک و اسلام
وصایای حضرت امیر (ع) وزیری کوچک نسخ کتابت یاقوتی خوش با رقم: «کتبه اضعف عبادالله تعالی یحیی الصوفی فی سنه احدی و ثلثین و سبعمائه (۷۳۱) حامداً و مصلیاً» در مجموعۀ آقای محمود فرهادمعتمد
۴ صفحه از مُرقّع طهماسب بایقرا ثلث و ریحان پنجدانگ ممتاز و نسخ کتابت عالی با رقم: «کتبه پیریحیی الصوفی عفاالله عنه» در خزینۀ توپقاپی استانبول
۴ صفحه از مُرقّع بایقرا – طهماسب ریحان چهاردانگ جلی عالی. نسخ کتابت خفی یاقوتی عالی توقیع دودانگ عالی با رقم: «کتبه الفقیر الی العلی الکبیر یحیی الصوفی غفرالله له فی سنه اثنین و اربعین و سبع مائه (۷۴۲) و صلیالله علی محمد و آله الطاهرین و مسلماً» در خزینۀ توپقاپی استانبول
دو قطعه از مُرقّع مالک توقیع و رقاع و نسخ کتابت جلی ممتاز با رقم: «کتبه الفقیر الی العلی الغنی یحیی الصوفی عفاالله عنه فی سنه اربع و اربعین و سبعمئه (۷۴۴) حامداً و مصلیاً و مسلماً تسلیماً» در خزینۀ توپقاپی استانبول
یک قطعه از مُرقّع ثلث سهدانگ جلی عالی نسخ کتابت جلی متوسط و رقاع کتابت عالی با رقم: «کتبه العبد الفقیر المحتاج الی رحمهالله تعالی و احوجهم الی عفوه و غفرانه پیر یحیی الصوفی ذیقعده من سنه ثلاث و اربعین و سبع مائه(۷۴۳) حامداً و مصلیاً و مستغفرا تسلیماً کثیرا کثیرا و صلیالله علی محمد و آله و سلم» در خزینۀ توپقاپی استانبول
یک قطعه از مُرقّع، رقاع توقیع مانند جلی دودانگ عالی با رقم: «کتبه فی ایام سلطنه السلطان الاعظم مالک ملوک العالم مآثر لواء العدل عامر اقالیم العلم و الفضل خلیفهالله علی وارث ملک سلیمان مظهر کلمهالله العلیه جمال الحق و الدنیا و الدین الشیخ ابی اسحق خلّدالله علی وارث ملک سلیمان مظهر کلمهالله العلیه جمال الحق و الدنیا و الدین الشیخ ابی اسحق خلّدالله ملکه و سلطانه و شأنه یحیی الجمالی الصوفی فی سنه ست و اربعین و سبعمائه (۷۴۶) حامداً و مصلیاً بدارالملک شیراز صانهاالله عن الآفات» (آخر بهخط تعلیق) در دانشگاه استانبول
قرآن (دو جزو در دو مُجلّد) رحلی جلد میشن دو صفحۀ اول تمام مُذهّب عالی. این نسخه در زمان حکومت شیخ ابو اسحق در شیراز کتابت و از طرف تاسخاتون زوجه وی وقف مضجع شاه چراغ شده است. ثلث کتابت جلی عالی تماماً بهزر تحریردار نوشته شده است با رقم: «… پیر یحیی الجمالی الصوفی … ۴۶-۷۴۵» در موزۀ پارس
اساتید پیریحیی جمالی صوفی
پیریحیی جمالی را از شاگردان هفتگانه یاقوت مستعصمی، خوشنویس پرآوازه و کسی که خطوط ششگانه و بهویژه ثلث را به اوج رساند میدانند. همچنین او را در شمار شاگردان دیگر شاگردان یاقوت چون احمد رومی و خواجه مبارکشاه آوردهاند.
آثار پیریحیی جمالی صوفی
کتیبه سنگی مسجد جامع عتیق شیراز که حاوی جملاتی به زبان عربی در شان قرآن است به خط اوست. این کتیبه از نمونههای ارزنده هنر کتیبهنویسی بهشمار میرود و ازارههای بالای عمارت در چهار طرف را با خط محقق آراسته که با روش معرق سنگ اجرا شده است.
در موزه پارس شیراز قرآنی ۳۰ پاره نگهداری میشود که آن را پیر یحیی جمالی صوفی در ۷۴۶ق به خط ثلث زیبایی کتابت کرده و تاشی خاتون مادر شاه اسحاق اینجو پس از آنکه در سال ۷۴۵ ه.ق تعمیرات اساسی در آرامگاه شاهچراغ انجام داد و بقعه، بارگاه، مدرسه عالی و مدفنی در جنوب آن برای خود ساخت آن را بر آستانهٔ شاه چراغ وقف کرده است.
در نگاشتن این سی جزء قرآن از خط ریحان و رقاع هم استفاده شده و پیریحیی در ۷۴۵ و ۷۴۶ ه.ق/ ۱۳۴۴ و ۱۳۴۵ م به نام شیخ ابواسحاق کتابت کرده است.
منابع
فضائلی، حبیب الله، اطلس خط، چاپ دوم ۱۳۶۲ اصفهان، انتشارات مشعل اصفهان
سمسار، محمد حسن. ” مدخل ایران “. دایره المعارف بزرگ اسلامی . زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۷-، جلد ۱۰، ص ۶۵۴ ـ ۶۵۲
خبرگزاری فارس به نقل از مقاله عبدالرضا چارئی با عنوان کتیبه معرق سنگ خدایخانه شیراز در همایش خوشنویسی مکتب شیراز
جنید شیرازی، ابوالقاسم. شدّالازار، به کوشش محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران، ۱۳۲۸ش
بیانی، شیرین. تاریخ آل جلایر، تهران، ۱۳۴۵ش
دکتر حمیدرضا قلیچ خانی
در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و توجه اساتید معظم، متعهد، متدین و مجاهدِ خود در کسوت شاگردی، از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی و عبدالرسول یاقوتی، سید حسن موسی زاده، ناصر طاووسی و ابوالفضل خزائی تقدیر و تشکر نمایم.
شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg "اشتباهات رایج در استفاده از هواپز")
.jpg "جدول تعهدات بیمه تکمیلی دی ۱۴۰۴: پوششها و جزئیات کامل را ببینید")
.jpg "بالاخره اسفناج را خام بخوریم یا پخته؟")
