خورشيد هشتم به روايت هنر هفتم

از امام رضا (ع)،چه تصويري در سينما و تلويزيون ما شکل گرفته ؟
 

امام هشتم (ع)هميشه جايگاه ويژه اي در هنر ايراني داشته . در تعزيه که قديمي ترين فرم نمايش مذهبي در ايران است،تعزيه امام رضا(ع)و زائر غريب جزو تعزيه هاي پرزرفدار بوده و هست و به خاطر نمايش صحنه هاي متنوعي مثل بيرون امدن شيراز پرده،ضامن صحنه هاي متنوعي مثل بيرون امدن شيراز پرده،ضامن آهوو...جزو نمايش هاي جذاب به حساب مي آيد . در نقاشي،شعر و موسيقي هم اوضاع بر همين منوال است . با اين حال پرداختن به امام رضا(ع)در سينما و تلويز يون چندان پر رنگ نبوده. در تلويزيون تازه 10سال قبل سريال «ولايت عشق»ساخته شد و در سيتنماي حرفه اي هم به جز فيلم«دو چشم بي سو»مخملباف اتفاق خاصي نيفتاده بود تا يان که کليد مجموعه 12فيلم با نام «شهري که دوستش داريم»خودر که فعلا 2فيلم از آن توسط رسول صدر عاملي به نام هاي «شب و هر شب تنهايي »ساخته شد و قسمت سوم آن هم با عنوان «در انتظار معجزه »به زودي کليد مي خورد . با لاين حال رو ند استفاده از ظرفيت بالاي موضوع امام رضا(ع)و مشبهد روند روبه رشدي داشته که البته اين رشد کند است

سريال ولايت عشق درخشان ترين اثر تلويزيوني در باره امام رضا(ع)است

تو آفتاب هشتمي
 

و خيلي از آنهايي که مشهد مي روند و به حرم مشرف مي شوند وقتي از جلوي مدرسه پريزاد رد مي وند ،از سر کنجکاوي،سر و گوشي داخل اين مدرسه که يادگارپريزاد ،خادم گور شاد است مي اندازند و معمولا تصاوير و صداهاي آشنايي از تلويزيون بزرگ داخل مدرسه مي بينند و مي شنوند. از جمله صحنه مناظره امام رضا(ع)با علماي ساير اديان در درباره مامون که جزو ماندگار ترين سکانس هاي سريال ولايت عشق است
ساخت سريال و فيلم درباره شخصيت هاي مذهبي و ديني کار سخت و پيچيده اي است. اگر در غرب تصاوير مسيح بارها در فيلم هايي مثل مصائب مسيح (مل گيبسون)،عيسي بن مريم (زفيرلي )،آخرين وسوسه مسيح(اسکورسيزي)به تصوير کشيده شده اما به تصوير کشيدن شمايل شخصيت هاي اسلامي از نظر ديني کار پسنديده اي نيست. با اين حال مهم ترين قدم در ارئه تصوير از زندگي بزرگان اسلامي را 30سال قبل مصطفي عقاد با ساخت الرساله يا همان محمد رسول الله برداشت . در کشور خودمان هم با وجود ساخت فيلم ها و سريال هايي درباره تاريخ اسلام مثل روز واقعه و سفير،قدم مهم درباره نشان دادن زندگي يک امام را 17سال قبل داوود ميرباقري با ساخت سريال امام علي (ع)را نشان نمي داد و صدايي هم از ايشن پخش نمي کرد. اتفاقات پيراموني امام با محوريت مالک اشتر در مرکز قصه بود. اقبال عمومي به امام علي (ع)باعث شد چند سال بعد مسئولان تلويزيون ،کار ساخت سريال درباره دومين امام را به مهدي فخيم زاده اکشني سازي که هيچ تجربه تاريخي نداشت بدهند. تنهاترين سردار هم مثل امام علي(ع)صدا و بدن امام حسن (ع)را نشان نمي داد و بازهم محور قصه ابن عباس يکي از ياران امام بود. «تنهاترين سردار»سريال ضعيفي از اب در امد و مخاطبان با اشاره به اين که سريال هم مثل خود امام حسن(ع)مظلوم واقع شده به آن لقب تنهاترين سريال را دادند !وقتي پيشنهاد ساخت سريال امام رضا(ع)را دوباره به فخيم زاده دادند،خيلي ها معتقد بودند اين کار علي لاريجاني رئيس وقت صدا و سيما اشتباه و اتلاف بودجه است. اما فخيم زاده در طول 4سال (75تا97)براي اين که ولايت عشق،به سرنوشت تنهاترين سردار دچار نشود ،دست به ريسک بزرگي زد و بدن و صداي امام رضا(ع)را هم وارد ماجرا کرد. آن هم امام رضايي که براي همه ايراني ها حالتي متفاوت و متمايز نسبت به ساير ائمه (ع)دارد . فرخ نعمتي بازيکگر نقش امام شد و حتي صداي او هم به جاي صداي امام استفاده شد . نعمتي تا قبل از اين سريال،چدان شناخته شده نبود و بيشتر مردم او را با نقش پدر علي در سريال «خانه سبز»مي شناختند. هر چند در ولايت عشق هم هاله اي از نور به صورت کامپيوتري دور صورت او ترسيم شده بود و کسي او را نمي ديد. در کنار اين ريسک،فخيم زاده از تعداد زيادي بازيگر چهره هم استفاده کردمثل دانيال حکيمي ،لادن طباطبايي،مريلا زارعي ،اکبر زنجانپور ،فتحعلي اويسي ،رامبد جوان ،احمد نجفي،فريماه فرجامي و...،با اين حال آن کسي که بعد از اين سريال بيشتر از بقيه بازيگر ها ديده شد،محمد صادقي بود که نقش مامون را خيلي خوب از آب در آورده بود. فخيم زاده در فيلمبرداري هم پيشرفت کرد و کاملا معلوم بود که تجربه تنهاترين سردار باعث شده تا او خيلي چيزها ياد بگيرد. سريال سال 193تا203هجري از زمان مرگ هارونالرشيد تا شهادت امام رضا(ع)را به تصوير مي کشيد. بعد از مرگ هارون الرشيد در توس،جنگ دو پسرش امين و محمود شروع مي شود فضل بن سهل،سرامين را براي مامون مي آورد و مامور رسما بر تخت مي نشيند . مامون امام را از مدينه به مرو مي آورد و ماجراي ولايت عهدي امام رضا(ع)پيش مي آيد. صحنه هاي نبرد سپاه مامون،با امين و آتش سوزي بغداد،نماز باران،نماز عيد فطر،سخنان امام در نيشابور،مناظره با علما و صحنه شهادت از صحنه هاي ماندگار سريال ولايت عشق هستند اما با وجودي که موسيقي مرحوم بابک بيات و صداي محمد اصفهاني موسيقي ولايت عشق را هم شنيدني کرده اما يک اشتباه در ترانه تيتراز ابتدايي،غير قابل اغما ض است آن هم جايي است که اصفهاني مي خواند «تو افتاب هشتمي /سر 14عدد»اگر ملاک اين است که امام رضا،امام هشتم است ما 12امام داريم نه 14تا. اگر هم ملاک 14معصوم است امام رضا(ع)معصوم دهم است نه هشتم!

مهدي فخيم زاده کارگردان سريال ولايت عشق،به زندگي ايده آل از شرايط ساخت اين سريال وحال و هواي آن مي گويد
امام رضا(ع)طلبيد
مهدي فخيم زاده شخصيت جالبي است نيم نگاهي که به کارنامه کاري اش بيندازيد و کمي هم به ذهنتان فشار بياوريد. خيلي زود بيشتر نقش هايي که بازي کرده را يادتان مي آيد. فخيم زاده در 3دهه گذشته با 3شخصيت متفاوت در ذهن مردم نقش بسته؛دهه 60که نمکي حسابي در دل مخاطبان سينما براي خودش اسم و رسمي پيدا کرد؛دهه 70با سريال هاي «تنها ترين سردار »زندگي امام حسن مجتبي (ع)و «ولايت عشق »(زندگي امام هستم)کلي سر و صدا کرد و دهه 80که با ساختن چند سريال پليسي محبوبيتي قابل تامل پيدا کرد. حالا نزديک 10سال از پخش سريال ولايت عشق که به زندگي و هجرت حضرت علي بن موسي الرضا(ع)از مدينه به مرو،قلمرو حکومت ما مون عباسي و شهادتش مي پرداخت . گذشته است . هشتم هشتمين ماه از سال 1388سالروز ميلاد امام رضا(ع)است . مرور خاطرات مهدي فخيم زاده کارگردان اين مجموعه ماندگار از توليد سريال ولايت عشق که تنها سند تصويري ما از عصر عباسيان و امام هشتم است،جذابيت هاي خاص خودش را دارد

مهدي عزيزي
 

ما و امام رضا(ع)در بيان علاقه ايراني ها به امام رضا(ع)همين بس که آنها دائم به زيارت مرقد مطهرش مي روند،به او قسم مي خورند و امام رضا(ع)را به شهادت مي طلبند . تصور مي کنم . مرقد امام رضا(ع)فقط يک بارگاه نيست. بلکه محل حضور و ارتباط مردم با اين امام بزرگوار است. از اين رو در ذهن همه ايراني ها،امام رضا (ع)همچنان زنده و جاويد است

اولين زيارت و گنبدنما
 

اولين بار با پدر ومادرم به مشهد رفتم. يادم مي آيد در آن سفر کسي کلمه «گنبد نما »را (با همين تلفظ«گنبذ »نه «گنبد»به زبان آورد و پس از آن ،همه صلوات فرستادند و دعا خواندند . منبلند شدم تا ببينم چه چيزي ديده اند. امام هر چه نگاه کردم چيزي نديدم. بعد ها فهميدم ظاهرا يک نفر در يک لحظه ،در موقعيتي قرار گرفته بوده که توانسته گنبد حضرت رضا(ع)را ببند با آن شور و و جدي که پدر ومادر و اطرافيان داشتند و با آن هجومي که مردم به طرف صحن مطهر ايشان مي بردند. متوجه شدم اين زيارت با زيارت «ابن بابويه»و زيارت اهل قبول که تا آن زمان رفته بودم. فرق دارد. گويي احساس ملاقات با يک انسان مقدس زنده را داشتم

ترسيدم ولايت عشق را بسازم
 

هر سال ميليون ها انسان عاشق از داخل و خارج کشو ر به عشق امام رضا(ع)بر اي زيارت به مشهد مقدس مي روند. با امام هشتم حرف ها مي زنند،در دل ها مي کنند،مشکلاتشان را در ميان مي گذارند ،عاشقي ها مي کنند . اين يعني اين که مردم اين بزرگوار را حي و ناظر مي دانند،بنابراين من مي ترسيدم ولايت عشق را بسازم ولي به هر حال پذيرفتم . در حالي که خيلي از دوستان من را از اجراي اين کار منع مي کردند خودم هم خيلي وحشت داشتم . سرانجام به اين نتيجه رسيدم که شروع کنم به نوشتن اگر خود ايشان نخواستند حتما در جايي متوقف مي شوم و کا عملي نمي شود ،اما ديدم که کار انجام شد

شروع زيارت ولايت عشق
 

آن موقع معاونت سيماي وقت من را با کارشناس مذهبي سريال فرستاد مشهد ،ما هم در طول سفر دائما با هم حرف مي زديم و من از او راهنمايي مي گرفتم تا اين که يک روزدر حرم امام رضا(ع)گفتم آقا مي ترسم اگر مي بيني که نمي توانم سريال شما را بسازم،نگذار ،ولي اگر اجازه دادي تا آخر کمکم کن . قول مي دهم بعد از اين نه کاري به پدرانتان داشته باشم و نه کاري به پسرانتان!که اتفاقا بعد که به دکتر لاريجاني گفتم اين قول را به امام رضا(ع)دادم گفت اين قول درست نيست،چون تو بايد ادامه بدهي و فيلم ها و سريال هاي تاريخي بيشتري بسازي که اتفاقا بعد از آن هم ايشان من را خواستند و سريال حضرت رسول (ص)را که از بعثت تا فتح مکه آن ساخته شده بود،به من سپردند و گفتند هر 3قسمت «از تولد تا بعثت،از بعثت تا فتح مکه و از فتح مکه تا رحلت»را بساز که بعد رفتنشان اين طرح مسکوت ماند و پيگيري نشد
من جدا از مردم نيستم،اصلا همين اصطلاح «امام رضا(ع)ما را طلبيده»نشان مي دهد که به زيارتش نمي رويم ،بلکه اوست که اجازه مي دهد کسي به زيارتش بيايد يا خير،همه ما اعتقاد داريم که کار در اين زمينه ها،يک جور طلبيدن مي خواهد،همين طور که اگر قرار باشد کسي به زيارت ايشان برود. ابتدا بايد ايشان بطلبند . در اجراي اين امور هم،ياري و کمک از طرف ايشان ضرورت دارد و بايد به ايشان متوسل شد

تحقيق ميداني کردم
 

ما همگي مسلمان سنتي هستيم. من هم مثل همه شيعيان به امام رضا(ع)ارادت دارم. من هم مثل خيلي هاوقتي کارم را شروع کردم نمي دانستم چرا امام رضا(ع)در مشهد مدفون است. آن موقع که مي خواستم ساخت فيلم را شروع کنم،ضبط صوتم را بداشته و از مردم سؤال کردم چرا امام رضا(ع)را در مشهد دفن کردند حتي به حرم امام رضا(ع)رفتم و از زائران اين سؤال را کردم. از ميان منابعي که مطالعه کردم دريافتم مأمون با عنوان اين که مي خواهم قبر امام نزديک قبر پدرم باشد و از ايشان فيض ببرد،ايشان را در کنار هارون دفن مي کند و تا چند سال پيش هم قبر هارون مشخص بود؛اما الان ظاهرا ديگر نيست،حدود 50-60سال پيش اين قبر مشخص بوده است و مردم هنگام طواف حرم امام رضا(ع)به يک نقطه مي رسيدند و متوقف مي شدند و مي گفتند:«لعنت کن به هارون»و راه باز مي شد . چنين اعتقادي بين مردم بوده است. به هر حال وقتي مطاله مي کنيم به واسطه اسناد تاريخي آگاهي پيدا مي کنيم واين آگاهي ها به تحکيم اعتماد کمک مي کند

مطالعه منابع سني و شيعه
 

قبل از نگارش فيلم نامه،کار مطاله را شروع کردم و ظرف تقريبا 8ماه،بيست و چند جلد کتاب خواندم از جمله «زندگي سياسي امام رضا(ع)»نوشته جعفر مرتضي عاملي ،«راويان امام رضا(ع)»نوشته آقاي عطاردي ،تاريخ يعقوبي ،«عيون الاخبار الرضا»که سخنان امام رضا(ع)را از آن در آورديم،قسمت هايي از «مسند الرضا»که دوستان ترجمه کردند و در اختيار من قرار دادند،«زندگي امام رضا(ع)»نوشته اقاي ابوالقاسم سحاب در 2جلد،کتاب هايي راجع به تاريخ ايران در آن زمان خاص،کتابي راجع به دعبل خزايي،رافع بن ليث و..حدود يک سال نوشتن فيلم نامه طول کشيد . در ساخت مجموعه تلويزيوني ولايت عشق،شوراي تاريخي اسلام از همان ابتداي کار حضور داشت و کار پيگيري فيلم نامه،معرفي منابع و حتي مشخص کردن محورها را بر عهده گرفت.اين که مثلا اين مجموعه چگونه شروع و چگونه تمام شود،هجرت امام از مدينه تا مرو چگونه باشد و از چه مسيري صورت بگيرد

ديگر فيلم تاريخي نمي سازم
 

در ولايت عشق من بارها به بازيگر ها گفتم يا در کنار هم اسب سواري کنيد يا اگر بين تان فاصله افتاد سعي کنيد خيلي از هم دور شويد و به فاصله يکي دو اسب از هم قرار نگيريد چون سنگ ريزه هاي زير پاي اسب جلويي،سوار کار عقبي را به شدت زخمي مي کند ولي باز هم خانم زارعي حين سوار کاري از دانيال حکيمي عقب افتاد و يک سنگ بزرگ از زير پاي اسب دانيال حکيمي محکم به چشمش خورد و کنترل اسب را از دست داد. حالا من خودم چون سوار کار حرفه اي هستم ،اينها را مي دانستم و گفتم ولي باز هم اين اتفاق افتاد . بعد از ولايت عشق هم با خودم عهد کردم که ديگر به دنبال کارهاي تاريخي نروم. چون خيلي سخت است. انرژي بر است و مدير يت اينگونه سريال ها طاقت فرساست
منبع:زندگي ايده ال 51
/ن