براي اين آزمايش بايد ناشتا باشيد... آن آزمايش، آمادگي خاصي لازم ندارد... نتيجه اين آزمايش مثبت کاذب است... آن آزمايش بايد تکرار شود... اين حرف‌ها و حرف‌هايي از اين قبيل را درباره آزمايش‌هاي طبي احتمالا زياد شنيده‌ايد. با دکتر حسن بيات، دکتراي حرفه‌اي علوم آزمايشگاهي، درباره همين دانستني‌هاي آزمايشگاهي گفتگو کرده‌ايم.
قبل از ورود به آزمايشگاه و انجام آزمايش بايد به چه نکاتي توجه کنيم؟
خب، بيش از 60 درصد خطاهاي آزمايشگاهي، مربوط به مرحله پيش از آزمايش است و اگر نمونه‌اي نامناسب باشد با بهترين دستگاه‌ها و کارکشته‌ترين کارکنان هم نمي‌توان از آن نمونه، نتيجه درستي به دست آورد. براي همين، آزمايش‌دهنده بايد با شرايط و آمادگي کامل به آزمايشگاه بيايد و «شرايط لازم براي نمونه گيري» را داشته باشد.
منظورتان از «شرايط لازم» چيست؟
در آزمايش‌هاي مختلف، اين شرايط، متفاوت است. در برخي آزمايش‌ها بايد پيش از نمونه‌گيري مدتي غذا مصرف نشود تا سطح قند و چربي در خون افزايش نيابد و مداخله‌اي در نتيجه آزمايش ايجاد نکند؛ مثلا براي آزمايش چربي بايد 12 تا 14 ساعت ناشتا بود و براي آزمايش قند 8 تا 16 ساعت و آزمايش آهن 12 ساعت. رعايت ناشتايي يعني اينکه آزمايش‌دهنده يک غذاي سبک و کم‌چرب مصرف کند و تا زمان نمونه‌گيري از مصرف هرگونه ماده خوراکي و دخانيات خودداري کند اما مصرف آب منعي ندارد. پيش از آزمايش آهن نيز بايد تا 48 ساعت از مصرف ويتامين B12، داروها و مکمل‌هاي آهن‌دار خودداري کرد.
در مورد افرادي که دارو مصرف مي‌کنند، چه‌طور؟
تقريبا هيچ آزمايشي نيست که از يک يا چند دارو تاثير نگيرد. مصرف آنتي‌بيوتيک‌ها سبب منفي شدن جواب آزمايش‌هاي کشت باکتري و جستجوي انگل در مدفوع مي‌شود. اگر فردي هرگونه دارويي مصرف مي‌کند بايد آزمايشگاه را آگاه کند. آزمايشگاه، تاثير داروها بر آزمايش‌هاي بيمار را بررسي مي‌کند و در صورتي که بر آزمايش‌ها اثر داشته باشند ممکن است تصميم بگيرد نمونه‌گيري را تا چند روز پس از پايان مصرف دارو عقب بيندازد يا اينکه پس از مشورت با پزشک، از بيمار بخواهد که دارو را قطع کند يا تاثير داروهاي مصرف‌شده را بر نتيجه آزمايش‌ها براي پرشک گزارش کند. نکته ديگر درباره افراد ديابتي است که براي شروع ناشتايي بايد رژيمي مطابق با دستور پزشک داشته باشند.
آيا زمان نمونه‌گيري هم در صحت جواب آزمايش تاثيرگذار است؟
برخي از مواد در بدن داراي تغييرات شبانه‌روزي هستند و سطح آنها در خون در ساعت‌هاي مختلف بالا و پايين مي‌شود. بنابراين، براي آزمايش اين مواد بايد در ساعت‌هاي خاصي نمونه‌گيري کرد؛ مثلا براي کورتيزول در ساعت 8 صبح و 4 بعدازظهر نمونه‌گيري مي‌شود. برخي از مواد در بدن نيز بسته به زمان خواب و بيداري تغيير مي‌کنند و لازم است در زمان مشخصي پس از بيدار شدن نمونه‌گيري شود؛ مثلا براي آزمايش تستوسترون بايد در نزديک‌ترين زمان به بيدارشدن فرد (7صبح) نمونه‌گيري کرد ولي براي آزمايش پرولاکتين بايد حدود 3 ساعت پس از بيدار شدن نمونه‌گيري کرد.
فعاليت بدني و اضطراب هم روي نتيجه آزمايش تاثير دارند؟
بله؛ ورزش، سطح برخي مواد در بدن را تغيير مي‌دهد و براي بعضي آزمايش‌ها مانند اندازه‌گيري پرولاکتين پيش از آزمايش نبايد فعاليت بدني داشت. آزمايش‌دهندگان سرپايي بايد پس از رسيدن به آزمايشگاه و پيش از خون‌گيري حدود 10 تا 15 دقيقه در آزمايشگاه استراحت کنند تا سطح مواد در بدن‌شان به سطح پايداري برسد. براي برخي آزمايش‌ها مانند آزمايش کورتيزول نيز لازم است شب پيش از نمونه‌گيري خواب راحتي داشته باشيد و درگير اضطراب نباشد.
مي‌گويند بارداري و قاعدگي هم از عوامل تاثيرگذارند. درست است؟
در بارداري، سطح برخي مواد تغيير مي‌کند؛ مثلا تعداد گلبول‌هاي سفيد خون افزايش و تعداد گلبول‌هاي قرمز کاهش مي‌يابد. اگر خانمي باردار است بايد اين مساله را به آزمايشگاه اطلاع بدهد تا آزمايشگاه در برگه جوابش، محدوده‌هاي طبيعي مربوط به دوران بارداري را گزارش کند. سطح برخي مواد مانند هورمون‌هاي LH و FSH نيز از آغاز تا پايان دوره ماهانه به طور منظم بالا و پايين مي‌رود. بنابراين خانم‌ها بايد روز شروع آخرين خون‌ريزي ماهانه را به آزمايشگاه اطلاع بدهند تا در برگه جواب آنها ثبت شود و پزشک بتواند نتيجه آن آزمايش‌ها را با توجه به «محدوده‌هاي طبيعي» بررسي کند. اطلاعاتي مانند داروهاي مصرفي، سن، بارداري، تاريخ شروع دوره ماهانه و سابقه بيماري‌ها بايد به آزمايشگاه اطلاع داده شود.
چرا گاهي با وجود رعايت شرايط لازم آزمايش توسط بيمار، باز هم نياز به تکرار آزمايش از سوي آزمايشگاه وجود دارد؟
يکي از موارد، هنگامي است که نتايج حاصل از آزمايش در محدوده‌هايي است که به طور قطعي نمي‌توان آنها را طبيعي يا غير طبيعي دانست. مورد ديگر آن است که با نتايج غيرطبيعي در افرادي روبه‌رو شويم که سابقه پيشين ندارند. در اين موارد نيز آزمايشگاه بايد نمونه جديد بگيرد و گاهي نيز آزمايشگاه در درستي نتيجه حاصل شک مي‌کند و آزمايش را تکرار مي‌کند.
پرتكرار‌ترين آزمايش‌ها در کشورمان چه هستند؟
آزمايش‌هاي قند خون، چربي‌ها، اوره و کراتي‌نين، آزمايش شمارش گلبول‌هاي خوني، آزمايش ادرار، مدفوع و خون مخفي و در خانم‌ها هم آزمايش بارداري.
منبع: www.salamat.com
ae
