نيم نگاهي به جبر انگاري و پيامدهاي فناوري(2)

3- سطحي نگري
 

سلطه ي فناوري منجر به محدود و کم مايه کردن زندگي ها مي شود. حدود150سال پيش ، مارکس خاطر نشان کرد که يکي از نتايج توسعه سرمايه داري اين است که «هر آنچه ثابت و پايدار است در فضا ذوب مي شود».ادعاي او اين است که موضوعات ثابت و اغلب پرمعنايي که در گذشته به کار مي گرفتيم ، جاي خود را به کالاهاي قابل جايگزين و کم ارزش داده اند(1). در تلويزيون همه ي موضوعات به شيوه اي سرگرم کننده مطرح مي شود(2) که حاصلي جز نگاهي سطحي نگرانه به حقيقت نخواهد داشت. همواره گفت وگو، وظيفه ي انتقال معاني را بر عهده داشته است. امکان انتقال نگرش هاي عميق از طريق گفت و گوي مستقيم و بي واسطه بهتر به دست مي آيد تا از طريق گفت و گوي اينترنتي .اگرگفت وگوي اينترنتي عادت نسل بشري شود، خطر سطحي نگري بيشتر مي شود. و مهر و عاطفه هايي که در نتيجه ي مواجهه ي مستقيم شکل مي گيرند، کم کم رنگ مي بازد.

4- رهايي از قيود جنسي
 

تکنولوژي ذاتاً مشکل دارد .(3) و به قول نيل پستمن، «هر نوع تکنولوژي داراي تأثيرات متعددي خواهد بودکه به راحتي قابل اجتناب نيست. » (4). تکنولوژي هاي رسانه هاي جمعي ، به فيلم هاي خشن جنسي دامن مي زند(5). و اينترنت به مثابه پيشرفته ترين فناوري عصرجديد ، تأثيرات منفي بر ازدواج، روابط خانوادگي و رفتارکاري دارد.(6).
پورنوگرافي (7) کامپيوتري کودکان از طريق فناوري رايانه به راحتي ممکن شده است (8) و بيشترين واژه اي که مورد توجه موتورهاي جستجو بوده ، واژه ي «سکس» بوده است . (9) با گسترش تخيلات جنسي از طريق فناوري هاي جديد، ابراز عشق به همسر کاهش يافته و زن در اين حالت احساس تنهايي مي کند .(10)

5- عدم ثبات فردي واجتماعي
 

تغييرات مداوم و عدم ثبات از خصوصيات زندگي فناورانه ي کنوني است. انسان فناور کمتر زندگي ايستا و با ثباتي را تجربه مي کند. براي او در عمل ، آداب وسنن واصول ، وجود خارجي ندارد؛ چرا که دنياي او دائماً در تغيير است .(11) در جامعه ي فناور، فناوري اصل و اساس حقيقت است و حقيقت را فناوري تعيين مي کند. تلويزيون اصل دنياست و حقيقت براي کودک که عمده ي اوقات خود را در کنار آن است ، پس از چندي بي معنا خواهد بود. مرداني که فيلم هاي خشن جنسي را مي بينند ، نسبت به قربانيان کمتر احساس عاطفه و دلسوزي مي کنند،(12) و در نتيجه ، اين حقيقت که « ستم » قبيح است ، تبديل به حقيقتي پذيرفتني و درست مي شود واندک اندک نوعي عدم ثبات شخصيتي و اجتماعي به بار مي آورد.
تسلط انسان بر انواع فناوري هاي پيشرفته باعث استفاده ي بيش از حد سفره هاي آب زيرزميني وافزايش دما شده و اين به معني کاهش محصولات کشاورزي است. مسأله ي غذا در حال تبديل شدن به مسأله ي امنيتي است ؛ چرا که رشد برداشت محصولات کشاورزي کند شده و با افزايش قيمت گندم، ميليون ها انساني که با يک دلار زندگي مي کنند و 70 درصد درآمد خود را صرف غذا مي کنند، جانشان تهديد مي شود . افزايش قيمت ها باعث نارضايتي مردم و بي ثباتي دولت هاي اين کشورها مي شود و اين کم کم به فروپاشي اجتماعي مي انجامد (13).

6- فرديت لجام گسيخته
 

فناوري باعث فرديت لجام گسيخته و نابودي محبت گروهي مي شود (14) اتومبيل براي افزايش مصرف گرايي، فردي گرايي، هنجار گسيختگي و فروپاشي اجتماعي در نظر گرفته شده است (15).
فناوري با تقوييت فردگرايي، اخلاق فرد گرايانه را ترويج مي کند. فردگرايي غرب، ساختار فناوري را مشخص مي کند، ودر عوض ، فناوري فردگرايي را تقويت مي کند . اخلاقيات برنامه ريزان کامپيوتري و هکر ها، نشان از فردگرايي دارد.(16) نياز به گفت وگو توسط تلفن همراه، توسط اربابان توليد وبه دليل سود سياسي در گسترش فردگرايي، آفريده شده است . با توجه به مهاجرت مردم به مناطق دوردست براي کار و تنهاتر شدن فرد ، نياز به موبايل ، دامن زده شده است. در نبود وسايل نقليه ي همگاني با کيفيت ، اتومبيل نقش اصلي را بازي مي کند و اين نتيجه ي خصوصي سازي وفردگرايي است که در ضمن سود، قدرت سرمايه داري را بيشتر مي کند. (17).

پيامدهاي فناوري از منظر متفکران مسلمان
 

1- عنان گسيختگي مادي و معنويت زدايي
 

از نظر داوري اردکاني، فناوري کنوني بر خلاف آنچه مي پندارند، کاربرد علم نظري بي طرف در کار و حرفه و صنعت ومعاش نيست، بلکه انديشه ي تکنيک است که درقرن شانزدهم و هفدهم ظهور کرد. فناوري جديد، رها ورد آثار فلسفي بيکن، دکارت، کانت وهگل است واگر اکنون عنان گسيخته مي نمايد، از آن رواست که از باطن و اصل خود دور مانده است . داوري اردکاني در موافقت با رناند برونر ، فناوري را لذت ساز و نه مايه ي رستگاري مي داند؛ پديده اي که جايي براي معنويت باقي نمي گذارد(18) فناوري، سعادت بخش آدمي نيست؛ چرا که عمل و تصرف در طبيعت نمي تواند بشر را به بهجت و سعادت برساند. (19).
بر اين اساس، فناوري پرورش يافته در دامان غرب، روز به روز به ماديت لجام گسيخته نزديک تر خواهد شد. ماديت معنويت سوز، گرچه معنويت را در غرب به انزوا کشاند، تهديدي براي همه ي جوامع است .اين ماديت ، بر آمده از فناوري غربي است وهر جا که فناوري غربي پاي نهد، الزامات خود را به همراه مي آورد .بومي کردن فناوري ممکن است، ولي سختي آن غير قابل تصور است؛ زيرا قدرت و سلطه، از آن گردانندگان فناوري است. آنها اجازه نمي دهند که فناوري پديد آمده در غرب، از حيثيت غربي اش دست کشده و بومي شود. بومي کردن فناوري، يک مبارزه ي نفس گير است ، و در حقيقت ، يک جنگ تمام عيار و مسلمانان در مرکز اين کارزارند.
برخي انديشمندان مسلمان، نگاه خاصي به معنويت ستيزي فناوري جوامع صنعتي دارند. بر اين اساس، جوامع صنعتي وفرهنگ حاکم بر آن مولود يهوديت است. در قرن پانزدهم ، مسيحيت که ديني کاملا باطن گرا و دنيا گريز بود، با پروتستانتيسم ، تفسيري کاملاً يهودي پيدا مي کند (20).
با ظهور مسيحيت يهودي، معنويت و عرفان از مسيحيت رخت بر مي بندد و «فرد» و منافع مادي اصالت پيدا مي کنند. فرويد که يکي از بنيان گذاران اصلي مدرنيسم است ، يهودي بود وبا تفکرات اصيل مسيحيت ، مثل هبوط اوليه ي آدم ، به شدت مخالفت مي ورزيد. فرويد، بعد جنسي فرد را اصالت بخشيد و قبح برهنگي را از بين برد وانقلاب جنسيت را به وجود آورد.
تفکر فرد گرايي به وجود آمده ، مقدمه ي تفکر جنسي است و جنسي گرايي از يهوديت ناشي مي شود . و اين مطلب در تورات به آساني مشاهده مي شود و در تورات، بعد از نازل شدن عذاب بر قوم لوط ، پيامبر قوم با دو دخترش همبستر مي شود تا نسل اين قوم قطع نشود. يا در جاهاي ديگر تورات، رابطه ي جنسي خواهر و برادر وجود دارد و يهود به اين مطلب اعتقاد دارند.
اقتصاد سرمايه داري بر سه محور قرار دارد: مواد مخدر، فحشا و اسلحه. همان طور که جنگ را يهود به راه مي اندازد، مانند جنگ جهاني دوم، فحشا و مواد مخدرهم در اختيار يهوديان قرار دارد. سرمايه داري يهود که پدر مدرنيسم است ، خانواده و ازدواج را در جهان از بين مي برد و با تحريک قواي جنسي به سرمايه داري يهودي دامن مي زند، ولي براي ادامه ي نسل يهود، خودشان ازدواج مي کنند. اوج اعتلاي مدرنيسم ، اسراييل است .(21)
بنابرآنچه گفته شد، جامعه ي صنعتي ، ومهم ترين خصيصه ي آن فناوري، ابزاري در دست يهوديت است و گرداننده ي اصلي فناوري، قدرت انديشه و سرمايه ي يهود است.
براي آن که فناوري بومي شود واز معنويت سوزي آن جلوگيري گردد، بايد به نقد تفکر يهود ومبارزه با گسترش قدرت يهود در جهان اقدام کرد. انقلاب اسلامي ايران وانديشه ي امام خميني (قدس سره ) خيزشي بزرگ در اين مسير است که از رهگذر خود، تفکر يهودي تبلور يافته در صهيونيسم را با چالشي سخت روبه رو کرده است.

2- کثرت گرايي
 

سيد حسين نصر معتقد است که در تمدن سنتي ، نوعي وحدت بر فنون و مصنوعات بشر حاکم بود. توليد- از توليد يک شانه ي ساده گرفته تا تصنيف يک شعر و هر چه که تصور کنيد- يک زنجيره ي مستمر و وحداني بود که هميشه با خدا مرتبط بود: « تفکر بشري حاکم بر عصر ماقبل فناوري مدرن، سيطره ي روح يگانگي بر هستي و پديده ها ي جهان بود. بشر مي خواست يگانگي و عدم کثرت خدا را در پديده هاي متنوع دست ساخته ي خود، متجلي سازد. » (22). اکنون فناوري رابطه ي خدا و مصنوعات بشر را از بين مي برد و قداست را از توليد مي زدايد.
از نظر اسلام ، هر عملي يک بعد سمبوليک و مقدس دارد. به عنوان مثال ، در زمينه ي کشاورزي، هنگامي که کسي زمين را زير کشت مي برد، کل فرايند بذر افشاني و شخم زدن داراي يک اهميت ديني و معنوي است ؛ در حالي که اکنون در اثر کشاورزي مکانيزه، اين بعد معنوي کشاورزي از بين رفته است. در طراحي شهري اسلامي ، شهر، فضايي بشري بود که در آن، دين، تجارت، تحصيل وزندگي همگي با هم تلفيق و به صورت يک کل ادغام شده بودند که در آن وحدت بر کثرت حاکم بود و آنچه امروزه آن را تفريح ، سرگرمي يا خوش گذراني مي ناميم و بخش بزرگي از جامعه ي مدرن است نيز با زندگي آميخته بود.(23) اما جامعه ي مدرن، انديشه ي وحدت را ناديده گرفت و عملاً دين وعلم و فناوري مدرن را در تضاد قرار داد ودر اين تضاد ، دين در حاشيه افتاد(24).
در واقع، انديشمندان مدرن، دين و فناوري را دو امر متمايز دانستند و وحدت حاکم بر آن را، که در جامعه ي سنتي و انديشه ي اسلامي امري اساسي قلمداد مي شد، ناديده انگاشتند و به کثرت محض آن دو معتقد شدند. اگر دين و دنيا و انديشه ي ديني و علوم طبيعي در جامعه ي سنتي در هم آميخته بودند، جامعه ي مدرن کاملا آنها را از هم گسست و آنچه در اين گسست اصالت يافت، دنيا و فناوري هاي مدرني بود که بتواند فارغ از دين، به آسايش بشر کمک کند. به گفته ي نصر: «علوم و فنون در اسلام بر پايه ي وحدت بنا شده اند وهمين وحدت است که قلب وهسته ي وحي اسلامي را تشکيل مي دهد. درست به همان صورت که هر هنر اسلامي، صورت تجسمي خاصي را نشان مي دهد که در آن شخص مي تواند وحدت الهي را متجلي در کثرت ببيند؛ به همان صورت نيز همه ي علومي که به
حق ممکن است اسلامي ناميده شود، وحدت طبيعت را آشکار مي سازد.»(25).

سخن آخر
 

اهم مطالبي که در اين مقاله بيان شد عبارتند از :
1- بر خلاف نظريه ي جامعه شناسان غربي اي مثل دورکيم و مارکس ، فناوري، اختيار را از انسان نمي ستاند، بلکه زمينه ساز بستري است که به اختيار انسان تعيني خاص مي دهد. انسان فناور، بر اساس شرايط حاکم بر جامعه ي فناور مختار است و او در اين مسير به اختيار دست مي زند.
2- فناوري در کنار نتايج مثبت خود، پيامدهاي منفي اي نيز به همراه داشته است که مهم ترين آن ، انزواي دين در جوامع فناوراست. ذکر پيامدهاي منفي فناوري، نوعي آگاهي بخشي را در پي داردکه از جمله وظايف عالمان است.

پی نوشت ها :
 

* دانشجوي دکتراي تخصصي رشته ي مباني نظري اسلام .
1- رو، جاناتان، «توسعه زدگي ونابودي مشترکات فرهنگي و جهاني»، سياحت غرب، ش 29، ص10.
2- گزيده ي آراي نيل پستمن، «نيل پستمن چه مي گويد»، همان، ش 33،ص35.
3- ماندر، جري،«انسان و تکنولوژي »، سياحت غرب، ش 4،ص 15.
4- گزيده ي آراي نيل پستمن، «نيل پستمن چه مي گويد»، همان، ش 33،ص35.
5- بورسوا، آدام، «افول اخلاقي آمريکا،»همان، ش 17،ص13.
6- گرينفيلد، ديويد، «وب گردي کارمندان امريکايي»،همان، ش 22،ص27.
7- پورنوگرافي(هرزه انگاري): مطالبي که از لحاظ جنسي آشکارند و عمدتا به قصد تحريک جنسي ارايه مي شوند. ر . ک :همان، ص 30.
8- بارزمن، رابرت، «پورنوگرافي کودکان در اينترنت : خيال، واقعيت و کنترل جامعه»، همان، ش 17،ص 67.
9- همان، ش 22،ص 26.
10- بي کلاين ، ويکتور، تأثير هرزه انگاري اينترنتي بر بزرگسالان»، همان، ش22،ص37.
11- ريفيکن، جرمي،«ازمدرنيسم تا پست مدرنيسم»، همان، ش15، ص8، بودريارد،ژان ، « گسترش تکنولوژي و تعميق فضاي مجازي»، همان، ش 16،ص17.
12- همان، ش 15،ص10.
13- گروه مديا اسکوپ، «زنان قرباني خشونت رسانه ها»، همان، ش 17،ص61.
14- براون، لستر،«توسعه...توسعه...تا مرز نابودي، »همان، صص 102-110،
15- همان، ش4، ص15.
16- پاتريک سيل، کرک،«لاويسم جديد»، همان، ش16،ص46.
17- وارنيک، بريان، «بگذار اطلاعات بخورند.» ،همان، ش 17،ص42.
18- شيلر، دان، «دنياي سحر آميز تلفن همراه،» همان، ش 22،صص 46-51.
18- سيد حسين نصر دراين باره مي گويد:«تکنولوژي با ساختار همه ي جوامع سنتي مبتني بر رابطه ي معنوي بين بشر و مصنوعاتش ناسازگار است. » [ ر. ک : نصر، سيدحسين، « اسلام،مسلمانان و تکنولوژي مدرن»،سياحت غرب، ش 36، صص 9-11].
19- داوري اردکاني، رضا، تمدن و تفکر غربي، صص 6و8.
20- ر. ک : هلال، رضا، مسيحيت صهيونيست و بنياد گراي آمريکا، صص 19،47،62،65.
21- فياض، ابراهيم،«ارتباط پروتستانيسم با تفکر يهودي،»موعد ، ش 73،صص 9-16.
22- نصر، سيد حسين، علم وتمدن در اسلام، ترجمه: آرام، احمد، ص20.
23- نصر، سيد حسين، «اسلام مسلمانان و تکنولوژي مدرن»، سياحت غرب، ش 36،صص10-11.
24- کتاب سروش، مجموعه مقالات ، ص6.
25- نصر، سيد حسين، علم و تمدن در اسلام، ترجمه: آرام، احمد، ص 20.
منابع
1. هايدگر ، مارتين وديگران ، فلسفه تکنولوژي ، ترجمه : اعتماد، شاپور، تهران : نشر مرکز ، 1377ش .
2- پيسي، آرنولد، تکنولوژي و فرهنگ ، ترجمه: شالگوني ، بهرام، تهران: نشر مرکز ، 1367ش .
3- محسني ، منوچهر، مباني جامعه شناسي علم، تهران: طهوري ، 1372ش .
4- اسلامي ، محمد تقي وديگران، اخلاق کاربردي، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي ، 1386ش.
5- له مان، جنيفر، ساخت شکني دورکيم، ترجمه : مسمي پرست، شهناز، تهران : نشرني ، 1385ش .
6- مولکي ، مايکل ، علم وجامعه شناسي معرفت ، ترجمه: کچوييان ، حسين، تهران : نشرني ، 1376ش .
7- تريک ،راجر ،فهم علم اجتماعي، ترجمه: مسمي پرست، شهناز، تهران: نشرني، 1384ش .
8-گيدنز، آنتوني، سياست و جامعه شناسي ونظريه اجتماعي، ترجمه: صبوري، منوچهر، تهران:نشرني ، 1381 ش .
9- مهري، حسين، صداي پاي دگرگوني ، تهران : اميرکبير، 1357 ش
10- فروم، اريک، سرشت راستين انسان، ترجمه: جاويد، فيروز، تهران: نشر اختران، 1385 ش
11- مارکور.هربرت، انسان تک ساحتي، ترجمه: مؤيدي، محسن،تهران :انتشارات اميرکبير، 1362 ش
12- للان ، مک، مارکس، ترجمه: مشکين پوش ، منصور، تهران:انتشارات رازي ، 1362 ش
13-داروي اردکاني، رضا ، تمدن وتفکر غربي، تهران: نشر ساقي،1380 ش .
14- هلال، رضا، مسيحيت صهيونيست و بنياد گرايي آمريکايي، ترجمه: جنتي ، علي ، قم:نشر اديان، 1383 ش
15- نصر، سيدحسين، علم وتمدن در اسلام ، ترجمه: آرام، احمد، تهران: انتشارات خوارزمي ، 1359 ش
16- --------- کتاب سروش، تهران : انتشارات سروش ، 1378 ش .
17- -------، «اسلام،مسلمانان وتکنولوژي مدرن» ، سياحت غرب،ش 36.
18- فياض ، ابراهيم،«ارتباط پروتستانتيزم با تفکر يهودي»، موعد، ش 73.
19- ماندر،جري، انسان و تکنولوژي ، سياحت غرب، ش 4.
20- پستمن، نيل، «علم وداستاني که ما بدان نيازمنديم»، -------ش 6.
21- ريفيکن، جرمي، «از مدرنيسم تا پست مدرنيسم»، ---------ش 15.
22- بودريارد،ژان ،«گسترش تکنولوژي و تعميق فضاي مجازي»، ----------ش 16.
23- پاتريک سيل، کرک، «لاديسم جديد» ، --------.
24- تلوت، جي . پي، فيلم و تکنولوژي يا فيلم در حکم تکنولوژي » .
25- وارنيک ، بريان،«بگذار اطلاعات بخورند» ، ---------، ش 17.
26- بارزمن، رابرت، «پورنوگرافي کودکان در اينترنت: خيال، واقعيت و کنترل جامعه»، --------، ش 17.
27- بورسوا، آدام،«افول اخلاقي آمريکا»، -----
28- گروه مديا اسکوپ، «زنان، قرباني خشونت رسانه ها » ، -------------
29- بيلي،رونالد،«آينده ي تکنولوژي و نگراني منتقدان »،-------------،ش 22.
30- گرينفيلد، ديويد، «وب گردي کارمندان آمريکايي »،-------------
31- کلادين ، ويکتور، «تأثيرات هرزه انگاري اينترنتي بر بزرگسالان ».
32- شيلر، دان،«دنياي سحر آميز تلفن همراه»،-----------
33- تيلور، چارلز، «سه معضل بنيادين جامعه ي مدرن»، ----------ش 29.
34- گزيده ي آراي نيل پستمن، «نيل پستمن چه مي گويد»،-----------،ش33.
35- مصباح ، محمد تقي، نقدي فشرده بر اصول مارکسيسم ، قم : مؤسسه ي در راه حق ، 1367ش .
نشريه اخلاق شماره16
/ج