جوجه خريدن، قدغن!
گفتگو با دکتر سيدجاويد آل‌داوود
روزي‌روزگاري آدم‌ها در دل طبيعت زندگي مي‌کردند اما کم‌کم از طبيعت فاصله گرفتند و اين فاصله سبب شد که آدم‌هاي امروزي هر از گاهي هوس کنند برخي از آنچه در طبيعت بوده، در زندگي خود داشته باشند؛ از گل و گياهان آپارتماني گرفته تا حيوانات اهلي. طبيعتا ورود اين حيوان‌ها به زندگي آدم‌ها مثل ساير فرآيندهاي جديد زندگي، مزايا و معايبي دارد و يکي از آن معايب، بيماري‌هايي است که قابليت انتقال از اين حيوان به انسان را دارند. با دکتر سيدجاويد آل‌داوود، دامپزشک و عضو هيات علمي دانشكده دامپزشکي دانشگاه تهران، درباره همين موضوع گفتوگو کرده‌ايم.
آقاي دکتر! در اين گفتوگو مي‌خواهم سوال‌هايي از شما بپرسم که شايد خيلي به هم مربوط نباشند اما سوال بسياري از خوانندگان ما در خصوص نگهداري از حيوانات اهلي و خانگي است. اولين سوالم اين است که آيا تمام بيماري‌هايي که حيوانات به آن مبتلا مي‌شوند، قابل انتقال به انسان است يا نه؟
ببينيد؛ انتقال بيماري، زمينه سلولي خاصي مي‌خواهد؛ يعني بايد ويروس يا باکتري سطح سلول عامل را بپذيرد. از آنجا که شباهت سلولي انسان با انسان خيلي زياد است و در عوض شباهت سلولي حيوان به انسان خيلي کمتر است، بنابراين بيماري‌هايي که بين انسان و انسان قابل انتقال هستند خيلي بيشتر از بيماري‌هايي‌اند که از حيوان به انسان قابل انتقال است. وقتي کودکي وارد مهدکودک يا دبستان مي‌شود، اگر همکلاسي‌اش سرما خورده باشد، او نيز به احتمال زياد سرما خواهد خورد ولي اگر حيواني دچار عفونت تنفسي شده باشد احتمال ابتلاي انسان به آن بيماري نزديك به صفر است. بنابراين خيلي از بيماري‌ها در حيوانات وجود دارند که ممکن است براي خود حيوان کشنده باشد اما به انسان قابل انتقال نيست. فقط تعدادي از بيماري‌ها هستند که از حيوان به انسان قابل انتقال‌اند.
براي تمام اين بيماري‌ها، دارو و درماني وجود دارد؟
ديدگاه کلي در مورد کنترل بيماري‌هاي قابل انتقال از حيوانات خانگي يک ديدگاه علمي است و ما بايد تابع مطالب علمي باشيم تا بتوانيم بر خيلي از مشکلات فايق شويم. کنترل بيماري‌هاي قابل انتقال يا مشترک بين انسان و دام بايد تحت نظر يک متخصص دامپزشک باشد تا بتواند بيماري حيوان را درمان کند اما متاسفانه در کشور ما اين سيستم وجود ندارد. به‌عنوان نمونه، در بيماري تب مالت اگر دام درمان نشود، تعداد زيادتري از افراد را بيمار مي‌کند و کار درمان انسان‌ها به تنهايي کافي نيست. البته اين تداخل در مسووليت در مراكز ديگر هم ديده مي شود؛ مثل کنسروهاي ماهي که در ايران زير نظر وزارت بهداشت مجوز مي‌گيرند، در حالي که اگر اين کنسروها بخواهند به اروپا صادر شوند حتما بايد مجوز دامپزشکي داشته باشند چون از نظر بين‌المللي اين وظيفه دامپزشك است نه پزشك، زيرا اوست که مي‌تواند تشخيص دهد ماهي کنسروشده يا ناگت مرغ توليدشده سالم است يا خير.
خب، حالا از نظر شما، آنهايي که از حيوانات خانگي نگهداري مي‌کنند، براي پيشگيري از بيماري‌ها بايد چه کار کنند؟
به استثناي پرندگاني که در قفس هستند و انسان به طور مستقيم با آنها در ارتباط نيست، حيوانات ديگري مانند سگ، گربه، سنجاب، همستر در تماس مستقيم با انسان‌ها هستند و در صورت بيمار بودن به يك بيماري مشترك مي‌توانند انسان را آلوده کنند. البته سنجاب به عنوان حيوان خانگي شناخته‌شده نيست. به همين دليل، بيماري‌هاي اين حيوان شناخته شده نيست و طبيعتا واکسن و دارويي هم ندارد اما بيماري‌هاي ديگر حيوانات خانگي کاملا شناخته شده و درمان هم دارند. بنابراين افرادي که مي‌خواهند به هر دليلي از حيوانات خانگي نگهداري کنند، لازم است اين نکته را بدانند که حيوانشان بايد از نظر بيماري‌ها کنترل شود و اگر اين کار را انجام ندهند و حيوان خانگي‌شان واکسينه نشود، در معرض برخي از خطرات و بيماري‌ها قرار خواهند گرفت.
يکي از سوال‌هايي که خيلي از والدين مي‌پرسند اين است که آيا اين جوجه‌هاي رنگي کوچک که کنار خيابان‌ها به فروش مي‌رسند، براي انسان‌ها و به‌خصوص براي کودکان، بيماري‌زا هستند يا نه؟
اين جوجه‌ها، جوجه‌هاي وازده مرغداري‌ها هستند و جزو جوجه‌هاي خوب محسوب نمي‌شوند؛ يعني جوجه‌هايي هستند که رشد نمي‌کنند، ضعيف و بيمارند و از روند توليد خارج شده‌اند. بسياري از مرغداري‌ها اين جوجه‌ها را مي‌کشند اما بعضي هم آنها را به‌صورت رنگ‌شده يا غيررنگي به مردم مي‌فروشند. رنگي هم که به آنها مي‌زنند جزو رنگ‌هاي خوراکي است؛ چون رنگ‌هاي صنعتي، جوجه‌ها را مسموم کرده و مي‌کشد. معمولا اين جوجه‌ها زنده نمي‌مانند و خيلي زود مي‌ميرند. بنابراين علاوه بر اينکه ممکن است آلودگي‌هايي را به انسان منتقل کنند، از نظر رواني هم ممکن است مرگ آنها کودکان را مبتلا به افسردگي کند.
گاهي مردم از گربه‌هايي که در اطراف منزلشان رفت و آمد مي‌کنند شکايت دارند و مي‌گويند همين گربه‌ها ممکن است سبب آلوده شدن آنها و به‌خصوص زنان باردار شود. آيا اين باور، درست است؟
خب، بيماري‌اي که معمولا گربه را به آن متهم مي‌کنند و آن را به‌عنوان يک بيماري خطرناک مي‌شناسند بيماري توکسوپلاسموز است که عامل اين بيماري را مي‌توانيم گاهي در مدفوع گربه‌اي که به آن آلوده شده است، ببينيم. اما برخلاف باور عمومي، اين ميکروب روي مو يا پوست گربه وجود ندارد؛ زيرا گربه دايم خود را مي‌ليسد و تميز مي‌کند. بنابراين شرط اول اين است که گربه به اين تك‌ياخته (توكسوپلاسما) آلوده شده باشد. شرط دوم اين است که از طريق مدفوع گربه دفع شود؛ زيرا توكسوپلاسما هميشه در مدفوع گربه وجود ندارد و فقط در زمان‌هاي خاصي دفع مي‌شود. بعد از آنکه عامل ميکروبي دفع شد، در همان ابتدا بيماري‌زا نيست؛ بلکه بايد 2 تا 3 روز در شرايط مطلوب رطوبتي و حرارتي مناسب بماند. تازه، آن‌وقت است که عامل مي‌تواند آلودهکننده باشد؛ البته به شرط اينکه مدفوع گربه به نحوي وارد دستگاه گوارش انسان شود که احتمال اين امر خيلي کم است. بنابراين عامل بيماري توکسوپلاسموز از طريق تنفسي آلودهکننده نيست و خطري ندارد اما به طور کلي، به افرادي که از گربه نگهداري مي‌کنند يا احيانا گربه وارد باغچه منزلشان شده و مدفوع کرده، توصيه مي‌کنيم که خاک آلوده‌شده به مدفوع گربه را داخل کيسه کرده و در سطل زباله بگذارند. راه ديگرش انتقال بيماري از طريق گوشت است. چون عامل توکسوپلاسموز در حالت رشد خودش در عضله‌هاي حيوان‌هايي مانند گوسفند و گاو آلوده مي‌ماند و اگر گوشت خوب پخته نشود (مثلا کباب شود که معمولا وسط گوشتش خام مي‌ماند يا به صورت همبرگر طبخ شود) مي‌تواند به راحتي انسان را مبتلا کند و خطر ابتلاي انسان از اين راه تقريبا بيشتر است. با اين حال، خطر توکسوپلاسموز فقط زماني است که زنان باردار را در 3ماهه اول بارداري آلوده کند؛ البته به شرطي که قبلا آلوده نشده باشند ولي اگر خانمي قبلا آلوده شده و ايمني پيدا کرده باشد، خطري او و جنينش را تهديد نمي‌کند. به همين دليل، معمولا به زنان باردار توصيه مي‌شود در 3ماهه اول بارداري گوشت پاک نکنند زيرا اگر گوشت آلوده باشد ممکن است دستشان به کيست‌هاي ريز ميکروب، آلوده شده و آن را به دهانشان بزنند. پس خانم‌ها بايد همه گوشت‌ها را آلوده فرض کنند.
گاهي پيش مي‌‌آيد که حيوانات خانگي به انسان چنگ مي‌زنند و پوست را خراش مي‌دهند. آيا اين خراشيدگي پوست مي‌تواند مشکل‌ساز باشد؟
عاملي وجود دارد تحت عنوان بارتونلا هنسلا. البته هنوز مکانيسم‌هاي بيماري‌زايي اين عامل مشخص نشده است اما گاهي اوقات ممکن است در اثر خراش پنجه گربه بيماري‌اي که به نام «تب خراش گربه» شناخته مي‌شود، در انسان ايجاد شود. اين بيماري خطرناک نيست و يک نوع واکنش بدن و گره‌هاي لنفاوي به عامل وارد شده به پوست است و درمان مي‌شود. اين تنها موردي است که ممکن است اتفاق بيفتد. مشکل اصلي در گازگرفتگي حيوان‌ها است که همانند يك زخم ناشي از بريدگي ممکن است سبب ايجاد عفونت در زخم شده و حتما بايد زخم به سرعت شست‌وشو داده شده و ضدعفوني شود.
اگر مرغ خانگي بيمار باشد، مي‌تواند بيماري خودش را از طريق تخم‌مرغ منتقل کند يا نه؟
تنها بيماري مهمي که از مرغ به تخم‌مرغ منتقل مي‌شود، ميکروب سالمونلا يا بيماري حصبه يا شبه حصبه است. بنابراين اگر تخم‌مرغ خام يا نيمه‌پخته استفاده شود، مي‌تواند ميکروب را به انسان هم منتقل کند. به همين دليل توصيه مي‌کنيم که چه تخم‌مرغ و چه محصول‌هاي دامي را به‌صورت کاملا پخته مصرف کنيد.
منبع: www.salamat.com
/ن
آقاي دکتر! در اين گفتوگو مي‌خواهم سوال‌هايي از شما بپرسم که شايد خيلي به هم مربوط نباشند اما سوال بسياري از خوانندگان ما در خصوص نگهداري از حيوانات اهلي و خانگي است. اولين سوالم اين است که آيا تمام بيماري‌هايي که حيوانات به آن مبتلا مي‌شوند، قابل انتقال به انسان است يا نه؟
ببينيد؛ انتقال بيماري، زمينه سلولي خاصي مي‌خواهد؛ يعني بايد ويروس يا باکتري سطح سلول عامل را بپذيرد. از آنجا که شباهت سلولي انسان با انسان خيلي زياد است و در عوض شباهت سلولي حيوان به انسان خيلي کمتر است، بنابراين بيماري‌هايي که بين انسان و انسان قابل انتقال هستند خيلي بيشتر از بيماري‌هايي‌اند که از حيوان به انسان قابل انتقال است. وقتي کودکي وارد مهدکودک يا دبستان مي‌شود، اگر همکلاسي‌اش سرما خورده باشد، او نيز به احتمال زياد سرما خواهد خورد ولي اگر حيواني دچار عفونت تنفسي شده باشد احتمال ابتلاي انسان به آن بيماري نزديك به صفر است. بنابراين خيلي از بيماري‌ها در حيوانات وجود دارند که ممکن است براي خود حيوان کشنده باشد اما به انسان قابل انتقال نيست. فقط تعدادي از بيماري‌ها هستند که از حيوان به انسان قابل انتقال‌اند.
براي تمام اين بيماري‌ها، دارو و درماني وجود دارد؟
ديدگاه کلي در مورد کنترل بيماري‌هاي قابل انتقال از حيوانات خانگي يک ديدگاه علمي است و ما بايد تابع مطالب علمي باشيم تا بتوانيم بر خيلي از مشکلات فايق شويم. کنترل بيماري‌هاي قابل انتقال يا مشترک بين انسان و دام بايد تحت نظر يک متخصص دامپزشک باشد تا بتواند بيماري حيوان را درمان کند اما متاسفانه در کشور ما اين سيستم وجود ندارد. به‌عنوان نمونه، در بيماري تب مالت اگر دام درمان نشود، تعداد زيادتري از افراد را بيمار مي‌کند و کار درمان انسان‌ها به تنهايي کافي نيست. البته اين تداخل در مسووليت در مراكز ديگر هم ديده مي شود؛ مثل کنسروهاي ماهي که در ايران زير نظر وزارت بهداشت مجوز مي‌گيرند، در حالي که اگر اين کنسروها بخواهند به اروپا صادر شوند حتما بايد مجوز دامپزشکي داشته باشند چون از نظر بين‌المللي اين وظيفه دامپزشك است نه پزشك، زيرا اوست که مي‌تواند تشخيص دهد ماهي کنسروشده يا ناگت مرغ توليدشده سالم است يا خير.
خب، حالا از نظر شما، آنهايي که از حيوانات خانگي نگهداري مي‌کنند، براي پيشگيري از بيماري‌ها بايد چه کار کنند؟
به استثناي پرندگاني که در قفس هستند و انسان به طور مستقيم با آنها در ارتباط نيست، حيوانات ديگري مانند سگ، گربه، سنجاب، همستر در تماس مستقيم با انسان‌ها هستند و در صورت بيمار بودن به يك بيماري مشترك مي‌توانند انسان را آلوده کنند. البته سنجاب به عنوان حيوان خانگي شناخته‌شده نيست. به همين دليل، بيماري‌هاي اين حيوان شناخته شده نيست و طبيعتا واکسن و دارويي هم ندارد اما بيماري‌هاي ديگر حيوانات خانگي کاملا شناخته شده و درمان هم دارند. بنابراين افرادي که مي‌خواهند به هر دليلي از حيوانات خانگي نگهداري کنند، لازم است اين نکته را بدانند که حيوانشان بايد از نظر بيماري‌ها کنترل شود و اگر اين کار را انجام ندهند و حيوان خانگي‌شان واکسينه نشود، در معرض برخي از خطرات و بيماري‌ها قرار خواهند گرفت.
يکي از سوال‌هايي که خيلي از والدين مي‌پرسند اين است که آيا اين جوجه‌هاي رنگي کوچک که کنار خيابان‌ها به فروش مي‌رسند، براي انسان‌ها و به‌خصوص براي کودکان، بيماري‌زا هستند يا نه؟
اين جوجه‌ها، جوجه‌هاي وازده مرغداري‌ها هستند و جزو جوجه‌هاي خوب محسوب نمي‌شوند؛ يعني جوجه‌هايي هستند که رشد نمي‌کنند، ضعيف و بيمارند و از روند توليد خارج شده‌اند. بسياري از مرغداري‌ها اين جوجه‌ها را مي‌کشند اما بعضي هم آنها را به‌صورت رنگ‌شده يا غيررنگي به مردم مي‌فروشند. رنگي هم که به آنها مي‌زنند جزو رنگ‌هاي خوراکي است؛ چون رنگ‌هاي صنعتي، جوجه‌ها را مسموم کرده و مي‌کشد. معمولا اين جوجه‌ها زنده نمي‌مانند و خيلي زود مي‌ميرند. بنابراين علاوه بر اينکه ممکن است آلودگي‌هايي را به انسان منتقل کنند، از نظر رواني هم ممکن است مرگ آنها کودکان را مبتلا به افسردگي کند.
گاهي مردم از گربه‌هايي که در اطراف منزلشان رفت و آمد مي‌کنند شکايت دارند و مي‌گويند همين گربه‌ها ممکن است سبب آلوده شدن آنها و به‌خصوص زنان باردار شود. آيا اين باور، درست است؟
خب، بيماري‌اي که معمولا گربه را به آن متهم مي‌کنند و آن را به‌عنوان يک بيماري خطرناک مي‌شناسند بيماري توکسوپلاسموز است که عامل اين بيماري را مي‌توانيم گاهي در مدفوع گربه‌اي که به آن آلوده شده است، ببينيم. اما برخلاف باور عمومي، اين ميکروب روي مو يا پوست گربه وجود ندارد؛ زيرا گربه دايم خود را مي‌ليسد و تميز مي‌کند. بنابراين شرط اول اين است که گربه به اين تك‌ياخته (توكسوپلاسما) آلوده شده باشد. شرط دوم اين است که از طريق مدفوع گربه دفع شود؛ زيرا توكسوپلاسما هميشه در مدفوع گربه وجود ندارد و فقط در زمان‌هاي خاصي دفع مي‌شود. بعد از آنکه عامل ميکروبي دفع شد، در همان ابتدا بيماري‌زا نيست؛ بلکه بايد 2 تا 3 روز در شرايط مطلوب رطوبتي و حرارتي مناسب بماند. تازه، آن‌وقت است که عامل مي‌تواند آلودهکننده باشد؛ البته به شرط اينکه مدفوع گربه به نحوي وارد دستگاه گوارش انسان شود که احتمال اين امر خيلي کم است. بنابراين عامل بيماري توکسوپلاسموز از طريق تنفسي آلودهکننده نيست و خطري ندارد اما به طور کلي، به افرادي که از گربه نگهداري مي‌کنند يا احيانا گربه وارد باغچه منزلشان شده و مدفوع کرده، توصيه مي‌کنيم که خاک آلوده‌شده به مدفوع گربه را داخل کيسه کرده و در سطل زباله بگذارند. راه ديگرش انتقال بيماري از طريق گوشت است. چون عامل توکسوپلاسموز در حالت رشد خودش در عضله‌هاي حيوان‌هايي مانند گوسفند و گاو آلوده مي‌ماند و اگر گوشت خوب پخته نشود (مثلا کباب شود که معمولا وسط گوشتش خام مي‌ماند يا به صورت همبرگر طبخ شود) مي‌تواند به راحتي انسان را مبتلا کند و خطر ابتلاي انسان از اين راه تقريبا بيشتر است. با اين حال، خطر توکسوپلاسموز فقط زماني است که زنان باردار را در 3ماهه اول بارداري آلوده کند؛ البته به شرطي که قبلا آلوده نشده باشند ولي اگر خانمي قبلا آلوده شده و ايمني پيدا کرده باشد، خطري او و جنينش را تهديد نمي‌کند. به همين دليل، معمولا به زنان باردار توصيه مي‌شود در 3ماهه اول بارداري گوشت پاک نکنند زيرا اگر گوشت آلوده باشد ممکن است دستشان به کيست‌هاي ريز ميکروب، آلوده شده و آن را به دهانشان بزنند. پس خانم‌ها بايد همه گوشت‌ها را آلوده فرض کنند.
گاهي پيش مي‌‌آيد که حيوانات خانگي به انسان چنگ مي‌زنند و پوست را خراش مي‌دهند. آيا اين خراشيدگي پوست مي‌تواند مشکل‌ساز باشد؟
عاملي وجود دارد تحت عنوان بارتونلا هنسلا. البته هنوز مکانيسم‌هاي بيماري‌زايي اين عامل مشخص نشده است اما گاهي اوقات ممکن است در اثر خراش پنجه گربه بيماري‌اي که به نام «تب خراش گربه» شناخته مي‌شود، در انسان ايجاد شود. اين بيماري خطرناک نيست و يک نوع واکنش بدن و گره‌هاي لنفاوي به عامل وارد شده به پوست است و درمان مي‌شود. اين تنها موردي است که ممکن است اتفاق بيفتد. مشکل اصلي در گازگرفتگي حيوان‌ها است که همانند يك زخم ناشي از بريدگي ممکن است سبب ايجاد عفونت در زخم شده و حتما بايد زخم به سرعت شست‌وشو داده شده و ضدعفوني شود.
اگر مرغ خانگي بيمار باشد، مي‌تواند بيماري خودش را از طريق تخم‌مرغ منتقل کند يا نه؟
تنها بيماري مهمي که از مرغ به تخم‌مرغ منتقل مي‌شود، ميکروب سالمونلا يا بيماري حصبه يا شبه حصبه است. بنابراين اگر تخم‌مرغ خام يا نيمه‌پخته استفاده شود، مي‌تواند ميکروب را به انسان هم منتقل کند. به همين دليل توصيه مي‌کنيم که چه تخم‌مرغ و چه محصول‌هاي دامي را به‌صورت کاملا پخته مصرف کنيد.
منبع: www.salamat.com
/ن
