تا دولت کريمه...(2)
بررسي رسالت ها و راه بردهاي فرهنگي -تربيتي دولت زمينه ساز
رفع موانع گرايش به حکومت مهدوي
1.پاسخ گويي به شبهات مهدوي
سخن امير مؤمنان (ع) در مورد معناي شبهه، در زمينه فهم معناي آن، به خوبي ره گشاست :
جايي شبهه را شبهه مي خوانند که از آميختن حق و باطل(يا به تعبير ما روکش شدن حق براي لاطل )جان مي گيرد و همين آميختگي است که ره زن فکر بسياري گرديده و مي گردد .(1)
از اين کلام، به خوبي پيداست که تنها اولياي الهي به علت يقين از گرفتار شدن در دام شبهات، مصون و محفوظند. لذا ضروري است در حوزه معارف مهدوي، براي مصون ماندن از شبهات، دولت زمينه ساز اقداماتي انجام دهد. به برخي از اين راه کارها در قسمت راه بردها اشاره خواهد شد .
2.خرافات زدايي از باورهاي مهدوي
امام علي (ع) مي فرمايد:
فيريکمُ کَيفَ عَدلُ السّيرَةِ وَ يحي الکتابَ و السُّنَّةِ؛ (2)
حضرت مهدي شيوه عدالت را به شما نشان مي دهد و احکام از بين رفته کتاب و سنت را زنده مي کند .
اديان الهي هميشه پس از طي دوران مشخصي، بازيچه و ملعبه قرار گرفته است. مفسراني بوده اند که دين را در خدمت دنيا، به کار گرفته اند که ارسال پياپي پيامبران نيز به همين جهت بود تا اراده صحيح و اصيل پيامبران گذشته را باز نموده، آن را از لوث خرافات و تحريفات پاک کنند. هر چه اديان الهي پيش رفته تر مي شدند، تحريفات و توجيهات نيز هم گام با آنها پيچيده تر مي گشت، ولي کار امام مهدي (عج) در اين بعد، از تمام پيامبران و امامان گذشته مشکل تر است؛ زيرا ايشان بار «پاک سازي »و «بدعت زدايي »اسلام را نيز در اذهان مردم که به عنوان حقايق نقش بسته، بايد تعيين کند و بار ديگر، مردم غفلت زده را به راه اصيل دين، قرآن و عترت پيامبر برگرداند و عترت اين باره بدون هيچ گونه تقيه، به تفسير قرآن مي نشيند .(3)
امروزه به دليل توجه روز افزون مردم به دين و مذهب درجهان، جماعتي هم براي سوء استفاده از برخي ساده لوحان و سرکيسه کردن آنها، از هر فرصت و بهانه اي استفاده مي کنند. صفحه حوادث روزنامه ها و مجلات گوناگون، پر از شيادي هايي است که به اسم دين صورت مي پذيرد. دراين ميان، گرايش روز افزون به مباحث مهدويت، باعث شده که بازار مکاران اين عرصه نيز داغ گردد. مدعيان دروغين با ادعاهايي نظير ارتباط با عوالم غيب و ملکوت، ادعاي مهدويت و تعيين تاريخ ظهور، ادعاي داشتن شعور کيهاني، ادعاي مهدويت و تعيين تاريخ ظهور، ادعاي داشتن شعور کيهاني، ادعاي مشاهده يا ارتباط با ائمه و غيره، يکي پس از ديگري، بساط خرافات را در باورهاي مهدوي پهن کرده اند و با نشان کردن افراد ساده لوح، تفسير به رأي هاي فراوان، گفتن دروغ هاي بزرگ، صدور فتوا، وده ها روش ديگر، سعي دارند در بين مردم نفوذ کنند. اين ميان، متوليان فرهنگي دولت زمينه ساز، بايد درتعميق باورهاي مهدوي بکوشند؛ زيرا طبق فرموده معصومان عليهم السلام «هيچ بدعتي در دين ايجاد نمي شود مگرآن که سنتي ترک گردد »؛ (4)هم چنين نهادهاي اطلاعاتي و نظامي بايد امر جمع کردن بساط شبهه پراکنان و مدعيان را قبل از نفوذ ميان قشرهاي آسيب پذير، مخصوصاً جوانان و نوجوانان تسريع بخشند و همانند عمل کرد امام عصر(عج)در حکومت مهدوي، راه ورود بدعت هاي نوظهور را سد نمايند.
3.نظارت بر مجامع و محصولات مهدوي
تبيين عقايد اسلامي و شناساندن جاي گاه و منزلت امام منتظر و پژوهش هاي نو و کاربردي در اين زمينه، بسيار مهم است و در فضاي بحران خيز جهان کنوني، به کار گيري زبان و دانش روز در اين مسير نقش به سزايي دارد. دراين ميان، مجامع و تشکل هاي گوناگون مهدوي شکل گرفته اند که هر کدام به سهم خود و با توجه به توسعه فن آوري اطلاعات و ارتباطات، با استفاده ازاين ابزارهاي کار آمد، به احياي فرهنگ مهدويت و انتظار برآمده اند. در اين زمينه، کارهاي شايسته اي انجام شده که به شيوه هاي گوناگون به عرضه مطالبي ارزش مند درباره امام عصر و ارايه پاسخ هاي مناسب به شبهات و پرسش هاي موجود پرداخته و طريق تشنگان کوي انتظار را هموار ساخته اند. اما در اين بين ، لازم است که دولت زمينه ساز، با نظارت صحيح و عالمانه به فعاليت هاي اين مؤسسات و محافل، ابتدا به تعميق فعاليت ها و به روز آوري محصولات آنان کمک کند و سپس از موازي کاري و انجام دادن فعاليت ها و توليد محصولات تکراري جلوگيري نمايد برخي از راه کارهاي اين امر مهم ذکرخواهد شد .
4.مبارزه با ترويج فرهنگ ضد دين
دين پايه، بنيان و خاستگاه مهدويت است؛ لذا ترويج فرهنگ ضد دين، به سست شدن بنيادهاي مهدويت مي انجامد و در نتيجه اين تشکيک، جامعه با بحران فرهنگي و اعتقادي روبه رو خواهد شد.
همان گونه که مبارزه با فرهنگ ضد دين و ابهام زدايي از چهره دين حنيف، يکي از برنامه هاي حکومت موعود است،(5) دولت زمينه ساز نيز بايد در مسير سالم سازي فرهنگي و پيرايش فرهنگ دين از بدعت ها و انحرافات، و پاسخ گويي به شبهات، کوشا باشد .
تربيت و مديريت نيروهاي زمينه ساز
1.شناسايي، جذب و تربيت نيروهاي مستعد مهدي ياور
بايد افراد هدايت پذير و داراي استعداد کمال را پرورش داد و به کمال رسانيد. امام باقر (ع) درباره حضرت مهدي (عج) مي فرمايد :
اذا قام قائمنا وضع يده علي رؤوس العباد فجمع به عقولهم و کمل به احلامهم؛ (6)
چون قائم ما قيام کند، دستش را بر سر بندگان مي گذارد و عقول آنها را متمرکز ساخته، فکرهايشان را به کمال مي رساند
نکته ديگري که از اين حديث استفاده مي شود، اين است که مردم بايد خود اقدام نمايند و شروع به تحصيل کمال کنند و دولت مردان وظيفه دارند تا نواقص را جبران نمايند. دولتي که آرمان زمينه سازي و ياري موعود را دارد، به خوبي بداند که چنين حکومتي، به کادر مؤمن، معتقد و کارآمد نياز دارد .
2.تجميع و سازمان دهي افراد و گروه هاي زمينه ساز مهدوي
يکي از فوايد مهم سازمان دهي نيروهاي زمينه ساز، علاوه برجلوگيري از به هدر رفتن نيروها و موازي کاري، مقابله با جبهه سازمان دهي شده دشمنان مهدويت است. در مسيرمقابله با صفوف منظم و اتحاد جبهه کفر، مبارزه انفرادي حتي اگر در اوج خود باشد، بي شک نتيجه اي جز شکست ندارد. اما اگرهمين افراد و گروه هاي کوچک به هم بپيوندند، کارهاي بزرگي را مي توانند انجام دهند و ضربات مهلکي به دشمن وارد آرند؛ آن گونه که قرآن کريم مي فرمايد :
اگر از شما بيست تن باشند و در جنگ پايداري کنند، بردويست تن غلبه خواهند يافت .(7)
حمايت مادي و معنوي از فرهنگ زمينه سازي
1.اختصاص بودجه ويژه براي مباحث مهدوي؛
2.تشويق شايان فعالان فرهنگ مهدوي؛
3.تهيه نيازمندي هاي آموزشي، پژوهشي و تبليغي مهدوي؛
4.حمايت امنيتي از زمينه سازان
راه بردهاي دولت زمينه ساز
راه بردهاي ويژه داخلي
در اين جا، تعدادي از کار ويژه هايي را بر مي شمريم که دولت مي تواند با استفاده از ظرفيت هاي خويش به آنها اقدام نمايد، به اميد اين که دولت زمينه ساز، با پشتوانه عزم و همت بلند خويش، براي به جلو انداختن امر فرج و ظهورامام زمان (عج) اجراي کامل اين امور را در نظر گيرد :
1.گزينش کارگزاران با معيار مهدي باوري
کارگزاران و کارمندان هر دولتي، بازوان اجرايي آن دولت هستند که به خواسته هايش جامه عمل مي پوشانند. دولتي که هدف اصلي و آرمان و شعار خويش را زمينه سازي براي حکومت عدل جهاني مهدوي قرار داده است، بايد در انتخاب و گزينش کادر خود، کساني را در نظر گيرد که به آماده سازي براي قيام حضرت مهدي (عج) معتقد و اميدوار باشند؛ يعني کساني که پشتوانه معرفتي صحيحي درباره معارف مهدوي دارند و عميقاً به وعده الهي و نيز اختياري بودن ظهورمعتقد هستند. قطعاً هر چه به سطوح بالاي مديريتي نزديک تر شويم، وجود چنين افراد مهدي باوري در سيستم اداري دولت زمينه ساز، ضرورتي به نظر مي رسد.
مدير مهدي باورکه آرزويش مهدوي ياوري و خدمت صادقانه به حضرت ولي عصر است، از هيچ گونه تلاشي براي تحقق اين هدف فروگذار نخواهد نمود؛ چنين مدير منتظري در گزينش معاونان و کارمندان زير مجموعه خود، در تدوين قوانين درون سازماني و در ارايه پيشنهادهاي کلان به مدير سطوح بالا، سياست «يک گام براي نزديک شدن ظهور»را دنبال خواهد نمود.
رئيس دولت زمينه ساز بايد بداند که در حکومت جهاني حضرت مهدي نير (عج)، فراهم نمودن چنين نيروي انساني مخلص و عقيده مند به ايشان، جزء بايسته هاي قيام و تشکيل حکومت وي خواهد بود. امام هادي (ع)مي فرمايند :
فَإِذَا اجتَمَعَت لَهُ هَذِهِ العِدَّةُ مِن أَهلِ الإِخلَاصِ أَظهَرَ اللهُ أَمرَه .(8)
پس چگونه دولتي که خود را دنباله رو و مهيا کننده چنان حکومتي مي داند، از اين مهم چشم پوشي مي کند؟بنابراين، دولت زمينه ساز بايد علاوه بر شرايط عمومي يک دولت مرد شايسته که در قبل بيان شد، با استفاده از شاخصه هاي يک کارگزار منتظر، کادرخود را انتخاب نمايد؛ برخي از اين شاخصه ها عبارتند از :
الف)معرفت عميق به خدا
امام علي (ع) در وصف ياران منجي عالم بشريت مي فرمايد :
رِجَالٌ مُؤمِنُونَ عَرَفُوا اللهَ حَقَّ مَعرِفَتِهِ وَ هُم أَنصَارُ المَهدِيِّ فِي آخِرِ الزَّمَان .(9)
بنابراين، معرفت حقيقي و قلبي به خدا که به دنبال آن اطاعت از اوامرالهي را نيز در پي دارد، از شرايط سربازان زمينه ساز او خواهد بود؛ مرداني که در اين معرفت ثابت هستند و چيزي از باورهاي ايشان نخواهد کاست. امام صادق (ع) مي فرمايد:
رِجَالٌ کَأَنَّ قُلُوبَهُم زُبَرُ الحَدِيدِ لَا يَشُوبُهَا شَکٌ فِي ذَاتِ اللهِ....بِهِم يَنصُرُاللهُ إِمَامَ الحَق .(10)
ب)معرفت و اطاعت ازامام مهدي (عج)
يکي ديگر از شاخصه هاي مهم نصرت دهندگان حضرت ولي عصر (عج)، معرفت سرشار ايشان است که با آگاهي از حقيقت مقام امامت ايشان سرچشمه گرفته و به همين جهت، افتخار سربازي آن وجود نازنين را نصيبشان کرده است امام باقر (ع) مي فرمايد :
مَن مَاتَ وَ هُوَ عَارِفٌ لِإِمَامِه کَانَ کَمَن هُو قَائِمٌ مَع القَائِمِ فِي فُسطَاطِه.(11)
به پشتوانه اين شناخت عميق، همه آنها سر تا پا مطيع اوامر ولي امر خويش هستند و به فرمايش امام صادق (ع) :
يَکفُونَه مَا يُرِيد....هُم أَطوَعُ لَهُ مِن الأَمَةِ لِسَيِّدِهَا...بِهِم يَنصُرُاللهُ إِمَامَ الحَق.(12)
به راستي که ايشان به امام مي بالند و امام نير به وجود چنين ياراني فخر مي فروشد .
ج)شوق انتظار مهدي موعود
از جمله ويژگي هايي که بايد در انتخاب کارگزاران دولت زمينه ساز حکومت حضرت مهدي (عج) لحاظ شود، اشتياق وصف ناپذير و لحظه شماري ايشان به ظهور امام زمان (عج) و ديدار ايشان است؛ گويي اين کلمات را هر روز زمزمه مي کنند :
مَتَي تَرَانَا [وَ]نَرَاکَ وَ قَد نَشَرتَ لِوَاءَ النَّصرِ تُرَي أَتَرَانَا نَحُفُّ بِکَ وَ أَنتَ تَؤُمُّ المَلَأ وَ قَد مَلَأتَ الأَرضَ عَدلاً وَ أَذَقتَ أَعدَاءَک هَوَانا وَ عِقَابا.(13)
د)اراده مصمم بر زمينه سازي ظهور امام
بي شک، منتظرحضرت مهدي (عج) فقط به حرف بسنده نمي کند و خود را با دعاي فرج تسکين نمي دهد؛ زيرا به عيان مي داند که دعا، پشتوانه عمل است و تا تلاشي در حد توان و در جهت رسيدن به مقصود صورت نگيرد، رسيدن به خواسته دروني ناممکن خواهد بود. از اين جهت، با عزمي مصمم، از تمام امکانات خويش براي زمينه سازي ظهور بهره مي گيرد. و اين گونه به سخن «افضل الاعمال امتي انتظار الفرج»، تفسيري صحيح ارايه مي دهد.
ه)مجاهدت تا سرحد شهادت
منتظران و شيفتگان خدمتگزاري به حضرت مهدي (عج) کساني هستند که بينش واقع بينانه اي به جهان هستي و مسئله مرگ و زندگي دارند و مرگ را تنها پلي به سوي آخرت مي شمرند در نگاه ايشان، شهادت بهترين مرگي است که زندگي سازبوده، نيل به درجات رفيع را موجب مي شود. به راستي چه زيبا امام صادق (ع) در ترسيم اين بصيرت عالي ياران حضرت مهدي (عج) مي فرمايد:
يَدعُونَ بِالشَّهاَدةِ وَ يَتَمَنَّونَ أَن يُقتَلُوا فِِي سَبيِلِ اللَه بِهِم يَنصُرُ اللهُ إِمَامَ الحَق .(14)
چنين بينش عميق و بصيرت فوق العاده اي، ايشان را به تکاپو مي اندازد؛ به گونه اي که به فرمايش امام صادق (ع):
لَا يَکُفُّونَ سُيُوفَهُم حَتَّي يَرضَي اللهُ عَزَّ وَ جَل .(15)
3.تدوين قوانين کشوري با روي کرد زمينه سازي
مردم هر سرزميني، آرمان ها و آرزوهايي ملي دارند که بايد براي رسيدن به آنها، برنامه ريزي کنند و قوانين متناسب با آن را تصويب نمايند و سپس به اجرا در آورند. حکومت که تجلي اراده ملي هر کشوري است، وظيفه برنامه ريزي و قانون گذاري دقيق براي رسيدن به آرمان ملي و به تبع آن، اجراي درست قوانين مصوب را برعهده دارد .
دولتي که برخاسته از ملت منتظر حضرت مهدي (عج) است، براي زمينه سازي ظهور و حکومت ايشان، بايد در تمام قوانين فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي، حقوقي و سياسي، چنين روي کردي را در نظر گيرد، به طوري که در چينش پازل قوانين کشوري، تصوير زمينه سازي براي ظهور رخ بنماياند.
حکومت زمينه ساز نمي تواند در مقام شعار به زمينه سازي ظهور، فرياد بلند کند، اما در سياست هاي کلان و جهت گيري هاي خويش به آن پاي بند نباشد و آن قدر خود را صرف مسائل روزمره و رفع مشکلات داخلي کند که از آرمان و شعارخويش، اثري به چشم نخورد و يا اين که دست کم اين روي کرد، ملاحظه شدني نباشد .
اگر زمينه سازي براي حکومت جهاني حضرت مهدي (عج) نيازمند يک کار سازماني گسترده با تهيه برنامه ها و قوانين مطابق با آن است، بايد فضاي فکري تهيه کنندگان قوانين، فضاي تمهيد براي تعجيل در ظهور باشد. البته اين کار، مستلزم معرفت صحيح و باور عميق و انتظار پويا به موضوع حکومت عدل مهدوي است .
3.تأسيس مرکز استراتژيک مهدويت براي نظارت بر تحقق آرمان زمينه سازي
ايجاد آمادگي ذهني و معرفتي در ميان توده هاي مردم، يکي از ارکان مهم زمينه سازي براي قيام جهاني مهدي موعود به شمار مي آيد. پرواضح است که در ميان انبوه تبليغاتي که در موضوعات مختلف ذهن مردم را به خود مشغول نموده، نشر معارف مهدوي و تبيين مزاياي منحصر به فرد حکومت جهاني ايشان، بايد به دقت و شدت پي گيري شود تا بتواند تأثير زيادي در ميان مردم و گرايش قلوب آنها داشته باشد .
چنيني آرمان بلندي، جز با تهيه نقشه مهندسي کلان براي فراگير شدن انديشه مهدوي در سطح حکومت و رسالت هاي آن ، بسيج و هم آهنگي همه نهادها و به ويژه سازمان هايي که مسئوليت فرهنگي کشور را برعهده دارند، نظارت بر صحت حرکت همه نهادها و عدم انحراف آنها از اهداف تعيين شده، حاصل نخواهد شد؛ هم چنان که دوري از موازي کاري نهادها و آسيب شناسي مهدويت در سطح حکومت و جامعه و دفع موانع پيش روي آن نيز حتماً بايد لحاظ گردد.
همه موارد ذکر شده، لزوم تأسيس مرکزي استراتژيک را که متولي اين امور باشد اجتناب ناپذيرنموده، ضريب تحقق آرمان بلند زمينه سازي را افزايش خواهد داد .
4.توسعه ارتباط معنوي و معرفتي با امام مهدي (عج) با استفاده از رسانه ها
امروزه رسانه هاي جمعي چون:راديو، تلويزيون، اينترنت و ابزارهاي ديگر، به صورت انبوه در ميان جامعه، گسترش يافته و تأثير چشم گيري بر روح و ذهن افراد از خود نشان مي دهد؛ به طوري که استفاده از اين وسايل، ابزاري بسيار مهم در جهت خواسته هاي استکبارجهاني محسوب مي شود .
بهره گيري از اين موقعيت رسانه ها، مي تواند در جلب قلوب و پيوند عاطفي و معرفتي مردم با وجود نازنين امام مهدي (عج) تأثير فوق العاده اي داشته باشد و حضور معنوي ايشان را به عنوان رفيقي شفيق، در لحظه لحظه زندگي مردم نهادينه نمايد و با تبيين جاي گاه بي نظير امام در سرنوشت و سعادت انسان، شوق ظهور و ديداربا ايشان را در دل ها بروياند .
پخش مباحث معرفتي، دعاهاي مربوط به ايشان، اشعار مهدي با صداهاي گرم و موارد ديگري از اين قبيل که با قالبي دل نواز و هنرمندانه توسط رسانه ها انجام مي شود، خود مي تواند به روند آمادگي عمومي سرعت بخشد .
5.تهيه متون درسي مهدوي از دبستان تا دانشگاه
براي تربيت نسلي که به آرمان هاي مهدوي اعتقاد دارند و به ظهور امام زمان (عج)اميدوار هستند و قرار است که زمينه ساز حکومت وي باشند، امر تعليم معارف مهدوي بر سيستم آموزشي کشور بايد جدي گرفته شود؛ زيرا به موجب فرمايش امير المؤمنين که :«العلم مع الصغر کالنقش في الحجر »؛ (16)تعليم درنوجواني مثل نقش در حجر است، نفوذ معارف مهدوي در دل ها و ذهن ها بسيار بهتر و ماندگارتر خواهد بود. بديهي است که تعليم اين معارف بلند که در سرنوشت متعلم و بلکه جامعه جهاني نقش تمام را دارد، کم ارج تر از علوم رايج در مدارس نيست؛ لذا برعهده دولت اسلامي و زمينه سازاست که در بعد آموزشي کشور، از دبستان تا دانشگاه، با استفاده از متخصصان مباحث مهدوي و با در نظر گرفتن شرايط سني و فهم مخاطبان ، متوني را تهيه کنند و جزء مواد رسمي دروس مراکز آموزشي قرار دهند .
6.تشکيل کرسي هاي تخصصي مهدويت
علاوه بر اين که بايد معارف مهدوي در مراکز آموزشي و رسانه هاي جمعي به همگان تعليم داده شود، لازم است که کرسي هايي تخصصي در اين زمينه شکل گيرد و راجع به ريز موضوعات معارف مهدوي، نظريه پردازي شود و صاحبان ايده هاي ابتکاري ونو ومتفکران اين عرصه، بتوانند محصولات جديد فکري خود را قبل از انتشار عمومي، عرضه کنند تا نقد و بررسي شود. بديهي است چنين سازو کاري، نه تنها به شادابي هميشگي معارف مهدوي کمک خواهد کرد، بلکه از نشر مباحث نادرست و انحرافي در عرصه مهدويت جلوگيري خواهد نمود .
7.برگزاري جشن واره هاي مهدوي
امام صادق (ع) مي فرمايد:
تَجِبُ عَلَي السُّلطَانِ لِلخَاصَّةِ وَ العَامَّةِ مُکَافَاةُ المُحسِنِ بِالإِحسَانِ لِيَزدَادُوا رَغبَةً فِيه.(17)
وقتي دولت مسئولان فرهنگي کشور، به موضوعي توجه مي کنند، اين امر توجه قشرهاي جامعه را نيز به خود جلب مي کند و انگيزه فعاليت هاي اجتماعي حول موضوع را مضاعف مي نمايد. برگزاري جشن واره هايي در زمينه مهدويت که با ارايه محصولات و معرفي و تشويق شايسته تلاش گران اين زمينه خواهد بود، مي تواند به اين هدف بلند کمک کند و در ترويج مباحث و فرهنگ مهدوي در سطح جامعه به صورت چشم گيري اثر گذارد .
8.تقويت و تجهيز پادگان هاي نظامي به نيروها و سلاح هاي کارآمد
در طول تاريخ هميشه زورمندان و باطل گراياني درمقابل حق طلبان بوده اند که از شناخت و تبعيت حقيقت و عدالت در ميان جامعه هراس داشته اند، زيرا اين امر با سودجويي ايشان در تضاد بوده است؛ آنها پيوسته کوشيده اند تا مردم را در جهالت نگه دارند و گرفتاري و فلاکت ايشان راخواست خدا معرفي نمايند. دراين ميان، آزادمرداني کمر همت بسته و در بسط شناخت و ايجاد عدالت خواهي در قلوب مردم، از هيچ کوششي فروگذار ننموده اند که البته اين کار براي طبقه مستکبر گران آمده و با شيوه هاي تطميع و تهديد، سعي نموده اند تا اين جنبش مبارک را با از بين بردن مروّجان آن، محو سازند .
در زمان ظهور حضرت مهدي (عج) نيز همين روش دنبال مي شود و جهان خواران عالم، با آگاه شدن از ظهور ايشان، تصميم به نابودي آن حضرت مي گيرند و با گسيل کردن لشکر، سعي مي کنند براي هميشه اين تهديد را از بين ببرند که البته به خواست خدا و با ياري او ومؤمنان حقيقي، صفحه نبرد تاريخي حق و باطل به نفع حق طلبان بر مي گردد و باطل براي هميشه محو مي شود .
امام باقر (ع) مي فرمايد ::
يبعث السفياني بعثا إلي المدينة فيفر المهدي منها إلي مکة فيبلغ أميرجيش السفياني أن المهدي قد خرج إلي مکة فيبعث جيشا علي أثره فلا يدرکه حتي يدخل مکة خائفا يترقب علي سنة موسي بن عمران (ع) قال فينزل أمير جيش السفياني البيداء فينادي مناد من السماء يا بيداء أبيدي القوم فيخسف بهم .(18)
با توجه به روش سازش ناپذيري مستکبران و مترفان، لازم است که علاوه بر نبرد در جبهه فرهنگي، براي غلبه موج آگاهي و عدالت طلبي بر سياهي ظلم و جهالت، پشتوانه امنيتي از جبهه حق به وجود آيد و با آمادگي کامل و قدرت بالاي مقابله با جبهه دشمن، از خطر حمله آنها جلوگيري شود؛ اين امر ميسر نخواهد شد مگر اين که دولت علاوه بر ايجاد پايگاه هاي نظامي، از توان جنگي دشمن با خبر گردد و نيروهاي نظامي را هم سطح با امکانات دشمن آموزش دهد.
9.ايجاد و حفظ هم دلي جامعه حول محور عهد با امام مهدي (عج)
براي موفقيت دولت زمينه ساز ظهور در رسيدن به آرمان مقدسش، بي شک ايجاد هم سويي و هم دلي در جامعه و تبديل آن به يک جامعه منتظر، به منزله پشتوانه اي محکم براي فعاليت هاي دولت، فوق العاده مهم خواهد بود. نشر معارف عميق مهدوي، زمينه چنين امري را فراهم مي کند. عهد و بيعت با امام زمان (عج) به اين همدلي استحکام و رسميت مي دهد و در واقع نوعي التزام جمعي را ايجاد مي کند .
وقتي آحاد جامعه در هر صبح گاه، معتقدانه دعا مي کنند که «اللهم اني اجدد له في صبيحه يومي هذا و ما عشت من ايامي عهداً و عقداً و بيعة له في عنقي لا احول عنها و لا ازول ابدا»، از تجمع اين پيمان هاي فردي، به عهدي اجتماعي با آن حضرت به وجود خواهد آمد که خود عامل هم دلي و هم نوايي اجتماعي با دولت زمينه ساز خواهد بود.
چنين دولتي بايد براي روييدن تعهد اجتماعي، بذر معرفت امام را در دل ها کاشته، ضرورت بيعت با ايشان در هر صبح گاه را شرط خروج از زندگي جاهلانه اي بداند که در باطن خود مرگ است و آن را با تبليغات گسترده، نهادينه نمايد؛ دراين صورت، بذر کاشته شده در هر قلبي غنچه انتظار را مي روياند و حاصل ميليون ها غنچه انتظار، عطر دل انگيزش تلاش و آمادگي و زمينه سازي براي حکومت موعود عدالت گستر جهاني است و اين به همان مطلب ارزش مندي بر مي گردد که وجود نازنين امام عصر (عج) درباره اي مي فرمايند :
لو انّ اشياعنا -و فقهم الله لطاعته -علي اجتماع من القلوب في الوفاء بالعهد عليهم لما تأخّرعنهم اليمن بلقائنا؛ (19)
اگر شيعيان -که خدا براي اطاعت خود توفيقشان دهد -در راه وفاي به پيماني که بر عهده دارند، هم دل و همراه مي شدند، سعادت ديدار ما براي ايشان به تأخير نمي افتاد.
10.تدوين طرح شهرسازي با روي کرد انتظار
اصولاً شهرها در طول تاريخ، به نام تمدن و فرهنگ خويش شناخته شده اند؛ مثل شهر هاي بودايي، شهرهاي هندو، شهرهاي مسيحي، شهرهاي اسلامي و امثالهم. همين امر، سبب شده تا بسياري شهرها، هويتي جهاني يافته و مروّج ارزش ها و اصول و مفاهيمي خاص باشند. لذاست که شهر مسلمين و شهر منتظران حضرت مهدي (عج) نيز بايستي هويتي خاص خويش را داشته باشد و بدين وسيله، علاوه بر کسب هويتي جهاني براي خويش، بتواند مروّج و نمايش گر ارزش هايي باشد و بدين وسيله، علاوه بر کسب هويتي جهاني براي خويش، بتواند مروّج و نمايش گر ارزش هايي باشد که بر تفکر شيعي حاکم است. با اين مقدمات، اين موضوع که شهرها عامل معرفي يک تمدن هستند، بايد مورد توجه جدي مسئولين امر قرار گرفته و برنامه ريزي براي ايجاد و رشد و توسعه و اصلاح (وضع موجود)شهرها، جهت دست يابي و ايجاد محيطي مناسب براي زندگي منتظران آغاز گردد؛ به نوعي که سيما و کالبد آن به عنوان عامل هويت امتي مسلمان و شيعه و منتظر و آماده ظهور حضرت مهدي (عج) عمل نمايد. شهرهايي که ضمن هويت اسلامي و شيعي و منتظر داشتن، به مدينه نشينان نيزهويت بخشيده و متذکر و هدايت گر آنان به سمت اصول اعتقادي و باورهايشان باشند».(20)
«براي تدوين ضوابط و مقرراتي که بتوان توسط آنها «مدينه منتظران »را تجلي عيني بخشيد، توصيه هايي مقدماتي تقديم مي گردد:
-ايجاد مرکز و مؤسسه اي با پشتوانه معنوي و مادي لازم به عنوان مرکز مطالعات معماري و شهرسازي اسلامي که باني و متولي و هدايت گر تحقيقات لازم در زمينه تدوين ويژگي هاي مدينه منتظران و هم چنين تحقيق در چگونگي تجلي کالبدي بخشيدن به آنها باشد .
-هم کاري جدي حوزه ودانشگاه در جهت هم کاري در انجام تحقيقات مشترک در زمينه هايي هم چون:شناسايي ويژگي هايي که تعاليم اسلامي براي محيط زندگي انسان تعيين مي نمايد، تعريف ارتباط انسان با محيط طبيعي و محيط مصنوعي، تبيين نحوه استفاده از منابع و مواد موجود در طبيعت، تبين نقش انسان در عالم هستي و رابطه انسان ها با يک ديگر، وسعي در يافتن پاسخ بسياري سؤالات ديگر که جواب آنها کاملاً ناشناخته هستند و هم چنين همکاري در چگونگي تجلي کالبدي بخشيدن به ارزش ها و اصول اسلامي و فرهنگي.
-شناسايي مراکز مشابه در جهان(اعم از ممالک اسلامي و غير اسلامي )وبرقراري ارتباط علمي با آنان درجهت استفاده از منابع و تجراب در اختيار آنها ».(21)
11.ايجاد پايگاه هاي فرهنگي و تربيتي مهدوي
بي شک هر هدف کلاني، جز با داشتن مجموعه افرادي که داراي توانايي مقبولي در زمينه با هدف باشند، ميسر نخواهد شد. اين مطلب، لزوم پرورش نيروهاي انساني معتقد به مباني مهدويت و مصمم به ايجاد زمينه هاي تحقق حکومت جهاني حضرت مهدي (عج) را دو چندان مي کند .
توجه به اين نکته ضروري است که تهيه نيروهاي کارآمد مهدوي، آن هم در سطح وسيع که مقتضاي گستره موضوع مهدويت و فراگيربودن آن در تمام عالم است، علاوه بر داشتن برنامه مدون و مشخص، به پايگاه هايي نيازدارد که از حيث کمي و کيفي، از پتانسيل فرهنگي و تربيتي مهدوي باشند؛ چنان که با ملاحظه در روايات قيام حضرت مهدي (عج) نيز مرکزيت برخي از شهرها به عنوان پايگاه هايي براي تجميع ياوران حضرت و حرکت منظم و حساب شده ايشان بيان شده است. امام باقر (ع) مي فرمايد :
تَنزِلُ الرَّايَاتُ السُّودُ الَّتِي تَخرُجُ من خُرَاسَانَ إِلَي الکُوفَةِ فَإِذًا ظَهَرَ المَهدِيُّ بُعِثَ إِلَيهِ بِالبَيعَةِ.(22)
بنابراين، به جاست که دولت زمينه ساز ظهور، در مورد احداث پايگاه هايي ويژه به منظور کارهاي فرهنگي و امور تربيت مهدوي، عنايتي کافي داشته باشد.
12.تقويت و گسترش ابزار رسانه اي
درجهان امروز، بسترسازي و پذيرش عمومي براي عملي شدن اهداف سياست مداران عالم، چه خوب و چه بد، به وسيله رسانه هاي جمعي سامان مي يابد. هر دولتي قبل از اجراي برنامه هاي خود، ابتدا اذهان مردم را با موجي از تبليغات مثبت در مورد ايده خويش، بمباران فکري و شناختي نموده، سپس آن را اجرا مي کند .
بي ترديد، براي عملي ساختن ايده عدل جهاني که توسط حضرت مهدي (عج) صورت مي گيرد، آمادگي و توجيه اذهان عمومي و ايجاد رغبت ملي و جهاني، جزء اولويت هاي رده بالاي دولت زمينه ساز است. اين امر ميسر نخواهدشد مگر اين که سرمايه گذاري چشم گيري در تهيه ابزارهاي رسانه اي مختلف در کشور، اعم از راديو و تلويزيون، مجلات و غيره، با جهت دهي معارف و اهدافي صورت گيرد که تأمين کننده بخشي از پروسه عظيم زمينه سازي ظهور هستند .
دولت زمينه ساز بايد بداند که در صورت توفيق نيافتن در جلب نظر عامه مردم، بي شک در رسيدن هدف والاي خود دچار چالش خواهد گرديد و نه تنها همراهي مردم را از دست خواهد داد، بلکه موانع و معضلاتي نيز گريبان گيرش خواهد شد .
13.اعزام مبلغان و مربيان مهدي باور به مناطق مختلف
شايد تصور شود که براي ترويج معارف مهدوي، کار رسانه اي کافي است، اما با توجه با دقيق بودن برخي از مباحث مهدوي و نيز شبهه افکني دشمنان انديشه مهدوي، لازم است که دانش وران متخصص مسائل مهدوي، با برنامه هايي منظم و حساب شده و با بررسي دغدغه هاي ذهني افراد مختلف ، به مناطق گوناگون اعزام شوند تا از نزديک، با شنيدن شبهات ذهني و پاسخ گويي مناسب، به نوعي آسيب زدايي نمايند.
به علاوه، مي توان با اعزام مربيان مهدوي به آموزش محدود مربي در مناطق شبهه خيز، همت گماشت تا پس از بازگشت اين مربيان، افرادي آموزش ديده در خود آن مناطق حضوري مداوم داشته باشند و به مسائل رسيدگي کنند و مراتب را به مسؤولان مربوط گزارش دهند .
14.تأسيس مراکز مهدي پژوهي
ايجاد شور و احساسات مردمي نسبت به حضرت مهدي (عج) در جاي خويش بسيار نيکوست،اما هر ايده اي که پشتوانه عميق معرفتي مدون و سيستم تحقيق و پاسخ گو نداشته باشد، در مقابل سؤال هاي دقيق پرسش گران و حق طلبان از طرفي و هجمه و شبهه پراکني دشمنان از سويي ديگر، ثبات و ادعاي حق بودن خود را از دست خواهد داد. اهميت اين مطلب، ضرورت مراکز مهدي پژوهي را آشکار مي سازد.
راه بردهاي ويژه خارجي
الف)راه بردهاي عام
آموزه مهدويت با توجه به ظرفيت معنايي خود که مدعي فراگير شدن عدالت در تمام جهان است، بايد در سطح دنيا نشر يابد و کارکرد شگرف آن به گوش همه جهانيان برسد تا در همگان، آمادگي ذهني و اقبال قلبي براي پذيرش حکومتي که مجري آن است، فراهم گردد. لازمه تحقق اين انديشه ، آن است که از تمام امکانات و ظرفيت هاي خارج از کشور، با اتخاذ روش هاي ماسب براي گسترش ايده مهدويت استفاده شود. دراين زمينه توجه به موارد ذيل امري اجتناب ناپذير مي نمايد :
1.اعزام نيروهاي متخصص مهدوي به مناطق مختلف
يکي از روش هاي انتقال ايده مهدويت و مانع شونده از برداشت هاي درست، اعزام نيروهاي متخصصي است که با آموزش هايي که از قبل ديده اند، توان انتقال مفاهيم مهدوي را به صورت روشن دارا باشند.
2.تأسيس خانه فرهنگ مهدوي
وجود مرکزي در هرکشور که به امور مربوط به مسائل مهدوي و جمع آوري اطلاعات لازم درباره سطح معلومات، شبهات و حساسيت هاي منطقه، رسيدگي کند، در بسط معارف مهدوي تأثير زيادي خواهد داشت. اين مرکز، باعث مي گردد تا مردم آن کشور، به فرهنگ مهدويت متمايل شوند و موضوع مهدويت درآن جا مديريت گردد .
3.برگزاري همايش هاي بين المللي دکترين مهدويت
در جهان اسلام و حتي در کشورهاي غير مسلمان، متفکراني هستند که در مقوله مهدويت، حرف هايي شنيدني و مؤثر دارند، اين مسئله و نيز ايجاد حساسيت فکري در ميان انديشه وران جهان راجع به ايده حکومت عدل گستر جهاني، لزوم برگزاري همايش هايي بين المللي در زمينه دکترين مهدويت را حتمي مي کند .
4.جشن واره هاي فرهنگي -هنري مهدويت و تجليل از فعالان مهدوي
طبع آدمي بر اين امر سرشته شده است که اگر در قبال کارهايي که انجام مي دهد، از او قدرداني شود، براستمرار بخشيدن کار خويش و نيزدقت و نو آوري در آن، انگيزه بيشتري خواهد يافت؛ به علاوه توجه به يک انديشه و مطرح نمودن فعالان آن، زمينه را براي توجه ديگران فراهم مي آورد. برگزاري جشن واره هايي ويژه فعاليت هاي فرهنگي وهنري مهدويت، همان مطلوبي است که همه اين برکات را به دنبال خواهد داشت .
5.تأسيس رسانه هاي برون مرزي نشر معارف مهدوي
امام باقر (ع) مي فرمايد :
يَخرُجُ مِن مَکَّةَ هُوَ وَ مَن مَعَهُ الثَّلَاثُمائَةٍ وَ بِضعَةَ عَشَرَ يُبَايِعُونَه بَينَ الرُّکنِ وَ المَقامِ مَعَهُ عَهدُ نَبِيِّ اللهِ وَ رَايَتُهُ وَ سِلاحُه وَ وَزيرُه مَعَهُ فَيُنَادِي المُنادِي بِمَکَّةَ بِاسمِه وَ أَمرِهِ مِنَ السَّمَاءِ حَتَّي يَسمَعَهُ أَهلُ الارضِ کُلُّهُم .(23)
يکي از نکات جالب توجهي که در اين روايت به چشم مي خورد، نداي کسي است که حضرت را با اسم مبارکشان نام مي برد و تمام زمينيان اين ندا را مي شنوند و اين گونه از قيام حضرت آگاه مي گردند.اين مطلب براي همه منتظران تلاش گر و مخصوصاً دولت زمينه ساز، الهام کننده آن است که بايد با فراهم نمودن ابزار و رسانه هاي قدرت مند برون مرزي، پيام مهدويت را به سراسر عالم رساند و جهان تشنه عدالت و معنويت را براي قدوم مبارک دادگستر جهان، آماده و مشتاق نمود .
6.حمايت از مستضعفان؛ شاخصه آرمان مهدويت
يکي از ويژگي هاي بارز دوران حکومت حضرت مهدي (عج) به قدرت رسيدن مستضعفاني است که در عين لياقت، از حقوق خود محروم شده اند؛ قرآن کريم مي فرمايد :
وَ نُريدُ أَن نَّمُنَّ عَلَي الَّذيِنَ استُضعفُوا فِي الأَرضِ وَ نَجعَلَهُم أَئمَّةً وَ نَجعَلَهُم الوارِثيِن؛(24)
و خواستيم بر کساني که در آن سرزمين فرودست شده بودند منّت نهيم و آنان را پيشوايان [مردم]گردانيم، و ايشان را وارث [زمين ]کنيم .
دولت منتظر و زمينه ساز حکومت مهدوي، بايد يکي از اصول قطعي سياست خارجي خويش را حمايت ستم ديدگان عالم، در حد توان قرار دهد. توجه انسان هاي رنج کشيده عالم، به اين ويژگي بارز دولتي که اين سياست خويش را الهام گرفته از حکومت جهاني مهدي موعود (عج) مي داند، مي تواند در جذب قلوبشان تأثير زيادي داشته باشد و بدين گون دولت زمينه ساز، با پشتوانه افکارعمومي جهانيان، در پيش برد مقاصد فرامنطقه اي و حل معضلات و موانع خارجي خود، توفيق زيادي را به دست آورد.
ب)کار ويژه با کشورهاي اسلامي
راه بردهاي عامي که در ابتدا شمرده شد، در نحوه تعامل دولت زمينه ساز با کشورهاي اسلامي نيزنقش مهمي را ايفا مي کند، اما غير از آن موارد، مي توان کار ويژه هايي را نيز به سبب ويژگي اسلامي بودن اين کشورها در نظر گرفت؛ زيرا با توجه به اين که موضوع مهدويت جزء مسلمات دين اسلام است و تقريباً تمام مذاهب اسلامي با همه اختلافاتشان، کليت آن را به منزله يک مسئله ضروري اسلام پذيرفته اند، اين امر، بستر مناسبي را براي فعاليت بيشتر مهدوي دراين کشورها فراهم مي کند؛ به همين علت، يکي از زمينه هاي طرح مباحث مهدويت را در اين جا طرح مي نماييم و موارد ديگر را به انديشه وران اين حوزه واگذار مي کنيم.
ترويج آموزه مهدويت؛ محور وحدت بين مسلمانان
اگر بخواهيم علت اين رکود را جست و جو کنيم، طبق نظر بسياري از متفکران اسلامي، بي ترديد تفرقه بين مسلمانان، يکي از اين عوامل به شمار مي آيد. شعار معروف استعمار مبني بر«تفرقه بيندار و حکومت کن»، شاهد خوبي بر اين مدعاست .
براي حل اين مشکل و ايجاد وحدت بين مسلمانان، تلاش هاي زيادي صورت گرفته و راه حل هايي نيز ارايه گشته، اما در عمل ، توفيق کمي نصيب مسلمانان شده است .
يکي از راه هايي که بي شک مي تواند در وحدت امت اسلام نقش فراواني داشته باشد و آنها را از رنج ذلت به اوج عزت برساند، طرح انديشه مهدويت است که در متون اسلامي ما، از جمله قرآن کريم و روايات نبي مکرم اسلام نيز عبارت هاي فراواني در اين باره به چشم مي .
توجه دادن مسلمانان به اين گنجينه عظيم و اين که تنها عاملي که مي تواند شوکت و عظمت سابق اسلام را برگرداند و مسلمانان را در سراسرعالم عزيز گرداند، در وحدت و تجمع قدرت مسلمانان تأثير چشم گيري خواهد داشت. چگونه چنين نباشد در حالي که قرآن چنين چيزي را وعده داده است :
هُوَ الَّذِي أَرسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدَي وَ دِينِ الحَقِّ لِيُظهِرَهُ عَلَي الِّديِن کُلِّهِ وَ لَو کَرِهَ المُشرِکُونَ؛(25)
او کسي است که پيامبرش را با هدايت و دين درست، فرستاد تا آن را بر هرچه دين است پيروز گرداند، هر چند مشرکان خوش نداشته باشند .
و نيز در کتب تفسيري شيعه و سني در ذيل همين آيه و هم چنين در کتب حديثي فريقين ، رواياتي از پيامبر اکرم (ص) وجود دارد که عزت اسلام و مسلمانان را فقط به وسيله حضرت مهدي (عج) امکان پذير مي داند؛ براي نمونه، رسول اکرم (ص) در ضمن کلامي مي فرمايد :
إذا أراد الله عزّ و جلّ أن يعيد الاسلام عزيزاً قصم کلّ جبّار و هو القادر علي ما يشاء أن يصلح اُمّة بعد فسادها. فقال عليه الصلاة و السلام :يا حذيفة، لو لم يبقَ من الدنيا إلّا يوم واحد لطوّل الله ذلک اليوم حتّي يملک رجل من أهل بيتي، تجري الملاحم علي يديه، و يظهر الاسلام، لا يخلف وعده، و هو سريع الحساب .(26)
بنابراين، سرمايه گذاري در اين امر برکات زيادي را براي جامعه مسلمانان و آمادگي براي ظهور امام زمان به همراه خواهد داشت .
ج)کار ويژه با کشورهاي غير اسلامي
علاوه بر راه بردهايي عامي که براي گسترش ايده مهدويت در مورد کشورهاي غير اسلامي وجود دارد -و در قبل به برخي از آنها اشاره شد -کار ويژه هايي را مخصوص اين کشورها و با توجه به آمادگي هاي فرهنگي و فکري آنها مي توان ارايه داد که در اين مجال، تنها به يکي از اين فرصت ها به اجمال مي پردازيم .
بهره گيري از عنصر منجي گرايي براي نزديکي ملت ها
شکي نيست که اعتقاد به اصلاح جامعه از وضعيت موجود، از ابتداي تاريخ بشر در ذهن مردم وجود داشته است و از عقايد اختصاصي دين اسلام نيست؛ زيرا در بين اديان آسماني قبل از ظهور اسلام، مشاهده مي کنيم که همگي خبر از وقوع اين حقيقت داده اند و حتي صفات مصلح و راه کارهاي اصلاحي او را نيز بيان کرده اند، گرچه نام او را مهدي و دعوت اصلاحي او را به نام مهدويت نگذاشته اند....اين عقيده و فکر، حتي به اديان ديگر از قبيل زردشتي و برهمني و...نيز سرايت کرده است... .(27)
در دهه هاي اخير، اين عقيده به صورت پررنگ ترين حتي در جوامع غربي مطرحشده است. ظهور فردي فوق العاده در آخر الزمان که نيکي و عدل را در سراسر دنيا گسترش خواهد داد و بساط تاريکي و ظلم را جمع خواهد کرد، روز به روز به يکي از بحث هاي رايج فرهنگي و حتي سياسي تبديل شده و اذهان را به خود معطوف ساخته است؛ با چنين روي کردي که در سراسر عالم جريان دارد، بهره گيري از آن براي معرفي منجي موعودي که اسلام داعيه دار آن است، بسيار به جا و مناسب به نظر مي رسد و همين نقطه مشترک، مي تواند براي نزديک تر شدن اذهان ملل و به دنبال آن ايجاد آمادگي جهاني براي ظهور موعود امت ها، زمينه خوبي به شمارآيد. به هر حال اين وعده حتمي خداست که:
وَلَقَد کَتَبنَا فِي الزَّبُور من بَعدِ الذِّکرِ أَنَّ الأَرضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ؛(28)
ودر حقيقت، در زبور پس از تورات نوشتيم که زمين را بندگان شايسته ما به ارث خواهند برد .
و ما اميدواريم که بتوانيم زمينه ساز حکومت عدل مهدوي باشيم و خود نيز آن دوره طلايي زندگي بشر را درک کنيم -ان شاء الله .
پي نوشت ها :
*دانش آموخته مرکز تخصصي مهدويت .
**دانش آموخته مرکز تخصصي مهدويت .
1.عن اميرالمؤمنين علي (ع).«انما سميت الشبهه شبهه، لا نها تشبه الحق، فاما اولياء الله فضياءهم فيها اليقين و دليلهم سمت الهدي »؛ شبهه را شبهه ناميده اند، چون به حق شبيه است. اما دوستان خدا[را نمي تواند بفريبد؛ زيرا ]يقين، چراغ راه ايشان است و رهبر ايشان، آن جهتي است که هدايت و رستگاري آنان را بدان سو راه بر است.(نهج البلاغه، خطبه 38).
2.نهج البلاغه، خطبه 138.
3.جمعي از نويسندگان نگاهي تحليلي به زندگي حضرت مهدي (عج) ص106، دبيرخانه دايمي اجلاس، 1379.
4.و ما احدثت بدعه الا ترک بها سنه فاتقوالبدع و الزمواالمهيع ان عوازم الامور افضلها و ان محدثاتها شرارها»(نهج البلاغه، خطبه 145، ص188).
5.اين شفاف سازي تا جايي پيش خواهد رفت که برخي به آوردن دين جديدي توسط امام قايل خواهند شد!(اثبات الهداه، ج7).
6.کافي، ج1، ص25، ح21؛ کمال الدين، ص675، ح30؛ بحارالانوار، ج52، ص336، ح71.
7.يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ المُؤمِنينَ عَلَي القِتالِ إِن يَکُن مِنکُم عِشروُنَ صَابِروُنَ يَغلِبُوا مِأَتَينِ وَ إِن يَکُن مِنکُم مِأَئةٌ يَغلِبوُا أَلفاً مِنَ الَّذِينَ کَفَرُوا بِأَنَّهم قَومٌ لَا يَفقَهُونَ.(سوره انفال، آيه 65).
8.کمال الدين، ج2، ص378.
9.کشف الغمة، ج2، ص478.
10.بحارالانوار، ج52، ص308.
11.نعماني، الغيبة، ص330.
12.بحار الانوار، ج52، ص308.
13.مفاتيح الجنان، دعاي ندبه .
14.بحار الانوار، ج52، ص308.
15.کمال الدين، ج2، ص673.
16.حسن بن ابي الحسن ديلمي، اعلام الدين ، ص84، قم :انتشارات مؤسسه آل البيت لاحياء التراث، 1408ق.
17.حسن بن شعبه حراني، تحف العقول، ص319، قم:مؤسسه انتشارات اسلامي، 1404ق.
18.نعماني، الغيبة، ص279.
19.بحار الانوار، ج53، ص177.
20.محمد تقي زاده، سيماي مدينه منتظران ،267-268، با تخليص .
21.همان، ص287.
22.محمد بن حسن طوسي، الغيبة، ص452، قم :انتشارات مؤسسه معارف اسلامي، 1411ق.
23.محمد بن مسعود عياشي، التفسير، ج1، ص64، تهران :چاپخانه علميه، 1380ق.
24.سوره قصص، آيه 5.
25.سوره توبه، آيه 33.
26.عقد الدرر، ص62.
27.موعود شناسي رضواني، به نقل از :دکتر احمد امين، في حديث المهدي و المهديه، ص11.
28.سوره انبياء، آيه 105.
ae