به کودکان چه بگوييم و چه نگوييم؟

آن چه که بايد به فرزندان مان بگوييم و آن چه را که نبايد به آن ها بگوييم
بعضي مواقع، ما ابتدا صحبت مي کنيم و بعد درباره ي آن چه گفته ايم به تفکر مي پردازيم . در حالي که به عنوان پدر و مادر، بايد به ياد داشته باشيم که کودکان گفته هاي ما را خيلي جدي مي گيرند و اغلب به آن بها مي دهند، حتي وقتي که ما منظور خاصي از گفتن آن مطالب نداريم. کافي است که ببينيم گفته هاي پدران و مادران تا چه اندازه روي ما تأثيرگذار بوده است. دوستاني را مي شناسيم که آن چه را والدين شان 20 سال پيش به آنها گفته اند چه خوب و چه بد، به ياد دارند.
دکتر «چي لانگ» نويسنده ي مقاله نقل مي کند:«يکي از دانش جويان من به ياد مي آورد که به هنگام کودکي روزي مادرش در حالت خشم به او گفته بود «تو خيلي نافرمان و شيطاني، اي کاش هرگز به دنيا نيامده بودي» يقيناً نيت واقعي مادر آن دانش جو به دنيا نيامدن او نبوده است ولي به ياد آوردن خاطره ي آن گفته ها، بعد از پانزده سال، مي تواند نشان دهنده ي تأثير آن کلمات باشد. پيام مشخص است. ما بايد مواظب تأثير گفته هاي مان روي کودکان باشيم. انتخاب کلمات بسيار مهم است. قدرت آن ها در ساختن، تشويق کردن و مقتدر کردن بسيار زياد است و بر عکس، مي تواند مخرب و تضعيف کننده ي بچه ها باشد.
چند نکته در مورد اين که چگونه مراقب گفته هاي مان باشيم:

شناخت و تأييد
 

به کودک بگوييد «تو را دوست دارم». اين جمله جايگاه او را در قلب شما مسجل مي کند و احساس امنيتي در او ايجاد مي کند که نشان دهنده سهم او در متن خانواده مي باشد. تحقيقات نشان مي دهد که عشق بدون قيد و شرط پدر و مادر به کودک و احساس امنيتي که در او بوجود مي آيد ، در طول زندگي باعث رشد و بالندگي فرد مي شود.
به کودک نگوييد «تو را دوست دارم» وقتي رفتار او مورد تأييد شماست. مثلاً اگر در مدرسه رفتار خوبي داشته و وظايفش را خوب انجام داده است. در عوض از عبارت هايي نظير «آفرين» ،«من به تو افتخار مي کنم»، «عالي است»، «چقدر خوب تلاش کرده اي »، «خيلي مرا خوشحال کردي» استفاده کنيد. دليل اين که نبايد از عبارت «دوستت دارم» استفاده کنيد. اين است که کودک نبايد احساس کند که عشق و علاقه شما نسبت به او، بستگي به ميزان تلاش و رفتار او در مدرسه دارد و اگر در مدرسه شاگرد موفقي نباشد شما او را کم تر دوست داريد.
بعضي پدر و مادرها عقيده دارند که نبايد کودک را تحسين کرد چون او دچار غرور و خودبزرگ بيني مي شود و ديگر در آينده تلاش بيش تر نخواهد کرد. اين عقيده به طور مطلق صحيح نيست. تحقيق در روان شناسي رشد نشان داده است که تعريف و تمجيد، کودکان را بيش تر به هيجان مي آورد. آن ها را ترغيب مي نمايد و به تلاش بيش تر علاقمند مي کند. بنابراين نبايد از تحسين کردن آن ها واهمه داشته باشيم . شنيدن عبارتي نظير «من به تو افتخار مي کنم.» هميشه از کودکي تا زمان بلوغ ، براي فرزند شما بسيار مهم و هيجان آور است.

انظباط و ادب کردن
 

کودک خود را با بچه هاي ديگر مقايسه نکنيد. همه ي ما هميشه تمايل به مقايسه داريم.«چرا نمي تواني مثل پسر عمويت باشي؟ او خيلي باهوش است.» يا «چرا نمي تواني مثل خواهرت دختر خوبي باشي؟» اين گفته ها، بالقوه براي اعتماد به نفس کودک تان مخرب مي باشد. اين مفهوم را براي آن ها دارد که شما آرزو داشتيد آن ها جور ديگري بودند و به آن ها علاقمند نيستيد. من افرادي را مي شناسم که در تمام عمر اين احساس را داشتند که پدر و مادرشان هيچ وقت آنها را دوست نداشته و يا به اندازه ي خواهر و برادرشان براي آنها ارزش قائل نبوده اند.
هنگام ادب کردن يا سرزنش کردن کودکان روي «رفتار» آنها تمرکز کنيد نه «خود» آنها.مثلاً بگوييد «وقتي اسباب بازي دوستت را از او قاپيدي من اصلاً خوشم نيامد.» يا «خيلي زشت است که تو بي ادبانه با مستخدم خانه حرف مي زني .» يا «وقتي به من دروغ مي گويي من خيلي ناراحت مي شوم.» در اين مثال ها مي بينيد که اظهار نظر مستقيماً متوجه رفتار ناخوشايند کودک است نه خود او.
گفتارهايي به کار نبريد که به او برچسب خاصي زده شود و يا به همه ي رفتار او تعميم يابد.
مثلاً «تو هميشه شيطان هستي»، «تو دختر بدي هستي»، «چه پسر بي ادبي»، «چرا اين قدر حرف گوش نکن هستي»اين جمله ها سازنده و مفيد نيستند چون به نظر مي رسد که کودک از همه نظر بد مي باشد. اين برچسب ها مي توانند خطرناک باشند چون پيش بيني قاطعي را درباره ي بچه مي نمايد. وقتي به کودک برچسب «بد» و «شيطان» مي زنيد سعي مي کند خود را مطابق آن برچسب نشان دهد.
براي کودک دلائلي بيان کنيد تا بفهمد که چرا رفتار او اشتباه است. مثلاً «قاپيدن وسايل بچه هاي ديگر کار درستي نيست. چون آن ها را ناراحت مي کند.»، «وقتي تو از پله ها پايين مي دوي من ناراحت مي شوم چون خطرناک است، ممکن است زمين بخوري و صدمه ببيني.»
عمداً چيزي نگوييد که او خجالت بکشد يا تحقير شود مثل«ببين همه دارند به تو نگاه مي کنند و مي خندند خجالت بکش.» به زبان آوردن اين گونه جملات ممکن است باعث شود که کودک بعد از اين آن گونه که ما انتظار داريم رفتار نمايد ولي در طولاني مدت باعث خجالتي بودن و عصبي شدن کودک مي گردد.

جمع بندي
 

شايد يکي از مهم ترين و حتي مشکل ترين چيزهايي که مي توانيم به کودک خود يا هر کس ديگر بگوييم عبارت «متأسفم، من اشتباه کردم» مي باشد ولي براي پدر و مادر مهم است که به فرزند خود بياموزند که هر وقت کسي اشتباه کرد بايد معذرت خواهي کند. ما نبايد انتظار داشته باشيم که کودک براي کاري عذرخواهي کند، وقتي خود ما نمي توانيم الگوي مناسبي براي او باشيم.
بعضي از والدين تصور مي کنند براي پدر يا مادر عذرخواهي کردن از فرزند کاري شايسته نيست و موقيعيت و اقتدار آن ها را خدشه دار مي نمايد، در حالي که اين گونه نيست ما انسان هايي کامل نيستيم و نبايد وانمود کنيم که بي عيب و نقصيم. کودکان ما يقيناً به اين موضوع واقف هستند، بنابراين لزومي ندارد وانمود کنيم که هيچ گاه اشتباه نمي کنيم. اگر ما در مواقع ضروري از آن ها عذرخواهي نماييم در واقع اقتدار خود را حفظ کرده ايم چون نشان مي دهيم که آن چه را موعظه مي کنيم خود به آن عمل مي نماييم.
منبع: نشريه ي پيام زن ، شماره 216.
/ج