مکانيسم های دفاعي

شما از کدام مکانيسم دفاعي استفاده مي‌کنيد؟
 

گفتگو با دکتر هاشميان درباره روش‌هاي کنار آمدن با مشکلات
 

وقتي براي شما مشکلي به وجود مي‌آيد چگونه با آن کنار مي‌آييد؟ روان‌شناسان مي گويند همه ما هنگام کنار آمدن با يک مشکل يا موقع حل يک مشکل، از مکانيسم‌هاي دفاعي استفاده مي‌کنيم؛ مکانيسم‌هايي که مي‌توانند مخرب يا سازنده باشند. اما اين مکانيسم‌ها چه هستند؟ و چگونه عمل مي‌کنند؟ دکتر کيانوش هاشميان، روان‌شناس و معاون پژوهشي و آموزشي سازمان نظام روان‌شناسي و مشاوره کشور به اين پرسش‌ها پاسخ مي‌دهد.

آقاي دکتر! وقتي براي ما مشکلي به وجود مي‌آيد، معمولا چگونه با آن مقابله مي‌کنيم؟ با چه مکانيسمي؟
 

معمولا انسان در هر موقعيتي که قرار مي‌گيرد (چه آن موقعيت سازگارانه باشد، چه ناسازگارانه) يک حالت دفاعي از خود نشان مي‌دهد. اگر موقعيت به وجود آمده در جهت ارضاي خواسته‌ها باشد، فرد از مکانيسم‌هاي سازگارانه استفاده مي‌کند که قابل يادگيري است.

و اين مکانيسم‌هاي سازگارانه شامل چه مواردي است؟
 

اضطراب، استرس، محروميت و تعارض مکانيسم‌هاي سازگارانه‌اي هستند که وقتي مي‌خواهيم يکي از نيازهايمان ارضا شود، يکي از آنها را به کار مي‌بريم.

وقتي نيازهايمان برآورده نمي‌شود، چطور؟ آن‌وقت از چه مکانيسم‌هايي استفاده مي‌کنيم؟
 

در اين حالت، روان ما براي رسيدن به آرامش و کاهش تنش از مکانيسم‌هاي دفاعي استفاده مي‌کند. از نظر روانکاوي، مکانيسم‌هاي دفاعي قابل يادگيري هستند و مي‌توانند سازنده يا مخرب باشند. مکانيسم‌هاي دفاعي سازنده شامل والايش، جبران و همانندسازي هستند.
ولي به نظر مي‌رسد وقتي ما با بحراني مواجه مي‌شويم، بيشتر سراغ مکانيسم‌هاي دفاعي مخرب مي‌رويم.
متاسفانه همين‌طور است! چون استفاده از مکانيسم‌هاي دفاعي مخرب، ساده‌تر است. مهم‌ترين مکانيسم‌ دفاعي در اغلب موارد «واپس‌زني» است. در اين حالت، افراد سعي مي‌کنند از يادآوري خاطرات تلخ اجتناب کنند و خاطرات ناپسند خود را به ناخودآگاه بفرستند؛ مانند فردي که در کودکي مورد تجاوز قرار گرفته و اين حادثه را به ناخودآگاه خود مي‌فرستد تا ديگر آن را به ياد نياورد. قسمتي از روياهاي شبانه ما همان نيازهايي هستند که پاسخ داده نشده‌اند و ما آنها را به ضميرناخودآگاه فرستاده‌ايم.
و برخي هم مشکل را انکار مي‌کنند و صورت مساله را پاک مي‌کنند!
دقيقا. «انکار» هم يکي ديگر از مکانيسم‌هاي دفاعي شايع است. در اين حالت، ما اصل موضوع را انکار مي‌کنيم؛ مثلا هنگامي که يکي از عزيزان خود را از دست مي‌دهيم، ممکن است به دليل سنگيني فاجعه، مرگ او را انکار کنيم. حتما شما هم ديده‌ايد برخي خانواده‌ها پس از مرگ فرزندشان اتاق او را به همان شکل قبل نگهداري مي‌کنند. در اين حالت، آنها از مکانيسم «انکار» استفاده کرده‌اند. يکي از نکات مثبت در فرهنگ‌ ما اين است که نزديک‌ترين فرد وارد قبر مي‌شود و مي‌بيند که آن فرد، مرده است. يکي ديگر از مکانيسم‌هاي دفاعي هم «دليل‌تراشي» است. «گربه دستش به گوشت نمي‌رسد مي‌گويد بو مي‌دهد!» اين مثال واضحي براي مکانيسم‌ «دليل‌تراشي» است. در اين حالت فرد سعي مي‌کند دست‌يابي و پاسخ‌گويي به نياز را بي‌اهميت جلوه دهد.
گاهي هم نرسيدن به آن خواسته را گردن ديگران مي‌اندازيم.
اين هم يک مکانيسم دفاعي است: «فرافکني». در اين حالت، اشتباهات و تقصيرات خود را به گردن ديگران مي‌اندازيم؛ شبيه آن شعري که مي‌گويد: «من نبودم، دستم بود؛ تقصير آستينم بود!» يکي ديگر از مکانيسم‌هاي دفاعي شايع هم «عکس‌العمل‌سا‌زي» است؛ به اين معنا که در خفا يک کار و در انظار کار ديگري مي‌کنيم؛ مثلا در خفا اهل بخشش نيستيم اما در انظار عمومي، عکس آن را انجام مي‌دهيم.

مکانيسم‌هاي دفاعي سازنده به چه شکل عمل مي‌کنند؟
 

مکانيسم‌هاي دفاعي سازنده به رشد شخصيت فرد کمک مي‌کند؛ مثلا در مکانيسم «والايش»، فرد نياز خود را به شکلي درمي‌آورد که مورد اقبال عمومي قرار گيرد؛ مانند فرد زورمند و پرخاشگري که وارد ورزش‌هاي رزمي مي‌شود و انرژي‌اش را آنجا تخليه مي‌کند. «جبران» هم مکانيسم‌ دفاعي سازنده ديگري استکه در آن، فرد به جبران توافقي ضعف‌هاي خود برمي‌آيد؛ مثلا کودکي که در درسي رياضي ضعيف است و دنبال تنيس مي‌رود و قهرمان مي‌شود، در اصل يک ضعف خود را با قوت ديگري پوشش مي‌دهد.
منبع: http://www.salamat.com
ae