آخرين آمار و اطلاعات منتشره از سوي آي.دي.اف يا فدراسيون جهاني ديابت، تعداد بيماران ديابتي در سراسر جهان را نزديک به 200 ميليون نفر تخمين زده است. در ايران طبق آمار موجود بيش از 1/5 ميليون نفر مبتلا به ديابت هستند. طبق آمارها به نظر مي‌آيد 14تا 23 درصد ايرانيان بالاتر از 30 سال يا مبتلا به ديابت هستند و يا در مرحله پيش از ديابت قرار دارند و قند خون آنها نه در حد ديابتي‌ها بالاست و نه در محدوده طبيعي قرار دارد. 25درصد اين افراد در آينده ديابتي مي‌شوند. ديابت يک بيماري است که در صورت کنترل‌نشدن مي‌تواند اختلالات متابوليکي بسيار و عوارض جدي چشمي، کليوي و مشکلات مربوط به اعصاب و عروق خوني را به وجود آورد.
تحقيقات نشان داده است که ترکيب رژيم غذايي و شيوه زندگي در پيشگيري و درمان اين اختلال نقش مهمي دارد.
نقش تغذيه در کنترل ديابت
در کنترل ديابت، تغذيه نقش بسيار مهم و اساسي و غيرقابل انکار دارد و بي‌توجهي به تغذيه بيمار مي‌تواند تمامي تلاش پزشک و کادر درماني را نقش بر آب و فرد را با عوارض جدي ديابت روبه‌رو مي‌کند.
درمان تغذيه‌اي و پزشکي هر فرد ديابتي، براساس وضعيت او، شيوه پيشرفت بيماري از نظر ايجاد عوارض ديابت در بيمار و با در نظر گرفتن مسايل اقتصادي اجتماعي، شيوه زندگي و سطح فعاليت بدني در بيمار صورت مي‌گيرد ولي آموزش اصول کلي تغذيه‌اي به تمامي بيماران ديابتي براي بهبود وضعيت تغذيه و افزايش سطح آگاهي‌هاي غذايي آنها ضروري است.
آيا افراد ديابتي بايد تحت رژيم‌هاي غذايي ويژه باشند؟
اگر تصور مي‌کنيد که به علت ابتلا به ديابت از مصرف بسياري از غذاها محروم هستيد، اشتباه مي‌کنيد. بسياري از افراد مبتلا به ديابت تصور مي‌کنند که بايد تحت رژيم غذايي به شدت محدود کننده قرار بگيرند. غذاي مصرفي خود را از خانواده جدا کنند و جداگانه براي خود غذا تهيه کنند. اين تصور نادرست است. الگوي کلي غذايي توصيه شده به ديابتي‌ها فقط محدود به ديابتي‌ها نمي‌شود بلکه اين نوع الگوي غذايي براي حفظ سلامت تمامي‌افراد خانوده مفيد است. توصيه‌هايي مانند افزايش مصرف ميوه و سبزي، کاهش مصرف قندهاي ساده، چربي اشباع و کلسترول و افزايش مصرف فيبرها از نمونه توصيه‌هايي است که نه تنها به مبتلايان ديابت بلکه به خانواده‌ها نيز توصيه مي‌شود. فقط مقدار کربوهيدرات مصرفي در افراد انسوليني بايد به دقت کنترل شود. زيرا از ميان کربوهيدرات، پروتئين و چربي‌هاي غذايي مصرف شده از سوي بيمار، کربوهيدرات بيشترين تاثير را روي قند خون دارد و در کنار کنترل آن بهتر است مقدار چربي و پروتئين مصرفي نيز کنترل شود.
رژيم غذايي ديابتي به معناي نخوردن است يا به اندازه خوردن و کنترل مقدار مصرف؟
رژيم غذايي ديابتي به معناي نخوردن نيست بلکه به معناي به‌اندازه خوردن و کنترل مصرف است. بنابراين از غذاهاي متنوع استفاده کنيد. فقط بايد دقت کنيد که اين مقادير از جيره مجاز مصرفي شما تامين مي‌شود و از ميان غذاهاي گوناگون، بهترين انتخاب غذايي را داشته باشيد.
چرا کربوهيدرات مصرفي در روز مهم است؟
زيرا کربوهيدرات پس از هضم و جذب و ورود به خون موجب افزايش قند خون مي‌شود، اگر بيشتر از ميزان لازم از سوي فرد مصرف شود، در تنظيم قند خون اختلال ايجاد خواهد کرد. به‌علاوه، مقدار انسولين مصرفي بايد متناسب با مقدار کربوهيدرات مصرفي باشد تا قند خون در محدوده طبيعي حفظ شود. بيمار ديابتي بايد با مراجعه به کارشناس تغذيه و يا کتب راهنماي غذايي مقدار کربوهيدرات موجود در گروه‌هاي غذايي گوناگون را بشناسد تا به اين طريق بتواند کربوهيدرات دريافتي خود را اندازه‌گيري کند.
انديس گلايسمي چيست و چه کاربردي دارد؟
امروزه تغذيه‌دانان در کنار کنترل مقدار کربوهيدرات مصرفي بيماران، به مساله ديگري نيز توجه مي‌کنند و آن نوع کربوهيدرات مصرفي است زيرا کربوهيدرات‌هاي متعدد موجود در غذاهاي گوناگون آثار متفاوتي در افزايش قند خون نشان مي‌دهند. لازم است بيماران به طور نسبي با اين موضوع آشنايي داشته باشند تا بتوانند انتخاب‌هاي غذايي بهتري داشته باشند. اگر شما به ديابت مبتلا باشيد، شايد به صورت تجربي متوجه شده‌ايد که وقتي در صبحانه خود نان سنگک به عنوان منبع کربوهيدرات مصرف مي‌کنيد، در طول صبح در مقايسه با زماني که صبحانه خود را با نان سفيد آغاز کرده‌ايد احساس بهتري داريد و قند خون شما پس از صبحانه پايين‌تر است. علت اين موضوع، انديس گلايسمي پايين‌تر نان سنگک در مقايسه با نان سفيد به طور مثال باگت است. غذاهايي با انديس گلايسمي پايين مانند نان سنگک آثار کمتري در افزايش قند خون دارند و بالعکس غذاهايي با انديس گلايسمي بالا به سرعت قند خون را بالا مي‌برند. در واقع انديس گلايسمي به ما نشان مي‌دهد پس از صرف غذايي خاص قند خون چگونه افزايش نشان مي‌دهد. در افرادي که بيشتر از غذاهاي با انديس گلايسمي پايين استفاده مي‌کنند، سرعت افزايش قند خون کندتر است. به‌علاوه، جذب روده‌اي کربوهيدرات هضم شده نيز کند شده و از ترشح انسولين مي‌کاهد و به اين ترتيب کلسترول و تري‌گليسيريد کمتري نيز ساخته مي‌شود. در نتيجه به بهبود پروفيل ليپيدي و نيز کاهش وزن کمک مي‌کند. به‌علاوه، تحقيقات آثار مفيد انديس‌گلايسمي در تمرينات ورزشي را نشان داده است. مصرف مواد غذايي با انديس‌گلايسم پايين بيش از فعاليت‌هاي طولاني سبب افزايش کارايي و سطح مناسب گلوکوز در خون مي‌شود.
من کمي اضافه وزن دارم و از طرفي به ديابت غير وابسته به انسولين نيز مبتلا هستم. چه بايد بکنم؟
چاقي، به خصوص چاقي شکمي نه تنها يک عامل خطر براي ابتلا به ديابت نوع 2 محسوب مي‌شود بلکه موجب بدتر شدن ديابت نيز مي‌شود. چرا که مقاومت سلول‌ها به انسولين را افزايش مي‌دهد. افراد چاق بايد برنامه کاهش وزن را در پيش بگيرند. کاهش وزن مي‌تواند تاثيرات چشمگيري روي قند خون و فشارخون آنها داشته باشد.
علت بروز احساس ضعف در برخي ساعات شبانه‌روز در ديابتي‌ها چيست و چه بايد کرد؟
لرزش دست و احساس لرزش در عضلات، رنگ‌پريدگي در پوست، عرق سرد، ضربان تندقلب، سرگيجه، سياهي رفتن چشم‌ها، خستگي و خواب‌آلودگي، سردرد و نداشتن تمركز از علايم افت قند خون مي‌باشند. پس از تزريق انسولين با توجه به نوع انسوليني که مصرف مي‌کنيد، در ساعات مشخصي انسولين به حداکثر عمل خود مي‌رسد و در آن زمان شما با يک افت شديد قند خون روبه‌رو مي‌شويد که با حالت سرگيجه و ضعف خود را نشان مي‌دهد. همواره وعده‌هاي غذايي خود را مرتب و سر ساعات مشخص مصرف کنيد تا از بروز افت قند خون جلوگيري کنيد. اين امر به ويژه در افراد ديابتي وابسته به انسولين از اهميت بيشتري برخوردار است.
ساعات صرف غذا را چگونه بايد تنظيم کرد؟
افراد وابسته به انسولين بايد سه وعده غذا و سه ميان وعده در ساعات مشخص که هم‌زمان با اوج اثر انسولين آنهاست، مصرف کنند و هرگز وعده‌اي را حذف نکنند. به خصوص وعده پيش از خواب و صبحانه را نبايد حذف کنند تا از بروز افت قند خون در طول شب و ساعات اوليه روز پيشگيري کنند.انواع متعدد انسولين وجود دارد که داراي اوج اثرهاي متفاوتي هستند.
آيا افراد ديابتي مي‌توانند قند و شکر مصرف کنند؟
به‌طور معمول، محدوديت شديد مصرف قند و شکر توصيه نمي‌شود. شما مي‌توانيد در مقادير کم و از جيره مجاز کربوهيدرات روزانه از شکر استفاده کنيد، مگر اينکه قند خون شما به حالت کنترل شده‌اي نرسيده باشد. ولي ترجيحا از خرماي زاهدي به جاي قند استفاده کنيد. همچنين مي‌توانيد از قندهاي صناعي که در داروخانه‌ها موجود است به جاي قند استفاده کنيد.
در بيماران ديابتي که چربي خون بالا دارند چه مراقبت‌هاي غذايي بايد صورت بگيرد؟
بيماران ديابتي اغلب به علت اختلالات سوخت و سازي، بيشتر در معرض ابتلا به بيماري‌هاي قلبي‌عروقي قرار دارند. به منظور کاهش خطر، موارد زير را رعايت کنيد:
* بيشتر به صورت آبپز غذا صرف کنيد.
* براي پيشگيري از افزايش وزن و نيز بهبود پروفايل چربي خون‌تان مصرف چربي را کم کنيد و از همان مقدار مصرف مجاز را بيشتر از روغن‌هاي مايع استفاده کنيد.
* مصرف چربي‌هاي اشباع را کاهش دهيد.
* مصرف کره و خامه را به ماهي يک تا دو مرتبه محدود کرده و شير و لبنيات کم‌چرب مصرف کنيد.
* مصرف مرتب ماهي و محصولات دريايي رابه عنوان منابع غني امگا3 فراموش نکنيد.
مغز دانه‌ها را که منبع مناسبي از فيبر ويتامين‌ها و املاح هستند و نيز به عنوان منابع غني از چربي‌هاي مفيد اسيدهاي چرب غيراشباع تک پيوندي، اسيدهاي چرب غيراشباع چند پيوندي مطرح هستند، فراموش نکنيد. شما مي‌توانيد سهمي از کالري مجاز روزانه خود را به جاي دريافت از روغن‌ها و چربي‌ها، از مغز دانه‌ها استفاده کنيد.مصرف فيبر غذايي را افزايش دهيد. فيبرها در کاهش جذب چربي‌هاي غذايي، بهبود چربي خون و آهسته کردن افزايش قند خون نقش مهمي‌دارند.
آيا مصرف ميوه‌هاي شيرين براي ديابتي‌ها مجاز است؟
در کتب تغذيه چيزي به نام تقسيم‌بندي ميوه شيرين و غيرشيرين وجود ندارد. اين به معني اين است که شما مي‌توانيد با آموختن مفهوم اندازه هر واحد، يک واحد از ميوه‌هاي گوناگون را بشناسيد و مصرف کنيد. فراموش نکنيد يک سروينگ از هر ميوه صرف‌نظر از شدت شيريني آن 15 گرم کربوهيدرات دارد. اينکه شما سروينگ ميوه مصرفي خود را پرتقال انتخاب کنيد يا انگور فرق نمي‌کند. زيرا اگر يک عدد پرتقال متوسط معادل يک واحد باشد در مقابل، هفت حبه انگور معادل يک سروينگ ميوه است. ميوه‌هايي مانند انار، پرتقال و مرکبات، غني از انواع آنتي اکسيدان‌ها هستند و برخي ريزمغذي‌ها هستند که به نظر مي‌آيد در افزايش حساسيت سلول‌ها به انسولين مفيد باشند. ميوه‌ها را تا جاي ممکن با پوست مصرف کنيد زيرا پوست ميوه‌ها نيز داراي ارزش غذايي بوده و فيبر موجود در آن مفيد است به عنوان مثال، پوست سيب منبع خوبي از عنصر کروم است. کروم در بهبود حساسيت سلول‌ها به انسولين و عملکرد انسولين نقش دارد. شما مي‌توانيد هرچقدر که ميل داريد، از نعمت سبزي‌هاي برگي لذت ببريد. سبزي‌ها منبع غني فيبر و آنتي‌اکسيدان‌ها هستند و کربوهيدرات بسيار پاييني دارند.
چگونه مي‌توان فشار خون را در ديابتي‌ها کنترل کرد؟
اگر فشارخون بالا داريد بايد مصرف نمک را کاهش دهيد. از غذاهاي آماده که اغلب براي افزايش مدت نگهداري به آنها نمک يا ترکيبات سديم اضافه شده مانند انواع کنسرو و سوسيس و کالباس بپرهيزيد و مصرف ميوه وسبزي را که غني از انواع ويتامين‌ها و آنتي‌اکسيدان‌ها است، افزايش دهيد. به ورزش و فعاليت بدني کافي متناسب با سن بپردازيد.
عوارض ديابت کنترل‌نشده شامل چه مواردي است؟
قند خون کنترل‌نشده منجر به ضايعات جدي کليوي مانند نارسايي کليوي شده، آسيب‌هاي چشمي، قلبي‌عروقي، اعصاب و تاخير در التيام زخم‌ها و... را در پي دارد.
آيا در شرايطي که ديابت کنترل نشده و به نفروپاتي يا ضايعات کليوي منجر شود، توصيه‌هاي رژيمي‌متفاوت خواهد بود؟
بله. در صورتي که فرد دچار نفروپاتي ديابتي شود، تحت رژيم‌هاي غذايي خاص به منظور کاهش سرعت پيشرفت بيماري قرار مي‌گيرد، محدوديت‌هاي غذايي بيشتر خواهد بود و در اين شرايط بايد با متخصص تغذيه و کليه مشورت کرد.
چند نمونه غذا با انديس گليسمي پايين
نان‌هاي سبوس‌دار انديس گلايسمي پايين‌تري نسبت به نان‌هاي سفيد دارند. هر چقدر سبوس آرد بيشتر باشد، انديس گلايسمي‌پايين‌تري خواهد داشت. به اين ترتيب نان سنگک پايين‌ترين انديس گلايسمي را دارد و تافتون، بربري و لواش در رتبه‌هابي بعدي قرار دارند.
حبوبات نيز انديس گلايسمي پاييني دارند. برنج کته در مقايسه با آبکش شده و ماکاروني آبکش شده در مقايسه با دم‌کشيده، انديس گلايسمي پايين‌تري دارند. شما مي‌توانيد به جاي مصرف خرماي مضافتي از خرماي زاهدي استفاده کنيد و به جاي مصرف پوره سيب‌زميني، آن را به صورت سرخ شده مصرف کنيد.
منبع:www.salamat.com
/م
