چه کساني بايد واکسن آنفلوآنزا بزنند؟

سرماخوردگي و آنفلوآنزا در گفتگو با دکتر افشين محمدعليزاده، متخصص بيماري‌هاي عفوني
 

بيماري آنفلوآنزا، هر سال از اواخر شهريور تا پايان زمستان در کشور خودنمايي مي‌کند و به اين دليل، بحث روز محافل پزشکي و بهداشتي در شش ماهه دوم سال است. آنفلوآنزا از بيماري‌هايي است که همه‌گيري‌هايش مي‌تواند افراد را چند روز از فعاليت‌هاي اجتماعي و شغلي باز دارد و هم به لحاظ فردي و هم به لحاظ اقتصادي، خساراتي به بار آورد. درباره اين بيماري، تفاوت‌هاي آن با سرماخوردگي معمولي و راه‌هاي پيشگيري و درمان آن با دکتر افشين محمدعليزاده، استاديار دانشگاه و متخصص بيماري‌هاي عفوني و گرمسيري و مدير گروه بيماري‌هاي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي، به گفتگو پرداخته‌ايم.
آقاي دکتر! در ابتداي اين گفتگو، مي‌خواهيم درباره عفونت‌هاي دستگاه تنفسي فوقاني برايمان توضيح بدهيد.
ويروس‌هايي که در دستگاه تنفسي فوقاني، يعني بيني، حلق، ناي و نايژه‌ها سبب عفونت مي‌شوند، بسيار متعدد و متنوع هستند. در هر سال در فصول سرد حدود 200 نوع ويروس در فضاي کشور پراکنده مي‌شوند که برخي از آنها مانند رينو ويروس‌ها، آدنو ويروس‌ها، کرونا ويروس‌ها و ويروس‌هاي پارآنفلوآنزا علايم ملايمي ايجاد مي‌کنند که به نام نشانگان سرماخوردگي مشهور است. اما بيماري آنفلوآنزا، به وسيله ويروس آنفلوآنزا ايجاد مي‌شود که خودش سه نوع A و B و C دارد. اين ويروس در دستگاه تنفس مي‌تواند گرفتاري‌هاي متعددي از برونشيت آنفلوآنزايي تا گرفتاري دستگاه تنفس تحتاني به بار بياورد.
يعني سرماخوردگي و بيماري آنفلوآنزا عوامل ايجاد کننده متفاوتي دارند. آيا علايم باليني آنها هم با يکديگر فرق دارد؟
بله به طور دقيق همين طور است. نشانگان آنفلوآنزا يک دوره نهفتگي يک تا سه روزه دارد که پس از اين مدت فرد دچار تب بالا (گاهي تا 41 درجه سانتي‌گراد)، لرز، سردردهاي شديد به ويژه در ناحيه پيشاني و دردهاي عضلاني مي‌شود. همچنين سوزش چشم، اشک ريزش و دردهاي کره چشم از علايم ديگر آن است. در فاز دوم، علايم دستگاه تنفس فوقاني ظاهر مي‌شود که با سرفه، گلودرد و گرفتگي بيني همراه است. بدن درد در اين بيماري گاهي آن قدر شديد است که فرد را محدود مي‌کند و مانع از فعاليت‌هاي اجتماعي وي مي‌شود. ديده شده فردي که مبتلا به آنفلوآنزا است اگر زودتر از دوره نقاهت به کارش باز گردد، تا 50 درصد افت عملکرد خواهد داشت. يکي از علايم ديگر بيماري که در حقيقت عارضه آن است، گرفتاري دستگاه تنفس تحتاني است که هم خود ويروس مي‌تواند آن را ايجاد کند و هم مي‌تواند زمينه‌ساز بروز عفونت ثانويه با عوامل ميکروبي شود. اما سرماخوردگي هرگز اين اندازه علايم شديد ندارد. سرماخوردگي تب بالا ندارد و حداکثر درجه حرارت تا 38 درجه سانتيگراد بالا مي‌رود. بدن درد و کوفتگي و لرز ندارد و يا کم است اما گرفتگي بيني و آبريزش بيني دارد و به جاي سرفه فرد دچار عطسه است. سرماخوردگي اغلب عوارض شديد نخواهد داشت.
آيا درمان سرماخوردگي و آنفلوآنزا هم با يکديگر متفاوت است؟
اتفاقاً به طور معمول درمان در هر دوي اين بيماري‌ها نگهدارنده و حمايتي است چون هر دو خود محدود شونده هستند و فقط طول دوره سرماخوردگي کوتاه‌تر است. در هر دو بيماري فرد بايد مايعات مصرف کند و استراحت داشته باشد. حتماً بايد روش‌هاي بهداشت فردي رعايت شود تا از انتشار ويروس‌ها جلوگيري شود. اگر تب آزاردهنده باشد مي‌توان از داروهاي تب‌بر مانند استامينوفن استفاده کرد. براي آبريزش هم آنتي‌هيستامين‌ها اگر با نظر پزشک مصرف شود بسيار موثر است. همين جا يک نکته ديگر را هم لازم مي‌دانم توضيح دهم، نه سرماخوردگي و نه آنفلوآنزا در سير درماني نياز به تجويز آنتي‌بيوتيک ندارند. بر خلاف تصور عموم آنتي‌بيوتيک‌ها نه در تخفيف علايم و نه در کوتاه کردن دوره اين بيماري‌ها هيچ جايگاهي ندارند. فقط اگر آنفلوآنزا سبب ايجاد عفونت ميکروبي ثانويه شود، آنتي‌بيوتيک ضد همان ميکروب‌ها تجويز مي‌شود.
نقش داروهاي اختصاصي ضدآنلفوآنزا چيست؟ اين داروها کدام‌اند؟
اين داروها در جمعيت عام مصرف نمي‌شوند و موارد مصرف محدودي دارند. براي مثال در کساني که واکسن آنلفوآنزا نزده‌اند يا در 14 روز ابتدايي پس از تزريق واکسن که هنوز سطح ايمني بدن بالا نرفته، اين داروها با نظر پزشک، کوتاه‌مدت (پنج روز) مصرف مي‌شود که مي‌تواند تا حد زيادي طول دوره بيماري را کوتاه کند. از اين دسته داروها، مي‌توان «آمانتادين» و «ريمانتادين» را نام برد که از قبل در کشور وجود داشته و همچنين، داروي جديدي به نام «اوسلتامي وير» يا «نامي فلو» که «اوسلتامي وير» در مراکز بهداشتي وجود دارد و براي موارد شديد آنفلوآنزا که در بيمارستان بستري مي‌شوند به کار مي‌رود.
چرا براي اين بيماري واکسن طراحي شده است؟
يکي از خصوصيات ويروس آنفلوآنزا اين است که هر سال نسبت به سال قبل تغييراتي مي‌کند و اگر جامعه از ايمني مناسبي برخوردار نباشد ويروس جديد مي‌تواند بيماري مشابه ايجاد کند. به‌طور معمول هر سال از ابتداي پاييز تا پايان سال اين ويروس شايع مي‌شود و هر يک تا سه سال مي‌تواند همه‌گيري‌هايي ايجاد کند. همان‌طور که گفتم بيماري مي‌تواند افراد را از محيط کاري خود دور کند. براي مثال بچه‌ها به مدرسه نروند و پدر و مادر به تبع آنها نتوانند به امور شغلي خود برسند. از سوي ديگر اين بيماري در دو گروه خردسال و سالمند مي‌تواند به بستري در بيمارستان منجر شود که باز هم به لحاظ جسمي و هم اقتصادي مشکل‌ساز است. به همين دليل امروزه در گروه هاي پرخطر سطح ايمني ايجاد مي‌کنند که جامعه از عوارض بيماري مصون بماند. ويروس آنفلوآنزا در دو تا سه سال دچار تغييرات جزيي و هر 20 تا 30 سال دچار تغييرات کلي مي‌شود و به همين دليل واکسن آنفلوآنزا مانند واکسن‌هاي ديگر نيست که سال‌هاي متمادي بتواند سطح ايمني ايجاد کند بلکه هر سال بر مبناي ويروس در گردش سال گذشته واکسن جديد ساخته مي‌شود. واکسن تاريخ‌دار است و پس از گذشت تاريخش ديگر قابل مصرف نيست. هر سال در اواخر شهريور گروه‌هاي پر خطر عليه بيماري واکسينه مي‌شوند.
آيا کساني هم هستند که نبايد واکسن آنفلوآنزا بگيرند؟
بله. فرد مبتلا به بيماري تب‌دار بايد صبر کند تا تب و علايم عفونتش برطرف شود و بعد واکسن بگيرد. در کساني که دچار بيماري عصبي گيلن‌باره هستند (فلج قرينه صعودي) نبايد تزريق واکسن صورت بگيرد. سوم افرادي هستند که به فرآورده‌هاي تخم‌مرغ حساسيت دارند يعني دچار کهير و بيماري تنفسي مي‌شوند چون در تهيه اين واکسن از جنين جوجه استفاده مي‌شود. پس مي‌بينيد که موارد محدوديت مصرف شديدي ندارد. حتي خانم‌هاي باردار در سه ماهه دوم و سوم و خانم‌هاي شيرده به راحتي مي‌توانند اين واکسن را دريافت کنند.
شکل مصرف و نوبت مصرف چگونه است؟ آيا لزوما بايد با تجويز پزشک مصرف شود؟
به‌طور دقيق پزشک است که گروه‌هاي هدف را مي‌شناسد و واکسن را نسخه مي‌کند و بيمار واکسن را از داروخانه‌ها تهيه مي‌کند. يعني واکسني نيست که سيستم بهداشت و درمان رايگان آن را در اختيار مراکز بهداشتي قرار دهد البته از دو سال گذشته وزارت بهداشت اين واکسن را به‌طور رايگان در اختيار معاونت‌هاي بهداشتي براي تلقيح به کارکنان درماني و بهداشت مي‌گذارد. داروخانه بايد واکسن را در زنجيره سرد نگهداري کند و بيماران به محض تهيه آن را براي تزريق نزد پزشک ببرند. بالاي سه سال دوز کامل واکسن را دريافت مي‌کنند و در زير سه سال نصف دوز کافي است البته در زير 9 ساله‌ها واکسن بايد دو نوبت به فاصله يک ماه تزريق شود و در بقيه افراد يک نوبت تزريق سالانه کافي است. واکسن به صورت سرنگ آماده است و نيازي نيست به داخل سرنگ ديگري کشيده شود. واکسن در اواخر شهريور در کشور توزيع مي‌شود که همان زمان بايد تهيه و تزريق شود.
و چگونه تزريق مي‌شود؟
واکسن حتماً بايد در عضله دلتوييد (سربازو) تزريق شود البته زير جلدي هم مي‌توان آن را تلقيح کرد اما تزريق آن از طريق عضلات سريني، اثر آن را کاهش مي‌دهد.
شما اشاره کرديد که ويروس آنفلوآنزا تغييرات جزيي و کلي دارد اما واکسن بر مبناي ويروس در گردش سال گذشته تهيه مي‌شود. با اين ترتيب، آيا امکان دارد که افرادي که واکسن دريافت کرده‌اند باز دچار بيماري شوند؟ به عبارت ديگر پوشش واکسن چه‌قدر است؟
سوال بسيار خوبي مطرح کرديد. هر قدر افراد از نظر ايمني قوي‌تر باشند تاثير واکسن بيشتر است و اغلب در افراد عادي تا 50 درصد و در سالمندان تا 70 درصد ايمني ايجاد مي‌شود. تاثير واکسن با اينکه صددرصد نيست اما بسيار زياد است ضمن اينکه فردي که واکسن گرفته اگر هم دچار بيماري شود فرم خفيف را مي‌گيرد و دچار عوارض نخواهد شد و نيازي هم به بستري پيدا نمي‌کند.
قيمت اين واکسن چه‌قدر است؟ آيا تحت پوشش بيمه قرار دارد؟ آيا واکسن وارداتي است يا داخل کشور توليد مي‌شود؟
واکسن در داخل کشور توليد نمي‌شود البته پروژه‌اي براي تهيه آن وجود دارد. به هر حال بايد از وزارت بهداشت تشکر کرد که واکسن را در زمان طلايي وارد کشور کرد يعني پيش از اينکه ويروس در کشور انتشار يابد. واکسن نوع هلندي و آلماني دارد که با حدود قيمتي 80 تا 100 هزار ريال توزيع مي‌شود. انواع گران‌تر تفاوتي با اينها به لحاظ اثر ندارند. با اينکه واکسن تحت پوشش بيمه نيست به دليل فوايدش در کاستن از عوارض بيماري قيمت بسيار مناسبي در مقايسه با بستري شدن هزينه‌هاي بيمارستاني دارد. من فکر مي‌کنم رسانه‌هاي ديداري، شنيداري و مکتوب بايد تلاش کنند گروه‌هاي در معرض خطر را شناخته و تشويق کنند که واکسن را در زمان مقرر دريافت کنند.
واکسن آنفلوآنزا توصيه مي‌شود به:
سر دسته گروه هدف واکسيناسيون آنفلوآنزا سالمندان هستند که به لحاظ علمي سن بالاي 50 سال را مي‌گويند. دسته دوم بيماران قلبي هستند، مانند کساني که نارسايي قلب يا بيماري‌هاي دريچه‌اي دارند؛ در CCU بستري شده‌اند يا در يک سال گذشته به دليل مسايل قلبي در بيمارستان بودند. دسته بعدي بيماري ريوي هستند، مانند گروه بيماري‌هاي انسدادي ريه مانند آسم يا برونشيت مزمن و يا کساني که ريه‌هاي آنها دچار بدخيمي شده است. در هر دوي اين گروه‌ها آنفلوآنزا سبب تشديد بيماري زمينه‌اي مي‌شود. گروه هدف بعدي کساني هستند که به هر دليل ضعف ايمني دارند، مانند مبتلايان به ايدز، بدخيمي‌هاي متعدد و کساني که به دليل بيماري‌هاي کليوي دياليز مي‌شوند و داروهاي تضعيف‌کننده سيستم ايمني مصرف مي‌کنند. همچنين بيماران دچار امراض روماتيسمي مانند لوپوس يا آرتريت روماتوييد که ناچارند کورتون و ترکيبات استروييدي استفاده کند. گروه ديگر، مبتلايان به بيماري‌هاي متابوليک مانند ديابت قندي هستند که بايد واکسن دريافت کنند. خانم‌هاي بارداري که سه ماه دوم يا سوم بارداري‌شان با فصل آنفلوآنزا تلاقي مي‌کند هم جزو کانديداهاي دريافت واکسن هستند. تزريق واکسن در سه ماهه اول بارداري توصيه نمي‌شود. کودکان و نوجوانان از شش ماه تا 18 سال که ناچارند آسپرين مصرف کنند حتماً بايد واکسن بگيرند. زيرا آسپرين و ويروس آنفلوآنزا با هم يک بيماري کبدي خطرناک به نام «نشانگان ري» را ايجاد مي‌کنند. کودکان از شش ماه تا پنج سال امروزه مستقلاً يک گروه هدف تعريف مي‌شوند زيرا رفتار آنفلوآنزا در آنها مانند سالمندان است و نيازي به بستري پيدا مي‌کنند. گروه ديگري که امروزه تاکيد زيادي روي آنها است کارکنان بخش‌هاي بهداشتي و درماني هستند يعني پزشکان، پرستاران، بهياران و تکنسين‌هايي که در مراکز بهداشتي و درماني به بيماران پرخطر ديگر به ارايه خدمت مشغول هستند. همچنين کارکنان سراي سالمندان، همه اين افراد بايد واکسينه شوند تا ويروس به بيماران انتقال پيدا نکند حتي گفته شده، خانواده بيماران يا سالمندان هم که از آنها نگهداري مي‌کنند بهتر است واکسن بگيرند.
منبع:www.salamat.com