اگر پوست شما حساس است ...
نويسنده:دکتر بهروز باريک‌بين*
دلايل و درمانهاي حساسيت پوستي
تعداد بيماراني که با شکايت از «پوست حساس»شان به متخصصان پوست مراجعه مي‌کنند، خيلي زياد است. اغلب آنها از اين شاکي‌اند که با مصرف هر نوع کِرِم آرايشي بهداشتي، پوست صورت‌شان دچار قرمزي و سوزش مي‌شود. نزديک به40 درصد افراد تصور مي‌کنند که پوست‌شان حساس است. با توجه به همين شيوع بالاست که کارخانه‌هاي توليد کننده محصولات آرايشي بهداشتي تصميم گرفته‌اند گروهي از محصولات خود را ويژه «پوست‌هاي حساس» نام‌گذاري کنند و در اين محصولات، تا حدامکان، کمتر از مواد آلرژن که موجبات تحريک‌پذيري برخي پوست‌ها را فراهم مي آورد، استفاده کنند.
بيشتر شکايات مطرح شده توسط بيماراني که پوست حساس دارند، لااقل براي متخصصان پوست، گيج‌کننده است؛ زيرا اين شکايت‌ها در قالب درماتيت‌هاي تماسي تحريکي يا آلرژيک قرار نمي‌گيرند. شکايت‌هاي شايعي که توسط بيماران مطرح مي‌شود، شامل سوزش، سوزن سوزن‌شدن، خارش و سفتي پوست به دنبال مصرف برخي مواد روي پوست‌شان و يا حتي متعاقب قرار گرفتن در برخي محيط‌هاي خاص است. اين واکنش‌ها که اغلب روي پوست صورت و به خصوص روي چين نازولابيال (خط خنده) رخ مي‌دهد؛ ظرف يک ساعت پس از مصرف دارو يا کِرِم خاص بروز مي‌يابد. شايع‌ترين موادي که موجبات آزردگي پوست‌هاي حساس را برمي‌انگيزد، عبارت‌اند از: پروپيلن گليکول، نيزوييک اسيد، هيدروکسي اسيدها و اتانول.
پوست چه کساني حساس‌تر است؟
خانم‌هايي که در حوالي سن يائسگي قرار دارند شايع‌ترين افرادي هستند که از داشتن پوستي حساس شکايت دارند. به نظر مي‌رسد که با افزايش سن شيوع پوست حساس نيز کاهش يابد. لايه شاخي پوست، سد مهمي است که لايه‌هاي پوست را از محيط بيروني محفوظ نگاه مي‌دارد. افراد مبتلا به پوست حساس ممکن است نقصي در لايه شاخي داشته باشند که موجب کاهش مقاومت نسبت به خود مواد محرک شايع مي‌شود. برخي از قسمت‌هاي پوست از قسمت‌هاي ديگر حساس‌تر است و يافتن اين مناطق هنگام مصرف برخي داروهاي پوست مثل اسيدهاي ميوه يا ترتينويين مهم است چون استعمال اين مواد روي مناطق حساس موجب سوزش و قرمزي خواهد شد که اغلب توسط بيماران قابل تحمل و پذيرش نيست.
چين نازولابيال يا خط‌خنده منطقه بسيار حساسي است و شايد اين مساله به دليل داشتن لايه شاخص نفوذ‌پذيرتر به تراکم بالاي ضمايم پوستي شبکه مفصل اعصاب حسي در اين ناحيه باشد. منطقه ديگري که خيلي حساس است پوست اطراف چشم‌هاست. پوست اين منطقه بسيار نازک است و لذا نفوذ مواد محرک افزايش مي‌يابد. همچنين عروق خوني از طريق اين پوست نازک راحت‌تر مشاهده مي‌شوند و لذا وقتي التهابي رخ مي‌دهد، قرمزي در پوست اطراف چشم بسيار بارزتر خواهد بود. به همين دليل است که بسياري از افراد هنگام استعمال کِرِم‌هاي ضدآفتاب در حوالي چشم‌هاي‌شان احساس سوزش مي‌کنند. منطقه سوم که حساسيت بالايي در صورت دارد، کناره‌هاي بيني است؛ به خصوص شيارهاي بيني. به نظر مي‌رسد که اين مساله به دليل تراکم بالاي غدد سباسه و اثر مسدودکنندگي چين پوستي کنار بيني باشد. مناطق حساس پوست را مي‌توان قبل از انجام لايه‌برداري‌هاي شيميايي پوست با وازلين پوشاند.
عوامل موثر در حساسيت پوستيعواملي که در ايجاد پوست حساس دخيل‌اند مشتمل‌اند بر سد پوستي، سبوم و PH. ميزان از دست دادن آب از طريق اپيدرم نشانگر سهمي براي تعيين وضعيت عملکردي لايه شاخص است. از دست دادن آب بالا، با نفوذپذيري بيشتر و راحت‌تر عوامل محرک خارجي همراه است. پوست‌هاي حساس اغلب از دست دادن آب بالاتر و پوست خشک‌تري دارند. برخي مواد مانند استون، چربي‌هاي طبيعي پوست را از روي پوست برمي‌دارند و لذا سد محافظ پوستي سديم لورل سولفات که يک دترژان شايع در صابون‌ها، شامپوها و پاک‌کننده‌هاست نيز يک محرک پوست است. اين ماده مي‌تواند براي موها نيز آسيب‌رسان باشد. افراد مبتلا به پوست حساس، پوست خشک و يا مبتلا به درماتيت آتوپيک (اگزماي سرشتي) نبايد از اين ماده استفاده کنند. سديم لورل سولفات از آن جهت در فرمولاسيون‌هاي آرايشي و بهداشتي به کار مي‌رود که خاصيت افزودن کف را دارد و به همين دليل است که اغلب پاک‌کننده‌هاي ملايم که مخصوص پوست‌هاي حساس است فاقد سديم لورل سولفات بوده و کف نمي‌کند. PH فيزيولوژيک پوست حدود 5/5 است. مواد بافرکننده پوست مانند اسيدلاکتيک که در غدد عرق يافت مي‌شود، به نگهداري PH پوست در حد نسبتا ثابت کمک مي‌کنند و قادرند مقادير کم اسيد يا قليا را که روي پوست استعمال مي‌شود، خنثي کرده و از تحريک‌کنندگي آنها بکاهند. PH اسيدي پوست يکي از عواملي است که مانع رشد باکتري‌ها مي‌شود. در افراد مبتلا به پوست حساس تمايل به بالا بودن PH پوست وجود دارد. از عللي که موجب حساسيت پوست مي‌شوند مي‌توان به رتينوييدها (مانند ترتينويين که در درمان آکنه يا پيشگيري يا درمان پيري پوست به کار مي‌رود) و اسيدهاي آلفاهيدروکسي اشاره کرد. برخي بيماري‌هاي پوستي نيز با حساس شدن پوست همراه‌اند (مانند بيماري روزآسه، درماتيت سبوره) و لذا مصرف داروهايي مثل ترتينويين در اين افراد بايد با احتياط فراوان صورت گيرد زيرا موجب قرمزي، سوزش و پوسته‌ريزي پوست خواهد شد. برخي مواد مي‌توانند موجب درماتيت‌هاي تماسي آلرژيک شوند. اين تصور غلط است که داروهاي موضعي گياهي موجب بروز حساسيت نخواهند شد. موادي مانند رزماري (اکليل کوهي)، چوب سندل، آرنيکا و بابونه گاهي موجب بروز درماتيت تماسي آلرژيک مي‌شوند. روغن‌هاي طبيعي مانند روغن اسطوخدوس، روغن جوهر و روغن درخت چاي نيز مي‌توانند موجب آلرژي‌هاي تماسي شوند.
چه بايد کرد؟
اولين قدم در برخورد با بيماران مبتلا به پوست حساس، پيدا کردن علت مشکل آنهاست. مهم است که ابتدا بيمار توسط متخصص پوست و مو ويزيت شود و علل بيماري پوستي (مانند روزاسه و درماتيت سبوره و ...) تشخيص داده شده و تحت درمان مناسب قرار گيرد. گاهي ممکن است بيمار مبتلا به کهير تماسي باشد. به عنوان مثال، موادي مانند بنزوئيک اسيد، فرمالدييد، حنا، فنتول، پروپيلن گليکول، سالسيليک اسيد، الکل‌ها و سوربيک اسيد مي‌توانند موجب کهير تماسي شوند. گرفتن شرح حال در يافتن علت رخداد پوست حساس بسيار اهميت دارد. فرد بايد از مصرف داروها يا کِرِم‌هايي که موجبات قرمزي يا حساسيت پوست را فراهم مي‌کنند، خودداري کند. گاهي لازم است بيمار به تشخيص متخصص پوست يک تست پوستي به نام «پچ‌تست» را انجام دهد که معلوم شود آيا به ماده خاصي مانند نيکل يا کواترنيوم -15 حساسيت دارد يا خير. بيماران مبتلا به پوست حساس بايد از شوينده‌هاي بسيار ملايم مانند پن‌ها يا پاک‌کننده‌هاي مخصوص پوست حساس براي تميز کردن پوست خود استفاده کرده و از مصرف صابون‌هاي معمولي و شامپوها براي شستشوي صورت پرهيز کنند. هر کِِرِمي که مصرف آن موجب تحريک پوستي مي‌شود ديگر نبايد مصرف شود. حتي اين بيماران در مصرف ضدآفتاب نيز بايد دقت کنند و بهترين ضدآفتاب‌ها براي ايشان ضدآفتاب‌هاي فيزيکال است که عاري از فيلترهاي شيميايي باشد. بيماران بايد از مرطوب‌کننده‌هاي بسيار ملايم که مخصوص پوست‌هاي حساس است، استفاده کنند. يکي از بهترين چرب‌کننده‌ها در اين افراد وازلين است. مصرف کِرِم‌هايي که حاوي هيدروکسي اسيدها، مواد گياهي، ويتامين E و C، لانولين، پروپيلن گليکول و رتينوييدهاست در افراد با پوست‌هاي حساس بايد منع شود. به طور کلي، مصرف کِرِم‌هايي که روي آنها نوشته شده: «مخصوص پوست‌هاي حساس» به احتمال زياد، حاوي اجزايي است که اين افراد بتوانند با خيال راحت‌تر از آنها روي پوست صورت‌شان استفاده کنند
/ج
تعداد بيماراني که با شکايت از «پوست حساس»شان به متخصصان پوست مراجعه مي‌کنند، خيلي زياد است. اغلب آنها از اين شاکي‌اند که با مصرف هر نوع کِرِم آرايشي بهداشتي، پوست صورت‌شان دچار قرمزي و سوزش مي‌شود. نزديک به40 درصد افراد تصور مي‌کنند که پوست‌شان حساس است. با توجه به همين شيوع بالاست که کارخانه‌هاي توليد کننده محصولات آرايشي بهداشتي تصميم گرفته‌اند گروهي از محصولات خود را ويژه «پوست‌هاي حساس» نام‌گذاري کنند و در اين محصولات، تا حدامکان، کمتر از مواد آلرژن که موجبات تحريک‌پذيري برخي پوست‌ها را فراهم مي آورد، استفاده کنند.
بيشتر شکايات مطرح شده توسط بيماراني که پوست حساس دارند، لااقل براي متخصصان پوست، گيج‌کننده است؛ زيرا اين شکايت‌ها در قالب درماتيت‌هاي تماسي تحريکي يا آلرژيک قرار نمي‌گيرند. شکايت‌هاي شايعي که توسط بيماران مطرح مي‌شود، شامل سوزش، سوزن سوزن‌شدن، خارش و سفتي پوست به دنبال مصرف برخي مواد روي پوست‌شان و يا حتي متعاقب قرار گرفتن در برخي محيط‌هاي خاص است. اين واکنش‌ها که اغلب روي پوست صورت و به خصوص روي چين نازولابيال (خط خنده) رخ مي‌دهد؛ ظرف يک ساعت پس از مصرف دارو يا کِرِم خاص بروز مي‌يابد. شايع‌ترين موادي که موجبات آزردگي پوست‌هاي حساس را برمي‌انگيزد، عبارت‌اند از: پروپيلن گليکول، نيزوييک اسيد، هيدروکسي اسيدها و اتانول.
پوست چه کساني حساس‌تر است؟
خانم‌هايي که در حوالي سن يائسگي قرار دارند شايع‌ترين افرادي هستند که از داشتن پوستي حساس شکايت دارند. به نظر مي‌رسد که با افزايش سن شيوع پوست حساس نيز کاهش يابد. لايه شاخي پوست، سد مهمي است که لايه‌هاي پوست را از محيط بيروني محفوظ نگاه مي‌دارد. افراد مبتلا به پوست حساس ممکن است نقصي در لايه شاخي داشته باشند که موجب کاهش مقاومت نسبت به خود مواد محرک شايع مي‌شود. برخي از قسمت‌هاي پوست از قسمت‌هاي ديگر حساس‌تر است و يافتن اين مناطق هنگام مصرف برخي داروهاي پوست مثل اسيدهاي ميوه يا ترتينويين مهم است چون استعمال اين مواد روي مناطق حساس موجب سوزش و قرمزي خواهد شد که اغلب توسط بيماران قابل تحمل و پذيرش نيست.
چين نازولابيال يا خط‌خنده منطقه بسيار حساسي است و شايد اين مساله به دليل داشتن لايه شاخص نفوذ‌پذيرتر به تراکم بالاي ضمايم پوستي شبکه مفصل اعصاب حسي در اين ناحيه باشد. منطقه ديگري که خيلي حساس است پوست اطراف چشم‌هاست. پوست اين منطقه بسيار نازک است و لذا نفوذ مواد محرک افزايش مي‌يابد. همچنين عروق خوني از طريق اين پوست نازک راحت‌تر مشاهده مي‌شوند و لذا وقتي التهابي رخ مي‌دهد، قرمزي در پوست اطراف چشم بسيار بارزتر خواهد بود. به همين دليل است که بسياري از افراد هنگام استعمال کِرِم‌هاي ضدآفتاب در حوالي چشم‌هاي‌شان احساس سوزش مي‌کنند. منطقه سوم که حساسيت بالايي در صورت دارد، کناره‌هاي بيني است؛ به خصوص شيارهاي بيني. به نظر مي‌رسد که اين مساله به دليل تراکم بالاي غدد سباسه و اثر مسدودکنندگي چين پوستي کنار بيني باشد. مناطق حساس پوست را مي‌توان قبل از انجام لايه‌برداري‌هاي شيميايي پوست با وازلين پوشاند.
عوامل موثر در حساسيت پوستيعواملي که در ايجاد پوست حساس دخيل‌اند مشتمل‌اند بر سد پوستي، سبوم و PH. ميزان از دست دادن آب از طريق اپيدرم نشانگر سهمي براي تعيين وضعيت عملکردي لايه شاخص است. از دست دادن آب بالا، با نفوذپذيري بيشتر و راحت‌تر عوامل محرک خارجي همراه است. پوست‌هاي حساس اغلب از دست دادن آب بالاتر و پوست خشک‌تري دارند. برخي مواد مانند استون، چربي‌هاي طبيعي پوست را از روي پوست برمي‌دارند و لذا سد محافظ پوستي سديم لورل سولفات که يک دترژان شايع در صابون‌ها، شامپوها و پاک‌کننده‌هاست نيز يک محرک پوست است. اين ماده مي‌تواند براي موها نيز آسيب‌رسان باشد. افراد مبتلا به پوست حساس، پوست خشک و يا مبتلا به درماتيت آتوپيک (اگزماي سرشتي) نبايد از اين ماده استفاده کنند. سديم لورل سولفات از آن جهت در فرمولاسيون‌هاي آرايشي و بهداشتي به کار مي‌رود که خاصيت افزودن کف را دارد و به همين دليل است که اغلب پاک‌کننده‌هاي ملايم که مخصوص پوست‌هاي حساس است فاقد سديم لورل سولفات بوده و کف نمي‌کند. PH فيزيولوژيک پوست حدود 5/5 است. مواد بافرکننده پوست مانند اسيدلاکتيک که در غدد عرق يافت مي‌شود، به نگهداري PH پوست در حد نسبتا ثابت کمک مي‌کنند و قادرند مقادير کم اسيد يا قليا را که روي پوست استعمال مي‌شود، خنثي کرده و از تحريک‌کنندگي آنها بکاهند. PH اسيدي پوست يکي از عواملي است که مانع رشد باکتري‌ها مي‌شود. در افراد مبتلا به پوست حساس تمايل به بالا بودن PH پوست وجود دارد. از عللي که موجب حساسيت پوست مي‌شوند مي‌توان به رتينوييدها (مانند ترتينويين که در درمان آکنه يا پيشگيري يا درمان پيري پوست به کار مي‌رود) و اسيدهاي آلفاهيدروکسي اشاره کرد. برخي بيماري‌هاي پوستي نيز با حساس شدن پوست همراه‌اند (مانند بيماري روزآسه، درماتيت سبوره) و لذا مصرف داروهايي مثل ترتينويين در اين افراد بايد با احتياط فراوان صورت گيرد زيرا موجب قرمزي، سوزش و پوسته‌ريزي پوست خواهد شد. برخي مواد مي‌توانند موجب درماتيت‌هاي تماسي آلرژيک شوند. اين تصور غلط است که داروهاي موضعي گياهي موجب بروز حساسيت نخواهند شد. موادي مانند رزماري (اکليل کوهي)، چوب سندل، آرنيکا و بابونه گاهي موجب بروز درماتيت تماسي آلرژيک مي‌شوند. روغن‌هاي طبيعي مانند روغن اسطوخدوس، روغن جوهر و روغن درخت چاي نيز مي‌توانند موجب آلرژي‌هاي تماسي شوند.
چه بايد کرد؟
اولين قدم در برخورد با بيماران مبتلا به پوست حساس، پيدا کردن علت مشکل آنهاست. مهم است که ابتدا بيمار توسط متخصص پوست و مو ويزيت شود و علل بيماري پوستي (مانند روزاسه و درماتيت سبوره و ...) تشخيص داده شده و تحت درمان مناسب قرار گيرد. گاهي ممکن است بيمار مبتلا به کهير تماسي باشد. به عنوان مثال، موادي مانند بنزوئيک اسيد، فرمالدييد، حنا، فنتول، پروپيلن گليکول، سالسيليک اسيد، الکل‌ها و سوربيک اسيد مي‌توانند موجب کهير تماسي شوند. گرفتن شرح حال در يافتن علت رخداد پوست حساس بسيار اهميت دارد. فرد بايد از مصرف داروها يا کِرِم‌هايي که موجبات قرمزي يا حساسيت پوست را فراهم مي‌کنند، خودداري کند. گاهي لازم است بيمار به تشخيص متخصص پوست يک تست پوستي به نام «پچ‌تست» را انجام دهد که معلوم شود آيا به ماده خاصي مانند نيکل يا کواترنيوم -15 حساسيت دارد يا خير. بيماران مبتلا به پوست حساس بايد از شوينده‌هاي بسيار ملايم مانند پن‌ها يا پاک‌کننده‌هاي مخصوص پوست حساس براي تميز کردن پوست خود استفاده کرده و از مصرف صابون‌هاي معمولي و شامپوها براي شستشوي صورت پرهيز کنند. هر کِِرِمي که مصرف آن موجب تحريک پوستي مي‌شود ديگر نبايد مصرف شود. حتي اين بيماران در مصرف ضدآفتاب نيز بايد دقت کنند و بهترين ضدآفتاب‌ها براي ايشان ضدآفتاب‌هاي فيزيکال است که عاري از فيلترهاي شيميايي باشد. بيماران بايد از مرطوب‌کننده‌هاي بسيار ملايم که مخصوص پوست‌هاي حساس است، استفاده کنند. يکي از بهترين چرب‌کننده‌ها در اين افراد وازلين است. مصرف کِرِم‌هايي که حاوي هيدروکسي اسيدها، مواد گياهي، ويتامين E و C، لانولين، پروپيلن گليکول و رتينوييدهاست در افراد با پوست‌هاي حساس بايد منع شود. به طور کلي، مصرف کِرِم‌هايي که روي آنها نوشته شده: «مخصوص پوست‌هاي حساس» به احتمال زياد، حاوي اجزايي است که اين افراد بتوانند با خيال راحت‌تر از آنها روي پوست صورت‌شان استفاده کنند
پي نوشت ها :
* متخصص پوست و مو
منبع:www.salamat.com/ج
