آندومتريوز از تشخيص تا درمان

چنگه‌هاي شکمي آزاردهنده در دوران قاعدگي، مشکلات گوارشي و درد حين آميزش جنسي از شايع‌ترين علايم آندومتريوز هستند؛ عارضه‌اي که 10 درصد زنان را گرفتار مي‌کند.
اين بيماري هنگامي رخ مي‌دهد که بافتي مشابه پوشش دروني رحم يا آندومتر در ديواره‌هاي حفره شکم يا سطوح بيروني رحم، تخمدان‌ها، لوله‌هاي رحم، روده، مثانه و اندام‌هاي ادراري ظهور مي‌کند. به ندرت ممکن است آندومتريوز در قلب، ريه‌ها و مغز نيز بروز کند. اين بافت نابه‌‌جا مانند پوشش داخلي رحم، در پاسخ به چرخه قاعدگي به طور ماهانه رشد و ريزش پيدا مي‌کند اما برخلاف خون قاعدگي که از راه واژن خارج مي‌شود، خون و بافت ناشي از يک ضايعه آندومتريوزي راهي براي خروج ندارد و اين باعث ايجاد التهاب و چسبندگي مي‌شود و بافت‌هاي جوشگاهي تورمانندي ايجاد مي‌کند که اندام‌ها را به هم مي‌چسباند.
آندومتريوز مي‌تواند باعث اعوجاج روده بزرگ، تخمدان‌ها و لوله‌هاي تخمدان شود و به مشکلات روده‌اي و ناباروري بينجامد. کارشناسان تخمين مي‌زنند که 35 تا 50 درصد زناني که دچار درد لگني، ناباروري يا هر دوي اينها هستند، به آندومتريوز مبتلا هستند. درمان‌هاي معمول براي آندومتريوز شامل جراحي براي برداشتن بافت‌هاي نابه‌جاي رحمي و داروهايي است که قاعدگي را تنظيم يا مهار مي‌کنند. بسياري از زنان مبتلا به آندومتريوز مي‌گويند با تغييرات رژيم غذايي (پرهيز از مصرف گوشت قرمز، کافئين و الکل، آردهاي سفيد و قند)، طب سوزني، ماساژ و تکنيک‌هاي آرامش‌بخشي مانند يوگا يا مديتيشن، علايم آنها تا حدي تخفيف پيدا مي‌کند اما اين رويکردها براي درمان آندومتريوز ثابت نشده‌اند. اگرچه علايم آندومتريوز در حين سال‌هاي باروري بيشترين شدت را دارند، ولي اين علايم لزوما با توقف قاعدگي زن و ورود به دوران يائسگي متوقف نمي‌شوند.

آندومتريوز در حوالي يائسگي
 

در حين دوره زماني نزديک به يائسگي سطح هورمون‌هاي جنسي در زنان دچار نوسان مي‌شود و در نتيجه قاعدگي‌هاي نامنظم و شديدتر از حد معمول ممکن است رخ دهد. برخي از زنان مبتلا به آندومتريوز در اين دوران ممکن است در حين قاعدگي دچار درد شکمي شديد ‌شوند. ممکن است از قطع کردن قاعدگي با استفاده از مصرف مداوم قرص‌هاي ضدبارداري با دوز کم (LD) سود ببرند. براي برخي ديگر ممکن است مصرف سه ماهه قرص‌هاي ضدبارداري براي سه ماه و بعد يک هفته قطع قرص تجويز شود و به اين ترتيب تنها چهار بار در سال قاعده خواهند شد. يک گزينه ديگر استفاده از آي‌يودي حاوي نوعي هورمون پروژستروني يا لونورژسترول است و چند بررسي‌ کوچک نشان داده است که اين شيوه مي‌تواند چنگه‌هاي قاعدگي را در اين زنان تخفيف دهد. اين آي‌يودي را مي‌توان تا پنج سال در رحم به جاي گذاشت. نهايتا قاعدگي‌ها سبک‌تر مي‌شوند و بعد از يک سال ممکن است به کلي متوقف شوند. هورمون جنسي استروژن رشد ضايعات آندومتريوزي را تشديد مي‌کند و به طور نظري کاهش يافتن ميزان استروژن در حين يائسگي بايد علايم اين بيماري را کاهش دهد اما حتي پس از اينکه قاعدگي زن متوقف شد، تخمدان‌ها به توليد مقادير کمي از اين هورمون ادامه مي‌دهند، بنابراين آندومتريوز ممکن است به مشکل‌‌آفريني ادامه دهد.

ايجاد يائسگي با جراحي
 

زناني که دچار آندومتريوز شديد هستند و درمان‌هاي دارويي يا جراحي معمول نتوانسته است مشکل آنها را حل کند، اغلب به برداشتن رحم (هيسترکتومي) – گاهي حتي در دهه 30 و 40 زندگي و حتي زودتر متوسل مي‌شوند. حتي پس از رحم‌برداري،‌ ممکن است باقي‌مانده‌هاي بافت تخمداني در لگن باقي بماند. رحم‌برداري و تخمدان‌برداري خطر سرطان تخمدان را کاهش مي‌دهد، اما شواهد بيانگر آن است که برداشتن تخمدان‌ها پيش از 65 سالگي يک عارضه منفي هم دارد. برداشتن تخمدان ممکن است خطر بيماري قلبي و پوکي استخوان را افزايش دهد، بيماري‌هايي که بسيار از سرطان تخمدان شايع‌تر هستند. به اين دليل است که دکترها مي‌گويند در مورد برداشتن تخمدان با جراحي بايد مورد به مورد تصميم گرفت. اغلب کارشناسان توافق دارند که زنان مبتلا به آندومترويوز که براي ايجاد يائسگي جراحي مي‌شوند، احتمالا بايد تا سن يائسگي طبيعي (حدود 50 سال) درمان هورموني جايگزين را دريافت کنند تا از خطر ابتلا به پوکي استخوان و بيماري قلبي در آنها جلوگيري شود.

آندومتريوز و نگراني‌هايي در مورد پوکي استخوان
 

زناني که براي کاهش رشد آندومتريوز داروهايي مصرف مي‌کنند که ميزان استروژن را کاهش مي‌دهد، ممکن است در معرض خطر بيشتر پوکي استخوان قرار گيرند. اين داروها از جمله آگونيست‌هاي هورمون‌ آزادکننده گنادوتروپين (با نام‌هاي تجاري مختلف مانند لوپرون، سينارل و غيره) يک «يائسگي کاذب» موقتي ايجاد مي‌کنند و علايم آندومتريوز را کاهش مي‌دهند، اما ممکن است همچنين به تحليل‌رفتن استخوان‌ها بينجامند. براي زناني که از اين داروها استفاده مي‌کنند، ممکن است مقادير اندکي هورمون يا داروهاي بيفسفونات براي پيشگيري از تحليل‌رفتن استخوان تجويز شود. آنها همچنين بايد مورد آزمايش تراکم سنجي استخوان قرار گيرند، سبک زندگي سالم براي استخوان‌ها را برگزينند و براي پيگيري به طور منظم به دکتر مراجعه کنند.

نسل‌هاي آينده
 

برخي از بررسي‌ها بيانگر آن است که ژن‌ها نقشي در ايجاد آندومتريوز دارند. پژوهشگران گونه‌هاي ژني متعددي را کشف کرده‌اند که به نظر مي‌رسد در اين بيماري دخيل باشند. برخي از اين ژن‌ها آنزيم‌هايي را رمزبندي مي‌کنند که در سم‌زدايي از مواد ناخواسته دخالت دارند. اين کشف با پژوهش‌هايي مطابقت دارد که نشان مي‌دهد آندومتريوز با قرار گرفتن در معرض ديوکسين و ترکيبات شبيه استروژن در محيط زيست ارتباط دارد، هر چند اين ارتباط ثابت نشده است. در اغلب موارد بيماري جدي گرفته نمي‌شود. زماني بود که آندومتريوز را بيماري «زنان شاغل» مي‌ناميدند (زناني که سرکار رفتن را به جاي بچه‌دارشدن برمي‌گزيدند) و هنوز هم گاهي بيماري صرفا به عنوان يک چنگه قاعدگي شديد ناديده گرفته مي‌شود. گاهي تشخيص آندومتريوز مشکل است زيرا علايم مبهم هستند اما امروزه آگاهي بيشتر در مورد اين بيماري به تشخيص زودهنگام‌تر بيماري مي‌انجامد و پژوهش‌ها نويدبخش درک بهتر اين بيماري است.

نظر کارشناس/ دکتر لادن سيفي، متخصص زنان و زايمان
 

آندومتريوز اختلالي در دستگاه توليدمثل زنان است که در آن، آندومتر يا لايه پوشاننده سطح داخلي رحم، در جاهاي ديگري غير از رحم مانند لوله‌ها، تخمدان‌ها و صفاق لگني قرار گرفته و رشد مي‌کند.
البته اين بافت نابجا در جاهايي همچون محل اپيزيوتومي موقع زايمان، محل برش سزارين در جدار شکم، در مخاط بيني، در ريه، عضلات و در هر جاي ديگري مي‌تواند ظاهر شود. اين بافت نابه‌جا تحت تاثير هورمون‌هاي زنانه قرار گرفته و تغييرات ماهانه دارد، خون‌ريزي مي‌کند و چون خون نمي‌تواند خارج شود در محل ‌مانده و باعث تحريک، درد، کيست، ايجاد نسج ترميمي يا اسکار و يا چسبندگي مي‌شود و در نوع لگني ناباروري مي‌دهد. آندومتريوز معمولا چند سال پس از بلوغ ظاهر مي‌شود و پيشرونده است. با باردار شدن به طور موقت خوب‌ مي‌شود و پس از يائسگي علايم و نشانه‌ها به طور دايم برطرف مي‌گردد. به ندرت ممکن است هورمون درماني پس از يائسگي آندومتريوز را مجددا فعال کند. علل: 1) نامعلوم، 2) سيستم ايمني و هورمون‌ها، 3) پس زدن خون قاعدگي از رحم به لوله‌ها و به محوطه صفاق، 4) انتقال سلول‌هاي آندومتريال از طريق خون و جايگزين شدن در جاهاي ديگر، 5) احتمال ژنتيک يا زمينه خانوادگي هم مطرح است. سلول‌هاي مخصوصي در لگن بعضي از خانم‌ها وجود دارد که تحت تاثير عوامل ژنتيک يا محيطي مي‌تواند به سلول‌هاي آندومتريال تبديل شده و وقتي اختلال در سيستم ايمني باشد به آندومتريوز منجر شود.

عوامل خطرساز:
 

1) زايمان نداشتن، 2) سابقه در مادر، 3) قاعدگي کوتاه‌تر از 27 روز با خون‌ريزي بيش از 8 روز، 4) داشتن شرايطي که خون قاعدگي به طور نرمال خارج نشود مثل انسداد دهانه رحم، 5) سابقه عفونت لگني و آسيب‌هاي سلو‌ل‌هاي پريتوان لگني، 6) نژاد سفيد و آسيايي

علايم:
 

بعضي از افراد اصلا علايمي ندارند و حين باز کردن لگن به دليل عمل ديگري مثلا براي بستن لوله، پزشک آندومتريوز را تشخيص مي‌دهد اما بعضي از افراد علامت دارند که عبارت‌ است از:
1) قاعدگي دردناک، درد شديد، به معناي بيماري شديد نيست. بعضي از افراد که بيماري خفيف دارند ممکن است درد شديد داشته باشند و بعضي از کساني که آندومتريوز شديد و يا اسکار دارند ممکن است اصلا درد نداشته باشند.
2) درد لگني بدون ارتباط به قاعدگي، مثلا موقع تخمک‌گذاري، حين مقاربت، حين دفع ادرار و دفع مزاج
3) خون‌ريزي بين دو قاعدگي،
4) ناباروري. بيماري آندومتريوز اولين بار در خانم‌هاي ناباروري که تحت درمان بودند تشخيص داده شد. تقريبا در نيمي از کساني که آندومتريوز دارند درجاتي از ناباروري ديده مي‌شود. علايم آندومتريوز ممکن است با بيماري‌هايي مانند بيماري‌هاي التهابي لگن، کيست تخمدان و سندروم روده تحريک‌پذير اشتباه گرفته شود. اگر خانمي آندومتريوز خفيف يا متوسط دارد توصيه مي‌کنيم بارداري را به تاخير نيندازد چون آندومتريوز بيماري پيشرونده‌اي است و هر چه مدت ابتلا به آندومتريوز بيشتر باشد احتمال ناباروري افزايش مي‌يابد. آندومتريوز احتمال ابتلا به سرطان رحم يا تخمدان را بالا نمي‌برد.

تشخيص:
 

معاينه لگني، سونوگرافي واژينال که به تشخيص کيست آندومتريوزي کمک مي‌کند، لاپاروسکوپي و بيوپسي. با لاپاروسکوپي وسعت، محل و اندازه آندومتريوز ديده مي‌شود و راهنمايي براي نوع درمان است. گاه علايم آندومتريوز آن‌قدر واضح است که نياز به لاپاروسکوپي نيست.
منبع:www.salamat.com