عوارض چشمي ديابت در گفتگو با دکتر مسيح هاشمي فوق‌تخصص جراحي شبکيه
ديابت مثل باراني است که اگر آن را خوب نشناسيم و طرز برخورد با آن را بلد نباشيم کم‌کم سيل مي‌شود و ما را با خودش مي‌برد؛ مثلا مي‌تواند در زمان نسبتا کوتاهي بعد از شروع، به چشم‌هاي ما لطمه بزند. دکتر مسيح هاشمي، متخصص چشم، فوق‌تخصص جراحي شبکيه و ليزر و مدير گروه چشم پزشکي بيمارستان رسول اکرم(ص) ما را با عوارض چشمي ديابت و طرز برخورد با آن آشنا مي‌کند.
ديابت چه تغييراتي در شبکيه چشم ايجاد مي‌کند؟
همان‌طور كه مي‌دانيد ديابت اثرات وسيعي بر تمام ارگان‌هاي بدن دارد. مهم‌ترين اين ارگان‌ها چشم و كليه هستند. در طول زمان، ديابت ديواره رگ‌ها را تخريب مي‌کند و موجب مي‌شود كه از ديواره رگ‌ها خون و مايعات به خارج از آن نشت كند. اين زمان، طولاني است و اثرات آن معمولاً پس از 10 سال ظاهر مي‌شود. اگر قند بيمار كنترل نباشد يا فشار خون و چربي خون او بالا باشد، اين عوارض زودتر ظاهر مي‌شود. تغييراتي كه در شبكيه رخ مي‌دهد، ابتدا خيلي جزيي است و به شكل اختلالات جزيي عروقي، برجستگي‌هاي عروقي و اختلالات ديواره رگ‌ها خود را نشان مي‌دهد، ولي كم كم با گذشت زمان و پيشرفت بيماري، اين رگ‌ها نشت كرده و عوارض بينايي ايجاد مي‌كنند.
در چنين شرايطي به انجام ليزر نياز خواهيم داشت؟
بله. اين اختلالات عروقي و عوارض در صورت كنترل نشدن قند خون و درمان نشدن ليزري به پيشروي خود ادامه مي‌دهند.
فردي که دچار مشکلات چشمي ناشي از ديابت شده است، چه تغييراتي در بينايي خود احساس مي‌کند؟
بايد دانست كه بسياري اوقات عوارض ديابت هيچ تاثيري در بينايي فرد ندارد. به عبارت ساده‌تر گاهي اين عوارض آب زير كاه است و شخص از لحاظ بينايي مشكل زيادي احساس نمي‌کند. اين امر موجب فريب بيماران و مراجعه ديرهنگام به چشم پزشك مي‌شود. البته چون عوارض چشمي ديابت خيلي متنوع است، گاهي مي‌تواند موجب علايم هشداردهنده مثل كاهش ديد و يا خون‌ريزي‌هاي جزيي شود. در اين حالت بيماران به سرعت و با نگراني شديد خود را به پزشك مي‌رسانند. يك نكته مهم ديگر را هم بايد ذكر كنم. برخي افراد كه دچار آب مرواريد و يا نيازمند عينك هستند و آب مرواريد خود را عمل نكرده و يا از عينك استفاده نمي‌كنند چون همواره ديد كمي دارند، ممكن است كاهش ديد ناشي از ديابت را متوجه نشوند. به طور كلي شايع‌ترين عوارضي كه ممكن است موجب مراجعه بيماران ديابتي به چشم پزشكي شود، كاهش ديد به همراه ديدن ذرات شناور و لکه‌هاي سياه در ميدان بينايي مي‌باشد.
آيا علت كاهش ديد در ديابت هميشه خون‌ريزي يا ورم لكه مركزي بينايي است؟
نه. بسياري از بيماران ديابتي دچار آب مرواريد مي‌شوند. احتمال ايجاد آب مرواريد در بيماران ديابتي اصولاً بيشتر است. اين بيماران بايد تحت عمل جراحي قرار گيرند. بايد توجه داشت كه اگر بيمار قبل از جراحي آب مرواريد به حد كافي ليزر نشده باشد و ضايعات ديابتي شبكيه كنترل نشده باشد، جراحي آب مرواريد نه تنها موجب بهبود ديد وي نمي‌شود، بلكه موجب تشديد بيماري شبكيه و عوارض ديابتي وي نيز خواهد شد.
اولين برخورد بيماران از نظر هضم و پذيرش اين مشكل چشمي چه خواهد بود؟
بعضي بيماران در هنگام مراجعه به چشم پزشك از عوارض چشمي خود آگاه هستند زيرا ناراحتي نقاط ديگر مثل پوست و كليه و... را نيز دارند ولي براي بعضي ديگر، پذيرش اين عوارض دشوار است و تصور مي‌كنند كه به زودي نابينا مي‌شوند! درحالي كه امروزه با وجود پيشرفت‌هاي درماني احتمال نابينايي در بيماران ديابتي خيلي كم شده است.
به عنوان پزشك تشخيص دهنده چه صحبتي با چنين بيماراني مي‌كنيد؟
يك پزشك، بايد هميشه مشاوري خوب براي بيماران باشد. البته معمولاً هم همين‌طور است. در بدو مراجعه بايد با بيمار صحبت کرد. وضعيت كنترل ديابت، فشار خون، چربي خون، نحوه تغذيه، چگونگي انتخاب غذاها، مصرف داروهاي مختلف و شرايط روحي رواني بيمار به خصوص در خانواده و محيط كار را بايد در نظر بگيريم و در مورد آن به بيمار توضيح دهيم. همچنين در مورد ساير عوارض ناشي از ديابت مثل وضعيت پاها و كليه و پوست بايد راهنمايي‌هاي لازم را به بيمار ارايه کرد. پس از آن معاينات چشمي انجام مي‌شود و شانس خطرات چشمي ديابت براي بيمار توضيح داده مي‌شود، نه كم و نه زياد. بايد واقعيت‌ها براي او گفته شود. نه بيماري را دست كم بگيريم و نه اغراق و گزافه‌گويي كنيم. معمولاً بيماران از نابينايي و ناتواني بسيار مي‌ترسند. بايد گفت معمولا كسي از ديابت نابينا نمي‌شود!
خيلي از بيماران دوست دارند بدانند چه مدتي پس از عمل بينايي‌شان بهبود مي‌يابد؟
پاسخ به اين سوال قدري مشكل است. در واقع اهداف درمان با توجه به نوع بيماري متفاوت است. در مواردي كه لكه زرد مركزي بينايي شبكيه دچار تورم گرديده هدف اصلي از درمان حفظ بينايي فعلي و جلوگيري از پيشرفت بيماري به سمت نابينايي است. اگر هم ديد بيمار بهتر شود، باعث خوشحالي است. در مواردي كه رگ‌هاي جديد و خطرناك رشد كرده‌اند، باز هم هدف اصلي از ليزر وادار كردن اين رگ‌ها به خشك شدن و عقب‌نشيني است. چنانچه خون‌ريزي مختصري هم رخ داده باشد، پس از ليزر ديد بيمار بهتر مي‌شود اما در شرايطي كه شبكيه جدا شده باشد و در اثر خون‌ريزي شديد داخل چشمي بيمار عملاً نابينا شود، بايد مجموعه‌اي از اقدامات درماني را در نظر داشت.
لطفا در مورد تعداد جلسات ليزر مورد نياز و چگونگي آن توضيح بدهيد؟
ليزر شبكيه يك اقدام سرپايي، نسبتاً راحت و سريع است. هر جلسه بين 15 تا 20 دقيقه طول مي‌كشد و در مطب يا كلينيك هم قابل انجام است. تعداد جلسات از يك جلسه تا 4 جلسه معمولاً كفايت مي‌كند و بيش از آن غالباً مورد نياز نيست. فواصل بين جلسات ليزري نيز بين 7 تا 10 روز است. گاهي به علت وجود خون‌ريزي ممكن است در كار وقفه ايجاد شود. در اين صورت لازم است كمي بيشتر صبر كنيم تا خون‌ريزي فروكش نمايد. احتمال دارد بعد از يك دوره ليزر، يك يا دو جلسه تکميلي براي بهبود نتايج نهايي مورد نياز باشد. قبل يا در حين ليزر ممكن است در صورت لزوم براي بيمار تزريقات داخل چشمي و يا جراحي انجام شود.
مي‌توان به جاي ليزر شبکيه در بيماران ديابتي از درمانهاي ديگري استفاده کرد؟
بله. مثلا تزريقات داخل چشمي يا برخي داروها و حتي برخي جراحي‌ها مطرح شده است. البته مطالعات نشان داده كه گرچه اقدامات ذكر شده ممكن است در ابتدا يا در حين درمان مورد استفاده واقع شود، ولي در حال حاضر هيچ يك جايگزين ليزر درماني نمي‌گردد. دو چيز را بايد در نظر داشت كه اين دو چيز فقط وابسته به بيمار است و نه به پزشك. اول مراجعه منظم به پزشك و قبول درمانهاي پيشنهادي و دوم پيشگيري از وقوع حادثه با كنترل به موقع قندخون و فشارخون. بدانيم كه پيشگيري از درمان مهم‌تر است، اما كليد پيشگيري در دستان خودمان است.
براي پيشگيري چه‌کار بايد کرد؟
همان‌طور كه گفتيم كنترل قند خون، كنترل فشار خون و كنترل چربي خون توصيه مي‌شود. اين كنترل‌ها موجب سلامتي عمومي بدن، کند شدن پيدايش و عدم پيشرفت عوارض ديابت مي‌شود. بيماراني كه بي‌حساب هندوانه و خربزه و گلابي مي‌خورند و مي‌گويند كه عرض زندگي مهم‌تر از طول آن است، بدانند كه پس از مدتي، وقتي عوارض شديد ديابت ظاهر شد، عرض به همراه مساحت زندگي‌شان مورد تهديد واقع مي‌شود! از سوي ديگر بايد بدانيم كه در واقع ليزردرماني يك نوع پيشگيري هم محسوب مي‌شود زيرا موجب جلوگيري از پيشروي بيماري به مراحل سخت‌تر و غيرقابل كنترل بيماري مي‌شود.
منبع:www.salamat.com
/ج
