اگر روده‌تان تحريک‌پذير است، بخوانيد!
مهم نيست كه تمام آزمايش‌هاي شما طبيعي هستند. مهم نيست كه در بررسي‌هاي تكميلي همه اعضاي دستگاه گوارش شما سالم تشخيص داده مي‌شوند. مهم اين است كه شما «درد» يا علايم ناخوشايند ديگري داريد و اين درد خيلي‌وقت‌ها حسابي كلافه‌تان مي‌كند. مبتلايان به نشانگان روده‌تحريك‌پذير وقتي براي اولين‌بار با علايم نگران‌كننده اين بيماري مواجه مي‌شوند، ذهنشان ناخودآگاه به سمت بسياري از بيماري‌هاي خطرناك دستگاه گوارش مي‌رود. اما منفي بودن تمام تست‌هاي تشخيصي خيلي زود مي‌تواند اين نگراني را از بين ببرد. هر چند دلخوش كردن به نتايج اين آزمايش‌ها دردي را از بيمار دوا نمي‌كند. در مورد مبتلايان به نشانگان روده‌تحريك‌پذير اين يك اصل است: «بايد بيمار درمان شود، نه آزمايش‌هايش!»
اين علايم ازكجا مي‌آيند؟
نشانگان روده تحريك‌پذير با مجموعه‌اي از علايم پرسروصدا ظاهر مي‌شود و تا مدت‌ها بيمار را رها نمي‌كند. اين بيماري با درد و احساس ناراحتي در ناحيه شكم و اسهال و يبوست‌هاي پي‌درپي ظاهر مي‌شود. بسياري از مبتلايان به اين نشانگان از نفخ و اتساع شكم و همچنين احساس تخليه ناكامل مدفوع گاه و بيگاه رنج مي‌برند. با وجود اين همان‌طور كه پيش‌تر گفته شد آزمايش‌هاي معمول هيچ نشاني از اختلال را نشان نمي‌دهند. به همين دليل تا امروز تنها چند فرضيه در مورد علت اين بيماري مطرح شده است. معروف‌ترين اين فرضيه‌ها بر اين اصل استوار است كه مسيرهاي عصبي روده به مغز به دليلي ناشناخته بيش از اندازه حساس شده‌اند. در نتيجه علايم اغراق‌شده‌اي را از فعل و انفعالات دستگاه گوارش به مغز مخابره مي‌كنند. اما چه چيز باعث اين تغييرها در مسير عصبي روده به مغز مي‌شود؟
برخي از پژوهش‌ها تا امروز اين نظريه را مطرح كرده‌اند كه عفونت شديد دستگاه گوارشي مي‌تواند به اين ناهماهنگي سيستم عصبي بينجامد. باوجود اين درصد بالاي افسردگي و اختلال‌هاي اضطرابي در مبتلايان به اين بيماري نقش عوامل رواني را در پيدايش و تشديد علايم اين بيماري تقويت مي‌كند. در كنار اين فرضيه‌ها گروهي نيز اين بيماري را در كنار بيماري‌هاي خودايمني همچون لوپوس يا سلياك قرار مي‌دهند. به هر ترتيب بسياري از متخصصان و پژوهشگران همچنان بر اين باورند كه نشانگان روده تحريك‌پذير را نبايد يك بيماري دانست؛ بلكه بايد آن را يك اختلال كاركردي دستگاه گوارش به حساب آورد.
نقش درمانهاي مكمل در درمان نشانگان روده تحريك‌پذير
طبيعت بيماري نشانگان روده تحريك‌پذير به شكلي است كه درمان قطعي براي آن وجود ندارد. يعني داروهايي كه براي بيماران تجويز مي‌شوند، نمي‌توانند بيماري را به طور كامل از بين ببرند. بنابراين حدود نيمي از بيماران درصدد يافتن روش‌هاي جديدتري براي درمان نشانگان روده تحريك‌پذير هستند.
پروبيوتيك‌ها
تحقيقات نشان داده‌اند اگر روزانه 10 تا 100 بيليون باكتري مفيد وارد روده اين بيماران بشود، بسياري از علايم بيماري بهبود پيدا مي‌كنند. پروبيوتيك‌ها همان باكتري‌هاي مفيد هستند كه تاكنون گونه‌هاي زيادي از آنها شناخته شده‌اند. موثرترين پروبيوتيك‌ها عبارتند از «لاكتوباسيل پلانتاروم» و «بيفيدوباكتريااينفانتيس». امروزه ماست‌هايي وارد بازار شده كه حاوي اين باكتري‌هاي مفيد است. پزشكان به افراد دچار نشانگان روده تحريك‌پذير توصيه مي‌كنند اين ماست‌ها را وارد رژيم غذايي روزانه خود كنند تا علايم روده‌اي آنها كاهش پيدا كند.
داروهاي گياهي
• محصولات نعناع:
انواع محصول‌هاي اين گياه از جمله عرق نعناع و نيز كپسول‌هاي نعنايي اثر مثبتي روي بيماري نشانگان روده تحريك‌پذير دارند. طبق شواهد به دست آمده در تحقيق‌هاي مختلف، نعناع باعث تسكين علايم نشانگان روده تحريك‌پذير مي‌شود. البته نبايد در مصرف كپسول‌هاي نعناع زياده‌روي كرد. چون اين داروي گياهي، باعث شل‌شدن دريچه گوارشي بين معده و مري مي‌شود. بنابراين ممكن است اسيد معده را داخل مري پس بزند و باعث بيماري ريفلاكس شود. در ضمن تهوع و سوزش اطراف مقعد هم دو عارضه جانبي كپسول نعناع هستند كه به دليل همين شل شدن اسفنكترهاي گوارشي ايجاد مي‌شوند.
• ايبروگاست:
اين شربت گياهي حاوي عصاره 9 گياه دارويي مختلف است. تحقيق‌ها و مطالعه‌هاي متعدد اثبات كرده‌اند كه 4 هفته استفاده از ايبروگاست اثر فوق‌العاده‌اي در كم كردن علايم نشانگان روده تحريك‌پذير دارد. در مورد استفاده از داروهاي گياهي به عنوان درمان مكمل بحث‌ها و مطالعه‌هاي زيادي صورت گرفته است. نكته مهم در رابطه با اين داروها اين است كه اثرگذاري آنها به اندازه درمانهاي اصلي بيماري نيست. علاوه بر آن گاهي باعث عوارض ناخواسته مي‌شوند يا حتي در كاركرد داروي اصلي بيماري هم تداخل ايجاد مي‌كنند. بنابراين چنين داروهايي هميشه بايد تحت نظر پزشك معالج مصرف شوند.
ساير درمان‌ها
در مورد كارايي يوگا و طب سوزني در بيماري نشانگان روده تحريك‌پذير هم حرف‌ها و نظرهايي وجود دارد اما تاكنون هيچ مطالعه علمي نتوانسته تاثير مثبت چنين درمان‌هايي را در بيماري نشانگان روده تحريك‌پذير اثبات كند.
نقش روان‌درماني در درمان نشانگان روده تحريك‌پذير
امروزه رابطه ذهن با جسم يا ارتباط مغزي – روده‌اي به عنوان تئوري اصلي در ايجاد بيماري نشانگان روده تحريك‌پذير مطرح است. بنابراين اكثر مطالعه‌هايي كه براي درمان اين بيماري صورت مي‌گيرد، حول و حوش همين محور است. طبق نتايج اين مطالعه‌ها، روان‌درماني، بسياري از علايم نشانگان روده تحريك‌پذير را از بين مي‌برد. شناخت‌درماني، رفتاردرماني و هيپنوتيزم روش‌هايي هستند كه تاثير مثبت آنها در درمان اثبات شده است. هيپنوتيزم وضعيت رواني فرد را بهبود مي‌بخشد. شناخت‌درماني و رفتاردرماني هم روش‌هايي را به فرد مي‌آموزند كه قادر باشد در مقابل استرس‌هاي بيروني واكنش مناسبي نشان دهد. بنابراين چنين استرس‌هايي كمتر باعث شروع علايم جسمي نشانگان روده تحريك‌پذير خواهند شد. علاوه بر اين روش‌ها، بهتر است بيماران نشانگان روده تحريك‌پذير در مورد بيماري خود مطالعه كنند و آن را كاملا بشناسند. در سال 2006 مطالعه‌اي در ايالات متحده آمريكا انجام شد و نشان داد كه اكثر مبتلايان به نشانگان روده تحريك‌پذير بيماري خود را به درستي نمي‌شناسند، بنابراين استرس بيشتر و در نتيجه علايم شديدتري را هم تجربه مي‌كنند. حتي بعضي مبتلايان تصور مي‌كنند اين بيماري به سوءتغذيه شديد يا سرطان منجر خواهد شد. اين تصورهاي غلط باعث ترس از بيماري مي‌شود. در صورتي كه نكته اصلي در مقابله با اين بيماري آرامش ذهن و روان است.
نظر كارشناس/ دکتر عباسعلي محرابيان، متخصص گوارش و فوق‌تخصص آندوسکوپي
تاثير رژيم غذايي بر نشانگان روده تحريک‌پذير
شناخت غذاهاي حساسيت‌آور در مبتلايان به نشانگان روده تحريک‌پذير يا IBS بسيار مهم است. نشانگان روده تحريک‌پذير يک اختلال نهفته نيست؛ بلكه يك بيماري مزمن با علايمي مثل آروغ زدن، گاز معده، دردهاي شکمي، اسهال، يبوست و همچنين اسهال (و گاهي يبوست) است. دقت کنيد بعضي از علايم نشانگان روده تحريک‌پذير مي‌تواند علامت جدي گوارشي مانند بيماري‌هاي التهابي روده باشد پس براي تشخيص، نظر تخصصي پزشک ضرورت دارد. دستگاه گوارش ما فقط معده و روده نيست بلکه سيستمي پيچيده، متشکل از اندام‌هايي است که داراي آنزيم‌هاي ترشح‌کننده هستند و انقباضات عضلات آن باعث مي‌شوند تا غذاي خورده‌شده، انرژي شما را تامين کند. بهترين زمان انتقال يعني طول مدتي که غذا را مي‌خوريد تا زمان دفع، بايد 12 تا 18 ساعت باشد. اگر اين تعادل دستگاه گوارش بر هم بخورد تشخيص مشکل ساده نيست. اما از علت‌هاي اوليه که علايم نشانگان روده تحريک‌پذير را تشديد مي‌کنند، غذاهاي آلرژي‌زا هستند. هنگامي که شخصي به غذايي حساسيت دارد، بدنش به اين غذا به عنوان يک مولکول بيگانه (آنتي‌ژن) نگاه مي‌کند و سيستم ايمني به آن حمله مي‌کند و آنتي‌بادي در خون رها مي‌کند.
شما مي‌توانيد از 2 راه تشخيص دهيد که به چه نوع غذايي آلرژي داريد؛ مي‌توانيد رژيم غذايي خود را به دقت بررسي و غذايي را که حتي براي يک بار عامل آلرژي شده شناسايي کنيد. راه ديگر انجام آزمايش خون است. وقتي غذاي آلرژي‌زا را بشناسيد با حذف آن از رژيم‌غذايي خود مانع بروز علايم نشانگان روده تحريک‌پذير مي‌شويد.
در طول رژيم غذايي حتما به حذف لبنيات و اينکه آيا به شير حساسيت داريد، فکر کنيد و آن را بيازماييد که آيا به آن آلرژي داريد يا نه. عده زيادي از بيماران مبتلا مي‌گويند که به شير حساسيت دارند و با حذف آن، آثارش را ديده‌اند. به‌خاطر بسپاريد که کلسيم براي سلامت، لازم و براي ساختن استخوان‌ها، دندان‌ها و انعقاد خون ضروري است و همچنين به اعصاب و عملکرد عضلات کمک مي‌کند. اگر فرآورده‌هاي لبني را از رژيم غذايي حذف مي‌کنيد، بايد به فکر جايگزيني با سبزي‌ها و گياهاني که منابع کلسيم‌‌اند، باشيد و آن را جايگزين کنيد. يک بيمار مبتلا به نشانگان روده تحريک‌پذير به لاکتوز موجود در شير مانند يک آنتي‌ژن نگاه مي‌کند و براي مقابله با آن آنتي‌بادي توليد مي‌کند. نتيجه اين فقدان آنزيم براي لاکتوز در روده به وجود آمدن علايمي مانند آروغ، دردهاي شکمي و اسهال است. تکرار اين حالت يعني تماس دايم با لبنيات مي‌تواند دستگاه گوارش مبتلايان به نشانگان روده تحريک‌پذير را ضعيف کند. لازم است لبنيات را حذف کرده و کلسيم موردنياز را از سبزي‌ها و ميوه‌ها تامين کنيد يا از شير بدون لاکتوز استفاده کنيد. براي تشخيص ديگر غذاهاي آلرژي‌زا نيز لازم است غذايي را که حدس مي‌زنيد مشکل‌ساز است حذف کنيد و چند روز صبر کنيد تا علايم را ببينيد و همين‌طور همه غذاهاي موجود در رژيم غذايي را امتحان کنيد.
گفتگوي تكميلي/ دکتر شهرام آگاه، فوق‌تخصص بيماري‌هاي گوارشي
7 سؤالي که درباره IBS زياد مي‌پرسند
مبتلايان به نشانگان روده تحريک‌پذير، کم‌و‌بيش، به طور تجربي با علايم بيماري خود آشنا هستند. با وجود اين، يک فرد به ظاهر سالم، اگر برخي علايم گوارشي را در خود مشاهده کند، بايد براي پيگيري اين بيماري به پزشک مراجعه کند. اگر فردي به تازگي علايمي مثل درد شکم همراه با تغيير قوام مدفوع يا تغيير در تعداد دفعات دفع مدفوع (اسهال، يبوست يا اسهال و يبوست متناوب) پيدا كرده، بهتر است به پزشک مراجعه کند. دکتر شهرام آگاه، فوق‌تخصص بيماري‌هاي گوارشي به 7 سوالي که درباره IBS زياد مي‌پرسند، پاسخ مي‌دهد.
آيا سوءهاضمه و ترش کردن گهگاهي هم جزو علايم همين بيماري است؟ آيا مي‌تواند نشانه‌اي از شروع بيماري باشد؟
ساير بيماري‌هاي گوارشي مثل سوءهاضمه يا ريفلاکس هم مي‌توانند همراه نشانگان روده تحريک‌پذير ديده شوند اما ريفلاکس يا سوءهاضمه به تنهايي IBS تلقي نمي‌شوند.
استرس تا چه اندازه در تشديد اين بيماري نقش دارد؟
در بيشتر بيماران، استرس جسمي يا روحي رواني، علايم بيماري را تشديد مي‌کند اما بسياري از بيماران بدون استرس هم گاهي عود علايم يا بهبود را دارند. بنابراين استرس يک عامل است و عوامل ديگري که بعضا شناخته‌شده هم نيستند، در عود بيماري نقش دارند.
مي‌گويند بعضي موادغذايي مثل عسل در بهبود علايم اين بيماري نقش دارند. شما موافق‌ايد؟ چه غذاهاي ديگري روي اين بيماري اثر دارند؟
بله؛ تغذيه نقش مهمي در کنترل و مهار اين بيماري دارد. به‌عنوان نمونه، مواد محرک مثل قهوه و الکل بيماري را بدتر مي‌کنند و برعکس بعضي مواد مثل نبات يا عسل طبيعي و بعضي گياهان مثل نعناع، زيره و بابونه در کاهش نفخ بيمار و بارهنگ در کاهش اسهال بيمار موثر بوده‌اند.
مي‌گويند ناشتا ماندن در حالت تشديد علايم، نقش تعيين‌کننده‌اي را در برطرف شدن علايم دارد. آيا اين نظر از لحاظ علمي اثبات شده است؟
بعضي اوقات، بيماران با غذا خوردن دچار تحريک دفع مدفوع يا نفخ مي‌شوند. در اين بيماران، غذا خوردن، علايم را تشديد مي‌کند اما اين مساله، هميشگي نيست؛ يعني دوره‌هاي تشديد علايم ربطي به نحوه رژيم و مصرف موادغذايي ندارند. در نتيجه، ناشتا ماندن هم تاثيري در بهبود علايم نخواهد داشت.
شيوه‌هاي پزشکي جايگزين همچون يوگا و هيپنوتيزم چه تاثيري بر اين بيماري دارند؟
برخي مطالعه‌ها موثر بودن اين روش‌ها را حداقل به طور موقت در کاهش علايمي مثل درد و يبوست نشان داده‌اند.
آيا درمان پيشگيرانه‌اي هم براي اين مشکل وجود دارد؟ اين درمان‌ها عارضه‌اي هم دارند؟
در بيماران مبتلا پرهيز از مصرف مواد محرک و الکل و نيز ورزش و پرهيز از استرس در جلوگيري از عود و تشديد علايم بيماري موثر بوده است.
IBS بيماري خطرناكي است؟
نه، IBS بيماري خطرناکي نيست و بايد به بيمار اطمينان خاطر داد. مهم، رد بيماري‌هاي خطرناکي است که با IBS اشتباه گرفته مي‌شوند مثل سوءجذب يا بيماري التهابي روده و پس از آنکه اطمينان حاصل کرديم بيماري IBS است بي‌خطر بودن را به بيمار اطمينان مي‌دهيم.
منبع:www.salamat.com
