گفتگو با خانم دکتر فاطمه فرهمند، فوق‌تخصص بيماري‌هاي گوارشي کودکان
به گفته متخصصان، ويروس‌ها شايع‌ترين علت بروز اسهال و استفراغ هستند که اغلب بر روي مواد غذايي فاسد رشد مي‌کنند و موجب مسموميت غذايي مي‌شوند. از طرف ديگر، اغلب مسموميت‌ها در فصل تابستان بروز مي‌کند و بيش از همه، کودکان در معرض ابتلا قرار مي‌گيرند. از طرفي، سالانه بيش از10 ميليون نفر در کشور ما دچار مسموميت‌هاي غذايي مي‌شوند که 90 درصد اين مسموميت‌ها با عوامل عفوني بسيار خطرناک همراه است و 10 درصد ديگر آن حتي مي‌تواند کشنده باشد. بعد از خواندن اين مقدمه، گفتگوي ما را با دکتر فاطمه فرهمند، فوق‌تخصص بيماري‌هاي گوارشي کودکان و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران، در همين رابطه بخوانيد.
خانم دکتر! علل شيوع مسموميت‌ها در فصل تابستان چيست؟
ويروس‌ها از جمله عواملي هستند که موجب بروز مسموميت‌هاي غذايي مي‌شوند که البته انواع مختلفي هم دارند. علاوه بر اين، برخي مسموميت‌ها نيز بر اثر عوامل باکتريايي به وجود مي‌آيند. مثلا مسموميت باسالمونلا در اثر مصرف تخم‌مرغ فاسد ايجاد مي‌شود. مسموميت با شيگلا بر اثر مصرف سالاد و مسموميت با باسيل‌ها بر اثر مصرف برنج پخته‌اي که مدت زيادي در دماي اتاق نگهداري شده است، به وجود مي‌آيد.
اين مسموميت‌ها بيشتر با چه علايمي بروز مي‌کنند؟
بيماران اغلب با علايم اسهال، استفراغ، از دست دادن مايعات بدن، خشکي مخاط، بي‌حالي و تب و لرز به مراکز درماني مراجعه مي‌کنند. اين علايم معمولا از نيم تا سه ساعت بعد از خوردن غذاي آلوده ايجاد مي‌شود و اولين قدم درمان، اصلاح آب و الکتروليت‌ها است تا حجم آب و الکتروليت از دست رفته بدن جبران شود.
اصلا چرا مسموميت غذايي بيشتر در فصل تابستان ديده مي‌شود؟
رعايت نکردن مسايل بهداشتي در تهيه، توزيع و مصرف موادغذايي و به خصوص بي‌دقتي در نگهداري صحيح موادغذايي در منازل مهم‌ترين عامل بروز مسموميت‌هاي غذايي است و گرماي هوا اين موضوع را تشديد مي‌کند. البته بايد اين نکته را در نظر داشت که تمام موادغذايي در فصل تابستان خطرناک نيستند؛ بلکه تنها برخي از اين مواد غذايي در اثر شرايط موجود مانند نوع ماده غذايي و گرماي هوا امکان آلودگي و باکتري‌زايي دارند. مواد غذايي مانند گوشت، مواد لبني، انواع سس‌ها، کنسروها و... از جمله اين مواد هستند.
چرا کودکان بيشتر از بزرگسالان در معرض خطر قرار دارند؟
شدت مسموميت با توجه به علت بروز و همچنين سن و وضعيت سلامت بدن افراد مختلف، متفاوت است؛ به طوري که اين علايم در سالمندان و نوزادان مي‌تواند خطرناک‌تر باشد. اما به هر حال، تابستان، فصل مسافرت است و در آن، شرايطي فراهم مي‌شود که بيماري‌هايي نظير مسموميت غذايي، اسهال و استفراغ، بيماري‌هاي عفوني دستگاه گوارش، تب حصبه، وبا، تب مالت و... از طريق مواد غذايي منتقل مي‌شود. کودکان در برابر مسموميت غذايي آسيب‌پذيرترند و مهم‌ترين عوامل بروز مسموميت غذايي رعايت نکردن مسايل بهداشتي در زنجيره مصرف، توزيع و نگهداري صحيح مواد غذايي است. البته بسياري از ميکروب‌ها و ويروس‌هاي ديگر نيز مي‌توانند سبب بروز اسهال و استفراغ شديد در کودکان شوند که هيچ ارتباطي با مسموميت غذايي ندارند.
چگونه مي‌توان فهميد که اسهال و استفراغ کودک به دليل مسموميت غذايي هست يا نه؟
اغلب نشانه‌ها و علايم عفونت‌هاي گوارشي به فاصله يک تا دو روز ظهور مي‌کند که شامل استفراغ، تب و اسهال است. در بعضي مواقع بي‌اشتهايي، دل‌پيچه و در صورت ادامه کاهش وزن به دليل کاهش مايعات و از دست دادن آب بدن نيز مشاهده مي‌شود.
بعد از بروز اسهال و استفراغ ناشي از مسموميت غذايي چه بايد کرد؟
استفراغ در 24 ساعت اول بلامانع است و در پي آن، سموم از بدن دفع مي‌شود. چنانچه تب و استفراغ همراه با هم باشد و در پي آن، ميزان آب هدررفته کم يا متوسط باشد، مي‌توان از قطره استفراغ و مايعاتي نظير او.آر.اس. يا دوغ بدون گاز و خنک استفاده کرد. مصرف اين مواد بايد کم‌کم و به تدريج باشد. براي درمان اسهال و استفراغ به کودکان بزرگ‌تر نيز مي‌توان کمي هويج، ماست کم‌چرب و مقداري گوشت مرغ بدون چربي داد. بايد تاکيد کنم که بهترين درمان در روزهاي اول جبران کمبود مايعات بدن است اما در صورتي که کمبود آب بدن شديد باشد، سرم درماني مناسب است. البته تجويز آنتي‌بيوتيک براي درمان اسهال و استفراغ بايد زيرنظر پزشک انجام شود اما در اکثر موارد تجويز آنتي‌بيوتيک ضروري نيست.
آيا فساد مواد غذايي و مسموم بودن آنها با چشم قابل تشخيص است؟
هميشه نه؛ اما به هر حال، تغيير رنگ و بوي ترشيدگي مي‌تواند نشانه فاسد شدن غذا باشد. از طرفي، کنسروها در صورت فاسد شدن باد مي‌کنند، فرو مي‌روند يا تاب برمي‌دارند. براي پيشگيري از بوتوليسم که نوعي مسموميت غذايي خطرناک و کشنده است، حتما بايد به ياد داشته باشيد که کنسرو را به مدت 20دقيقه در آب بجوشانيد. غذاهاي آب‌دار مثل خورش و سوپ را نيز بايد قبل از مصرف 10 تا 15 دقيقه جوشاند. شير پاستوريزه را هم بايد به مدت 10 دقيقه جوشاند و در صورتي که مي‌خواهيد آن را به صورت خنک در تابستان مصرف کنيد، بايد به تاريخ مصرف آن توجه کنيد.
مسموميت‌ها چگونه درمان مي‌شوند؟
اغلب مسموميت‌هاي غذايي نياز به درمان خاصي ندارند اما نکته‌اي که در اين بيماري بسيار مهم است، از دست رفتن مقدار زيادي از آب بدن و همچنين ضعف بنيه است. در اين بيماري، کودکان خيلي آسان آب بدن‌شان را از دست مي‌دهند که نوشيدن مقدار فراوان مايعات کمک زيادي به درمان مي‌کند. در عين حال، براي توقف استفراغ يا اسهال، خوراندن داروهاي خودسرانه به بيمار ممنوع است زيرا علايم بيماري مي‌تواند دوره ابتلا را طولاني‌تر کند. البته در صورت وجود اسهال، آب خالي توصيه نمي‌شود؛ چرا که خوراندن آب نيز در صورت رعايت نکردن نکات پزشکي مي‌تواند عوارض خطرناکي به وجود آورد. آبي که نمک در آن باشد و دوغ بيشتر توصيه مي‌شود.
چگونه مي‌توانيم از بروز مسموميت‌هاي غذايي در تابستان پيشگيري کنيم؟
مصرف غذاهاي مانده، حرارت ندادن کافي غذاها، مصرف تخم‌مرغ نيم‌پز، بستني غيرپاستوريزه، سالادالويه، شيريني‌هاي تر و خامه‌اي و آب‌هاي آلوده، به ويژه در مسافرت، از جمله مواردي است که مسموميت غذايي ايجاد مي‌کند. برخي افراد در مکان‌هاي تفريحي و گردشي از آب رودخانه‌ها براي شستن دست و صورت يا ظروف استفاده مي‌کنند، در صورتي که مشخص نيست از مبدا تا محلي که فرد قرار دارد، آلودگي‌هاي فراواني وارد آب شده باشد. از سوي ديگر استفاده از محصولات مزارع، سبزيجات و صيفي‌جات هم از جمله مواردي است که احتمال بروز بيماري‌هاي عفوني و گوارشي را فراهم مي‌سازد. به همين دليل من توصيه مي‌کنم مردم موقع مسافرت حتي‌الامکان از غذاهاي سالم و مفيد که در خانه تهيه شده استفاده کنند و کمتر به سراغ غذاهاي رستوران‌هاي غيربهداشتي و غذاهاي آماده بروند. مواد غذايي حاوي پروتئين و چربي داراي طيف وسيعي از ميکروب‌هاي عفوني است. براي جلوگيري از ابتلا به مسموميت غذايي بايد اقدامات لازم انجام شود و مواد غذايي حتما در يخچال قرار بگيرند.
با ديدن چه علايمي حتما بايد به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت وجود خون در مدفوع، استفراغ و تب بالا (5/38 درجه) يا در مواردي که علايم بيش از يک روز طول بکشد، بايد حتما به پزشک مراجعه شود.
منبع: www.salamat.com
