اكتشافات علمي جديد و نشانه هاي غيبي ظهور
مترجم : سيّد شاپور حسيني
بيگمان هر روز كه سپري ميشود و هر سالي كه به پايان ميرسد، بيشتر ما به آن طلوع مقدّس نزديك ميشويم. بدون شك، رويدادهاي زمان حاضر، نشانهها، فتنهها و پريشانيهاي متعدّد، اين مطلب را ثابت ميكند كه ما در حال نزديك شدن به مرحلة حسّاسي از تاريخ بشريت هستيم و حتّي بيشتر به نشانههاي مرحلة پيش از ظهور امام مهدي(علیه السلام) نزديك ميشويم. اشخاص آگاه و با بصيرتي كه رويدادهاي زمان حاضر را دنبال و رصد ميكنند، به اين نتيجه رسيدهاند كه رويدادهاي جهاني در طبيعت و رويدادهاي بشري، با نشانههاي غير حتمي ظهور در ارتباطند، نشانههايي كه يا روي دادهاند يا در شرف واقع شدن هستند. اينها همه باعث شده، منتظران در حالت اميدواري و خوشبيني و انتظار آن روز موعود باشند. از سوي ديگر، ميبينيم كه بشريت كمكم از گسترش ستم، استبداد و فساد به ستوه آمده است و اين خود باعث شده، جامعة انساني به نوعي دچار نااميدي در مورد تحقّق اصلاح و درمان بيماريهايش و شكست تمام تجربيات انساني پيشين شود. اكنون، جهان به طور بسيار جدّي و بسيار مشتاقتر از گذشته، چشم به اجرا و تحقّق عدالت آسماني دارد و اين گونه است كه هر روز نشانههاي جديدي را ميبينيم كه آشكار ميشود و كساني كه اين نشانهها را رصد و نشانههاي ظهور را دنبال ميكنند، آن را به خوبي ميشناسند. از جمله اين نشانهها، نشانههاي مقدّماتي ظهور امام مهدي(علیه السلام) است. در اينجا بايد به اين مطلب اشاره كرد كه علم جديد و تلاشهاي پژوهشگران و اكتشافات اخير، كمكم پرده از برخي نشانههاي غيبي ظهور برميدارند؛ يعني برخي از نشانههاي ظهور كه در طبيعت واقع ميشود و ما در گذشته آنها را از جمله امور غيبي و از جمله معجزات به شمار ميآورديم، زيرا از چگونگي و واقعيّت و كيفيّت وقوع آن آگاهي نداشتيم، اكنون زمان آن فرا رسيده كه مراكز علمي، اصل و واقعيّت نشانههاي ظهور و نشانههايي را كه در طبيعت روي ميدهند، توضيح دهند و تفسيري علمي و منطقي در مورد چگونگي آن ارائه كنند. از جملة آن نشانهها، ميتوان به فرياد آسماني، دستي كه در آسمان پديدار ميشود، خروج تصوير يك انسان در خورشيد و ... اشاره نمود. اين عبارتها را ما در احاديث ظهور بسيار مشاهده كردهايم، امّا امروز اكتشافات علمي جديد، آن را به صورت علمي تفسير نموده و بيان ميكنند كه چگونه اين نشانهها روي ميدهند و اين باعث ميشود ما بيشتر و بيشتر به درك و فهم آن روز موعود، با ويژگيهاي خاصّش برسيم. اكنون به برخي از اين نشانهها و چگونگي وقوع آنها ميپردازيم:
* اوّل: صداي آسماني (سقوط چيزي با صدايي مهيب و وحشتناك در ماه رمضان)
اين يك رويداد طبيعي بيسابقه است كه باعث ايجاد هراس و وحشت در دل مردم ميشود و هر گروه از مردم تصوّر ميكنند، آن اتّفاق در منطقة محلّ سكونت آنها روي داده است. اكتشافات علمي جديد و پژوهشها در فضا، نشان داده است كه اين نشانه بر اثر تماس پوستة گازي يكي از سيّارهها با جوّ زمين روي ميدهد و نشريات علمي آمريكا از سازمان فضايي آمريكا (ناسا) خبري نقل كردهاند كه، در سالهاي اخير، اطّلاعاتي در مورد سيّارهاي به نام نيبرو به دست آمده و تصاويري از آن را منتشر كردهاند و تأكيد نمودهاند كه اين سيّاره در مسير مدار كرة زمين قرار خواهد گرفت و اين تماس در تاريخ 21/12/2012 روي خواهد داد. قدرت و نيروي اصطكاك و تماس آنبه گونهاي است كه باعث ايجاد يك صداي مهيب ميشود و تأثيرات منفي متعدّدي بر زمين خواهد گذاشت؛ از جمله باعث ويراني ساختمانها و تأسيسات مختلف و ايجاد مشكلاتي در گوش موجودات زنده خواهد شد. بر اين اساس، يكي از اين نوشتهها، حاكي از آن است كه بايد در مورد اين صداي مهيب، اقدامات احتياطي در نظر گرفت و بدن و گوشهاي خود را پوشانده و پنجرهها را در آن زمان بست. به هر حال، دانش نوين، اين نشانه را براي ما تفسير كرده و چگونگي وقوع آن را توضيح داده است.
ما مدّتهاست كه صداي مهيب در ماه رمضان را از جمله امور غيبي به شمار ميآوريم، اكنون اين نشانه، كاملاً براي ما روشن شده و علمي و منطقي بودن وقوع آن بر همگان آشكار شده است.
* دوم: دستي كه در آسمان پديدار ميشود.
همچنين از امام صادق(علیه السلام) نقل شده كه فرمودند: «نشانة آن روز اين است كه دستي آويزان از آسمان پديدار ميشود و مردم به آن نگاه ميكنند.»3
اين يك رويداد طبيعي بزرگ و بيسابقه است كه انديشهها را مبهوت و حيران ميكند و ديدهها را به سوي خود بر ميگرداند. پژووهشهاي جديد اين نشانه را كشف و چگونگي به وجود آمدن آن را تشريح كردهاند، از طريق سحاب و غبار (انرژي يا گازها) اين نشانه كه به شكل دست است، به وجود ميآيد. داير\المعارف انگليسي «ويكي پديا» در ايّام اخير خبري را منتشر كرده كه در آن آمده است: تلسكوپ فضايي (رصدخانة چاندرا) و متعلّق به سازمان فضايي آمريكا (ناسا) عكس غبار و سحابي به شكل دستي آسماني و بزرگ در آسمان، ثبت و تصوير آن را منتشر كرده است. (شكل 3) همچنين قطعاتي از تصوير ويدوئي سحابي نيز منتشر كرده است. اكنون دانشمندان اين تركيب نادر و تركيب جالب توجّه و جدل برانگيز را به ستارهاي نئوتروني (پُلسار) نسبت ميدهند كه حدود هفده هزار سال نوري با ما فاصله دارد و با سرعت بسيار زيادي به دور خود ميچرخد و انرژي عظيمي را به فضا پرتاب ميكند و اين باعث پيدايش اين تصوير به شكل دستي بزرگ ميشود. بايد توجّه داشت اين تصوير براي ستارهشناسان بسيار آشنا و شناخته شده است. بنابراين، به دور از مصداق داشتن خبر و زمان انتشار آن، دانش نوين اين نشانه را براي ما تفسيري علمي كرده و چگونگي وقوع آن را شرح داده است؛ در حالي كه ما در گذشته، آن را از جمله امور غيبي و خارقالعادّه ميدانستيم، اكنون وقوع آن براي ما امري كاملاً منطقي و عقلاني به شمار ميآيد؛ هر چند كه اين نشانه را در حال حاضر تحقّق يافته نميدانيم؛ زيرا اهمّيت نشانههاي طبيعي ظهور، در اين است كه آن نشانهها براي تمام مردم آشكار باشد، نه تنها براي متخصّصان علم ستارهشناسي. نشانههايي كه ديدن آنها و آگاه شدن از آنها نياز به برخي امكانات مادّي مانند تلسكوپ فضايي بسيار ويژه كه در دسترس همة مردم نيست دارد، از اين باب نيستند.
زيرا در روايت شريف، اشاره به اين نكته است كه، «مردم به آن نگاه ميكنند» در نتيجه رخ دادن اتّفاقي غيرقابل رؤيت مردم، نميتواند بيانگر تحققّ يافتن يكي از نشانههاي ظهور باشد. امّا با اين خبر، چگونگي روي دادن و به وجود آمدن آن دست بزرگ را متوّجه ميشويم و نكتة بسيار مهم در اين خبر، اين است كه تحقّق يافتن آن امري منطقي و معقول است.
* سوم: نشانههاي ظهور زيادي با خورشيد در ارتباط است،
پيش از اين ما اين نشانهها را از جمله امور غيبي و خارقالعادّه به شمار ميآورديم و چگونگي روي دادن آنها را نميدانستيم. از ابوبصير نقل شده است كه، از ابوجعفر(علیه السلام) شنيدم در مورد آية « ان نشأ نزل عليهم من السّماء آيـ[ فظلت أعناقهم لها خاضعين»4 فرمود: «خداوند آن كار را با آنان انجام ميدهد. عرض كردم: آنها چه كساني هستند؟ فرمود: بنياميّه و پيروان آنها. عرض كردم: آن نشانه چيست؟ فرمود: ركود و توقّف خورشيد از زوال آن تا زمان عصر و خروج سينه و صورت مردي در خورشيد كه حسب و نسبش شناخته ميشود و آن در زمان سفياني خواهد بود و آن زمان هلاك او و هلاكت قوم او خواهد بود.»5
نشانة ديگري نيز وجود دارد كه با خورشيد در ارتباط است. از ثعلبه ازدي نقل شده است: ابوجعفر(علیه السلام) فرمود: «پيش از قيام قائم، دو نشانه خواهد بود: خورشيد گرفتگي در نيمة ماه رمضان و ماه گرفتگي در آخر ماه رمضان.» عرض كردم، اي فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) ، ماه گرفتگي عادتاً در نيمة ماه و خورشيد گرفتگي در آخر ماه روي ميدهد. فرمود: «من نسبت به آنچه گفتم، آگاهترم. اين دو، دو نشانه هستند كه از زمان حبوط آدم روي ندادهاند.»6
در روايت ديگري، اشارهاي به نشانهاي شده كه با خود خورشيد مرتبط است. به عنوان مثال در «غيبت طوسي» آمده است:
«مهدي(علیه السلام) خروج نميكند تا اينكه نشانهاي از خورشيد پديدار شود.»7 نشانهها و اخبار و اشارات زيادي وجود دارد كه با خورشيد در ارتباط و بيسابقه بوده است و نگاهها را به خود جلب ميكند و انديشهها را حيران ميسازد. ما در گذشته اينها را از جمله امور غيبي يا از جمله معجزات به شمار ميآورديم؛ زيرا ما تفسير علمي و منطقي درستي در مورد چگونگي روي دادن و ويژگيهاي آنها نداشتهايم.
اكتشافات علمي اخير، چگونگي واكنشهاي شيميايي و تغييرات فيزيكي در خورشيد را تشريح كرده است؛ گزارشهاي علمي تخصصي در مورد پژوهشهاي خورشيد و فضا، پرده از يك نوع عدم فعّاليت و كمكاري بيسابقه در فعّاليتهاي خورشيد برداشته است. خانم آنجيلا سپيك، دانشمند ستارهشناس «دانشگاه ميسوري»،8 ميگويد:
خورشيد در هر يازده سال يك بار مراحل مختلف فعّاليت را پشت سر ميگذارد و دورهها داراي نوسانات دراز مدّتي است كه ممكن است يك قرن ادامه يابد.
اين در حالي است كه محافل علمي ، كاهش فعّاليت خورشيد را كه در خالي شدن خورشيد از لكّههاي خورشيدي به مدّت 266 روز، تنها در سال 2008 م. نمود يافت، رصد كردهاند. شايان ذكر است اين مسئله از سال 1913 م. تا اين سال روي نداده بود و سال 2009 م. سالي بود كه خورشيد بيشترين كمكاري را داشته است. پديدة لكّههاي خورشيدي9 (شكل 4 ) در واقع بارزترين نشانة فعّاليت بالاي خورشيد است. لكّههاي خورشيدي عبارتند از مساحتي از گاز كه از مساحت محيط آن در سطح مرئي خورشيد، سردتر است و اين در اثر ميدانهاي مغناطيسي قوي است كه مانع نفوذ خارجي حرارت و دما از داخل خورشيد به سطح آن ميشود.
اين لكّهها يا سياهچالهها ، ابرهاي گازي تاريكي هستند كه اساساً از هيدروژن تشكيل شدهاند و كمي بالاتر از سطح مرئي خورشيد قرار ميگيرند. اين لكّهها از دو منطقه تشكيل شدهاند، محلّ مركزي تاريكي كه حرارت آن به 3700 درجه ميرسد و منطقة شبه تاريك كه حرارت آن به 5200 درجه ميرسد. اين لكّهها، ارتباط تنگاتنگي با نشانههاي طبيعي ظهور كه مرتبط با خورشيد است، دارند و اين گونه تفسير ميشوند.
* پديدار شدن صورت و سينة يك انسان در خورشيد
مردم جهان، شاهد يك رويداد تاريخي بيسابقه خواهند بود؛ آن رويداد اين است كه اين لكّهها يا سياهچالهها (در مناطق مختلف تاريكي) به صورت چهره و سينة يك انسان كه شبيه يك شخصيّت معروف براي بشر است، تجسّم يا تجسّد مييابد و اين بسياري از مردم را شگفتزده خواهد كرد.
* بيحركت ماندن خورشيد در چند ساعت
مردم جهان در آينده شاهد انفجارات سهمگيني در خورشيد خواهند بود كه در زمانهايي كه فعّاليت خورشيد در اوج خود بوده، بيسابقه بوده است؛ اين امر باعث توقّف خورشيد از حركت يا سبب حركت كند و بر عكس آن به دليل عكسالعمل در مقابل آن انفجارها خواهد بود. اين زمان حدود 2 تا 3 ساعت خواهد بود.10 در اين زمان، مردم از يك سو به دليل اينكه شاهد طولانيتر شدن ناگهاني روز هستند و از سوي ديگر به دليل اينكه خورشيد گرماي بيشتري به زمين ميفرستد، احساس ميكنند كه خورشيد متوقّف شده است.
* كسوف و خسوف در زمان غيرطبيعي و معهود آن
در آينده ما شاهد روي دادن دو انفجار پياپي و دو قطب مغناطيسي بسيار قوي خواهيم بود كه باعث تير و تار شدن خورشيد، دو بار، در همان ماه (رمضان) ميشود و در آن حال خورشيد هيچ گونه اشعه و پرتوي به زمين نميفرستند. يك انفجار باعث خورشيد گرفتگي در وسط ماه و يك انفجار باعث ماه گرفتگي در آخر ماه ميشود؛ در حالي كه ماه به صورت هلال است.
به اين ترتيب، خسوف و كسوف رخ داده، بنابر دلايل معهود و شناخته شدة قبلي و در زمان طبيعي خود نخواهد بود و اين يكي از نشانههاي ظهور قائم(علیه السلام) است كه روايت امام باقر(علیه السلام) بر آن تأكيد كرده است و همه به دليل تغيير و تحوّلات فيزيكي مشخّصي است كه در خورشيد روي ميدهد،11 البتّه اين به دليل نزديك شدن يك ستارة دنبالهدار به زمين نيست كه نيلي در كتاب «الطور المهدوي»12 به آن اشاره كرده و گفته است كه سبب ميشود كرة زمين با زاوية مختلف و جديدي به گردش درآيد، مشرق و مغرب آن تغيير كند و باعث طلوع خورشيد از مغرب شود. اين يكي از نشانههاي قيامت است نه يكي از نشانههاي قيام مهدي(علیه السلام) ... بنابراين كسوف و خسوف در زمان غيرطبيعي و شناخته شدة آن، به دليل تغيير و تحوّلاتي است كه در خورشيد روي ميدهد و حديث اميرالمؤمنين(علیه السلام) در مورد صيحه و ندا در بيست و سوم ماه رمضان تأكيد كنندة اين مطلب است: «فرداي آن روز، هنگام ظهور، خورشيد به رنگهاي مختلف درميآيد و سياه و تاريك ميشود.»13 شايان ذكر است كه اين دليل روشني براي وقوع ماه گرفتگي در روز 25 ماه رمضان به دليل تاريكي خورشيد است.
بنابراين، مطالعات و پژوهشهاي جديد در مورد خورشيد و گزارشهاي علمي فضايي در سالهاي اخير، نقاب از اين حقيقت برداشته و ابهام و پيچيدگي بسياري از نشانههاي ظهور را كه با خورشيد در ارتباط است، از بين برده و اين در حالي است كه ما در گذشته تفسير علمي و منطقي براي اين مسائل نداشتيم و اين خود باعث ميشد كه آن را از جمله امور غيبي به شمار آوريم، امّا اكنون، مطالعات و پژوهشهاي جديد، چگونگي روي دادن آن را شرح دادهاند و ما آن را مسئلهاي منطقي و واقعي به شمار ميآوريم.
* چهارم: ارتباط اخبار غيبي متعدّد با ظهور امام (علیه السلام)
بنابراين، اكتشافات علمي اخير بشري باعث شدهاند تا بتواند برخي از اخبار غيبي ذكر شده در روايات مربوط به زمان ظهور مهدي(علیه السلام) را درك و هضم كند ، هر چند اين مطالب پيش از اين و براي نسلهاي گذشته ، ناشناخته و ناملموس بوده و آن را از جمله معجزات و كرامات حضرت صاحب الزّمان(علیه السلام) به شمار ميآوردند. در اينجا به برخي از اين موارد اشاره ميكنيم:
ـ امام باقر(علیه السلام) فرمودهاند: « هنگامي كه قائم قيام كند ، به مناطق و اقليمهاي مختلف زمين، هر منطقه يك مرد ميفرستد و به او ميفرمايد: عهد تو در دست تو است و اگر با مسئلهاي مواجه شدي كه حقيقت آن را درك نكردي و نميداني چه حكمي در مورد آن بايد بدهي، به دستت بنگر و به آنچه در آن آمده، عمل كن.»14 در اين روزها كه عصر پيشرفت وسايل ارتباطي است، اين ميتواند امري طبيعي و عادي به شمار آيد؛ زيرا اكنون تلفن همراه يا اينترنت و وسايل ارتباط جمعي ديگر در اختيار همه است و ميتوان از آن براي برقراري ارتباط استفاده كرد.
ـ امام باقر(علیه السلام) فرمودهاند: «اگر قائم ما قيام كند ، خداوند به گوشها و ديدههاي شيعيانمان كمك ميرساند تا اينكه ميان شيعيان و امام(علیه السلام) نامهرساني نباشد. امام با آنها سخن ميگويد و آنها سخن امام را (بلافاصله) ميشنوند و ايشان را ميبينند، در حالي كه امام در جاي خود است.»15 اين روزها كه عصر تلويزيون و پخش مستقيم ماهوارهاي است، اين مسئله نيز بسيار آسان و ابتدايي به نظر ميآيد.
ـ امام باقر(علیه السلام) فرمودهاند: «هنگامي كه امور به صاحب امر برسد، خداوند هر پستي از زمين را براي ايشان بلند ميسازد و هر بلندي را براي ايشان پايين ميآورد تا آنكه دنيا براي او به سان كف دستش شود، (حال) كدام يك از شما اگر مويي در كفِ دستش باشد، آن را نميبيند.»16 در عصر علم و تكنولوژي و فضا، هر يك از ما ميتوانيم هر بخش از زمين را كه بخواهيم از بالا (تصوير فضايي مستقيم) با اينترنت به وسيلة برنامة معروف «گوگل إرث» ببينيم و به اين ترتيب ميبينيم كه ترسيم شرايط عصر ظهور حضرت مهدي(علیه السلام) از سوي ائمة دين(علیهم السلام) به ذهن كاملاً نزديك بوده و ديگر به نظر غيرقابل تصوّر نيست.
ـ امام باقر(علیه السلام) فرمودند: «مؤمن در زمان قائم(علیه السلام) در حالي كه در مشرق است، برادرش را كه در مغرب است ميبيند، همچنين كسي كه در مغرب است، برادرش را در مشرق ميبيند.»17 وجود وسايل ارتباط جمعي گوناگون ايجاد اين شرايط را كاملاًَ ممكن ميسازد.
ـ علاوه بر اين، اخبار زيادي وجود دارد كه ما از گذشته تا حال حاضر آنها را از جمله مجهولات ميدانيم و بسيار پيچيده و غامض هستند، مانند مسئلة قوم يأجوج و مأجوج. البتّه در دوران اخير، نظريات، فرضيهها و ايدههايي پا به عرصة وجود نهادهاند تا اين مجهولات را براي ما روشن سازند و ابهام آنها را از بين ببرند.
از سوي ديگر پيشرفت علم و تكنولوژي، باعث دستاوردهاي زيادي در اكتشافات فضايي براي جستوجوي حيات هوشمند در خارج از كرة زمين شده است و احتمال يافتن حيات در كرات ديگر، اكنون بيش از هر زماني ديگر است و اين به ما كمك ميكند تا مفهوم روايات شريفي را كه در اين مورد سخن گفتهاند، بهتر دريابيم. امام باقر(علیه السلام) فرموده است: « امّا ذوالقرنين، ميان انتخاب دو ابر، آزاد گذاشته شد، او ابر رام را برگزيد و ابر دشوار براي صاحب شما گذاشته شد.» راوي گفت: عرض كردم. ابر دشوار چيست؟ فرمود: «ابري كه در آن رعد و برق و صاعقه است و صاحب شما، سوار بر آن ميشود. او سوار بر ابرها ميشود و از اسباب هفت آسمان و دو زمين بالا ميرود، از آنها پنج مورد آباد و دو مورد خراب و ويران است.»18
بيشتر روايات شريفي كه نشانههاي ظهور را ذكر كردهاند، اخبار مربوط آينده و از جمله اخبار غيبي است، به همين دليل مشاهده ميكنيم كه زبان روايات رمزي است و از تشبيه براي اشاره به برخي حقايق غيبي استفاده ميكنند و تفهيم اين موارد در زمان ائمه(علیهم السلام) براي مردم آن زمان دشوار بوده است و ما درمييابيم كه برخي اشارات و تلميحها، اشاره به پرده برداشتن از برخي امور غيبي و معجزات و كرامات دارد تا با تفكّر و انديشة مردمان آن زمان سنخيّت داشته باشد، بايد گفت: اين اخبار را بايد با آب طلا نوشت و بر صفحة دلها به عنوان افتخاراتي كه بيانگر عظمت و بزرگي گويندههاي آن است، حك نمود. به خدا سوگند، شخص عاقل بايد در مقابل اين اخبار كه سيزده قرن پيش گفته شده، سر خشوع و خضوع فرود آورد و به چنين شخصيّتهاي بيبديلي افتخار كند. اين اخبار به گونهاي است كه گويي ائمه(ع) در زمان ما زندگي و آن را به بهترين و دقيقترين وجه ممكن توصيف كردهاند. خوشا به حال كساني كه به آنها اقتدا ميكنند و دوستدار آنانند.
شايان ذكر است كه نشانههاي مختلف ديگري كمكم آشكار شده و ميشود كه خود اشاره به نزديك شدن هر چه بيشتر ما به زمان ظهور دارند. مهمترين اين نشانهها ، واقعيّت سياسي كنوني به ويژه اوضاع و احوال سياسي منطقة خاورميانه است كه جوّ و فضاي مناسب براي ظهور را به وجود ميآورد. همچنين ما نبايد بحرانهاي جهاني و تلاش براي بيرون رفت از آن را فراموش كنيم. علاوه بر اين مشكلات اجتماعي و فكري و زيست محيطي زيادي وجود دارد كه بشر در حال حاضر با آن دست به گريبان است و همه به دنبال راه حلّي براي بيرون رفت از آن و حلّ آن هستند و اين مشكلات باعث شده پديدة نااميدي به گونة بارزي در ميان مردم رواج يابد و اين خود با مسئلة انتظار در ارتباط است و تأثير زيادي در آماده ساختن زمينه براي فرا رسيدن آن روز موعود با ابعاد مختلف تمدّني و فرهنگي دارد.
اينجا يك سؤال بسيار مهم مطرح است و بايد به آن پاسخ داده شود؛ ما چه نقش و مسئوليّتي در قبال مسئلة اماممان داريم؟ در حالي كه كم كم نشانههاي فرا رسيدن آن روز موعود ، قابل مشاهده است. آيا ما در سطحي هستيم كه بتوانيم امام زمانمان را ياري كنيم؟ و در پايان تأكيد ميشود كه جهان به سرعت براي استقبال از امام مهدي(علیه السلام) آماده ميشود و آرزوي ما اين است كه ظهور مبارك ايشان را دريابيم و مصداق اين آيه باشيم «فانتظروا انّي معكم من المنتظرين.»19
پينوشتها:
1. غيبت نعماني، ص 169؛ بحارالأنوار، ج 52، ص 233.
2. غيبت نعماني، ص 172.
3. بحارالأنوار، ج 52، ص 233.
4. سورة شعرا، آية 4.
5. الارشاد، شيخ مفيد، ج 2، ص 373؛ اعلام الوري، ص 428؛ بحارالانوار، ج 52، ص 221.
6. غيبت نعماني، ص 181؛ غيبت شيخ طوسي، ص 270، اعلام الوري، ص 429؛ بحارالأنوار، ج 52، ص 220.
7. غيبت شيخ طوسي، ص 466؛ بحارالأنوار، ج 2، ص 217.
8. مجلة (هفتهنامه) نيوساينتيست، مجلة تخصّصي در زمينة علوم و تكنولوژي.
9. كتاب هستي، تأليف گولين رونان، ناشر: مؤسسه الاهليه للنشر و التوزيع، بيروت.
10. كتاب الفجر المقدّس، مجتبي السّاده، ص 103.
11. همان.
12.كتاب الطور المهدوي، ص 230.
13. بحارالأنوار، ج 52، ص 275؛ بشارة الأسلام، صص 59 ـ 70.
14. غيبت نعماني، ص 319.
15. بحارالأنوار، ج 52، ص 336.
16. همان، ص 328.
17. همان، ص 329.
18. بحارالأنوار، ج 52، ص 321.
19. سورة اعراف، آية 71.
/ج