فضیلت بازار رقابتی

تحلیل دکتر موسی غنی نژاد، استاد دانشگاه صنعت نفت و عضو هیأت تحریریه ماهنامه «اقتصاد ایران»، از مزیت های بازار رقابتی بازار رقابتی در مقابل تجارت محدود یا همان بازار انحصاری، دارای این فضیلت است که در آن منافع عمومی نسبت به منافع گروهی خاص، بیشتر تأمین می گردند. این موضوع از دیرباز تاکنون، مورد تأکید قرار گرفته است که در تجارت انحصاری، تنها نفع عده ای معدود حاصل می شود، ولی در تجارت رقابتی منافع عده کثیری تأمین می گردد. اما عملکرد مکانیزم بازار در شرایط رقابتی به عنوان موضوع پژوهش علمی مستقل، تنها در اندیشه اقتصادی مدرن مطرح می شود و در واقع می توان گفت که مبانی مفهومی اقتصاد مدرن، همگی از پارادایم "بازار رقابتی ها" نشأت گرفته است.

● دستاوردهای بازار رقابتی
 

بازار رقابتی در درجه اول یک شبکه اطلاع رسانی بسیار کارآمد در خصوص خواسته ها و ترجیحات افراد در رابطه با استفاده از منابع کمیاب است. قیمت های نسبی بازار و تغییرات آنها، از یک سو حامل بار اطلاعاتی بسیار مهمی درباره اولویت های مصرفی مردم می باشند و از سوی دیگر در بر دارنده امکانات تولیدی هستند. مردم با انتخاب های اقتصادی آزادانه خود در مورد خرید یا امتناع از خرید کالاهای مختلف، سیستم اطلاع رسانی خودکاری را در جامعه به وجود می آورند، به طوری که در سایه آن، تخصیص منابع در دسترس، جهت استفاده بهینه بر حسب اولویت های افراد سوق داده می شود.
برخلاف آنچه که مخالفان نظام بازار می گویند، آزادی انتخاب در این سیستم، نه تنها به معنای نابسامانی و هرج و مرج نیست، بلکه موجد نظم های چند مرکزی بسیار پیچیده ای است که از نظر توان انتقال سریع اطلاعات به مشارکت کنندگان مستقل و پراکنده، به هیچ وجه قابل قیاس با نظم های سازمانی کنترل شده تک مرکزی نیست. اطلاعات مربوط به تصمیمات مصرف کنندگان و تولیدکنندگان در خصوص چگونگی استفاده از منابع اقتصادی به طور خودکار و با سرعت، از طریق مکانیزم قیمت ها در میان کلیه افراد ذینفع بازار پراکنده می شوند و در نتیجه، کل سیستم در سایه عقلانیت ناشی از اطلاعات درست و کارآمد عمل می کند.
علاوه بر کارایی ناشی از شبکه اطلاع رسانی، بازار رقابتی دارای دو ویژگی بسیار مهم دیگر است. این دو ویژگی که البته در ارتباط بسیار نزدیک با خاصیت اطلاع رسانی هستند، عبارتند از این واقعیت که فرآیند رقابتی، همیشه و در همه جا از جمله بازار به صورت اسلوب اکتشاف و خلاقیت عمل می کند. در عرصه مسابقات ورزشی نیز آنچه در جریان رقابت اتفاق می افتد در درجه اول کشف بهترین ها و در عین حال، ایجاد انگیزه و مهیا نمودن امکانات مناسب برای خلاقیت ها است. این فرآیند اکتشاف و خلاقیت به طریق اولی در شکل بسیار پیچیده تری در بازار رقابتی وجود دارد. شیوه های کم هزینه تر تولید، محصولات جدید و جایگزین - چه در خصوص کالاهای مصرفی و چه در خصوص کالاهای سرمایه ای - همگی در نتیجه فرآیند رقابتی شکل می گیرند. کارآفرینان، مدیران برتر، تکنولوژی ها و محصولات جدید در فرآیند رقابتی شناخته می شوند و مورد استفاده عمومی قرار می گیرند. تولیدکننده ای که رقیبی ندارد، چندان نیازی به بالا بردن بهره وری تولید خود نمی بیند و انگیزه ای برای تحقیق و جست وجوی روش های تولید کم هزینه تر و محصولات بهتر ندارد. حتی می توان گفت ضرورت رفتار عقلایی از سوی تولیدکنندگان، عمدتاً ناشی از قرار گرفتن در چارچوب ضروریات شرایط رقابتی است. هر بنگاهی که در شرایط رقابتی قرار می گیرد، ناگزیر است رفتار عقلایی از خود نشان دهد و از اتلاف منابع و مدیریت ناکارآمد اجتناب ورزد، وگرنه ناگزیر به ترک صحنه رقابت می شود.

● اطلاعات و عقلانیت
 

ترکیب اطلاعات مناسب و عقلانیت، تولیدکنندگان مبتکر را در جهت خلاقیت بیشتر سوق می دهد و آنها را به کارآفرین تبدیل می کند. شرایط رقابتی، مستعدترین محیط برای رشد خلاقیت است. البته منظور از خلاقیت در فعالیت های اقتصادی صرفاً منحصر به ابداع تکنولوژی ها و محصولات جدید نیست، بلکه شامل هر گونه ابتکاری است که افق های تولید ثروت و رفاه بیشتر را گسترده تر می سازد. کارآفرینی که بازارهای جدیدی را کشف می کند یا می گشاید، به اندازه یک مبدع تکنولوژی یا محصول جدید، خلاق محسوب می شود.
رشد بلند مدت اقتصادی تابعی از خلاقیت به مفهوم وسیع آن است. بدون ایجاد محیط مناسب برای خلاقیت، اقتصاد جامعه به رکود و سکون می گراید. تجربه تاریخی نیز مؤید این نظریه است که با محدود کردن آزادی و رقابت، خلاقیت و نوآوری از میان می رود و رشد اقتصاد متوقف می گردد. بر خلاف تصور سوسیالیست ها (طرفداران برنامه ریزی متمرکز دولتی)، رشد اقتصادی صرفاً تابعی از انباشت سرمایه نیست و تولید بیشتر کالاهای سرمایه ای الزاماً به رشد اقتصادی بالاتر نمی انجامد.
منبع:
ماهنامه اقتصاد ایران ( www.iraneconomics.net )
ارسالي از طرف کاربر محترم : omidayandh
/ع