عادات غذايي و تاثير آن بر سلامت شخص (5)

در مقاله قبل، در مورد پاره اي عادات و آداب و سنن غذايي که امروزه در بين افراد و در جوامع مختلف معمول است صحبت کرديم و دراين ارتباط عادات نامناسبي مانند: افزودن نمک زياد به غذا، مصرف مواد شيرين پس از صرف غذا، عدم مصرف سبزي و سالاد در وعده ناهار و شام، مصرف آب و مايعات زياد به همراه غذا، استفاده ازغلات آسياب شده و بدون سبوس در الگوي غذايي بسياري از افراد و مصرف زياد مواد قندي به جاي مواد نشاسته اي در برنامه غذايي را مورد بحث قرار داديم. دراين مقاله اشاره اي خواهيم داشت به سايرعادات غذايي که در بين افراد جامعه رواج زيادي دارند و به ارزيابي تاثير اين عادات بر سلامت انسان خواهيم پرداخت.

محدود کردن وعده هاي غذايي
 

برخي ازافراد براين باورند که مصرف 3 وعده غذايي اصلي، موجب افزايش وزن و چاقي مي شود، بنابراين جهت کاهش وزن و پيروي از رژيم لاغري، بعضي از وعده هاي غذايي روزانه خود را حذف مي کنند.
اين باور صحيح نيست و موجب بروز اختلالات و ناراحتي هايي در آنان مي شود. در اينجا بهتراست ابتدا اشکالاتي را که اين نوع تغذيه براي انسان ايجاد مي کند و لطماتي را که به سلامت فرد وارد مي سازد، مورد بررسي قرار دهيم و سپس به لزوم مصرف 3 وعده غذايي اصلي بپردازيم.
* حذف برخي از وعده هاي غذايي و محدود کردن آن به 1 تا 2 وعده در طول شبانه روز، موجب نرسيدن انرژي کافي به سلول هاي عصبي مي شود و در نتيجه شخص حرص و ولع زيادي به مصرف مواد پرکالري پيدا مي کند و به اين ترتيب با وجود آنکه تعداد وعده هاي غذايي کاهش مي يابد، ولي مقدار غذاي مصرفي در هر وعده افزايش پيدا مي کند و يا کيفيت الگوي غذايي تغيير مي يابد و مصرف غذاهاي چرب، شيرين و پرکالري بيشتر مي شود.
اين نوع تغذيه به هيچ وجه براي سلامت انسان مفيد نيست و موجب بروز چاقي و اختلالات زيردر شخص مي شود:
* هر چه وعده هاي غذايي محدودتر گردند، لطمات بيشتري بر سلامت فرد وارد مي شود، زيرا در وعده هاي محدود غذايي نمي توان تمام نيازهاي تغذيه اي را تامين نمود و شخص در معرض سوء تغذيه قرار مي گيرد.
*خالي نگاه داشتن معده از مواد غذايي به مدت طولاني و سپس انباشتن آن ازغذا موجب بروز اختلالات گوارشي، نفخ، دل درد و ساير مشکلات گوارشي مي شود.
* مصرف غذا در وعده هاي مختلف باعث جذب بيشتر مواد مغذي موجود در مواد خوراکي مي شود و چنانچه به يکباره مقدار زيادي غذا مصرف شود، جذب مواد مغذي کاهش مي يابد، بنابراين تقسيم غذايي روزانه به 3 وعده اصلي و 2 ميان وعده از نظر جذب مواد مغذي موجود در غذا و نيز سلامت دستگاه گوارش بسيار مفيدتر و سالم تر خواهد بود.
* البته توجه داشته باشيد که در صورت افزايش وعده هاي غذايي، لازم است مقدار غذاي مصرفي در هر وعده کاهش يابد.

جانشين کردن آب به جاي غذا
 

موضوعي که اين روزها بسيار بحث برانگيز است و مورد توجه جمع کثيري از افراد علاقه مند به تغذيه مي باشد، مسأله آب درماني است.
آب درماني به معناي آن است که انسان در طول شبانه روز، مقدار لازم و ضروري آب جهت انجام اعمال داخلي بدن و حفظ سلامت، به بدن خود برساند. آب وظايف بسيار مهم و اساسي براي سلامت انسان بر عهده دارد، ازجمله آنکه کليه واکنش هاي حياتي داخلي بدن در حضور آب انجام مي شود. مواد زايد حاصل از متابوليسم مواد مغذي، توسط آب به کليه ها مي رسد و دفع مي گردد. آب موجب حفظ تعادل حرارتي بدن مي شود. قسمت عمده ترکيب ساختماني بدن را آب تشکيل مي دهد، به طوري که در يک فرد نرمال بالغ، حدود 65 درصد وزن بدن و در کودکان و نوزادان خيلي بيش ازاين ميزان از آب تشکيل شده است. همچنين ماده اصلي تمام ترشحات داخلي بدن، ازآب تشکيل شده است.
اين ماده مغذي موجب تسهيل حرکت مواد غذايي در روده و دفع آنها مي شود و از بروز يبوست پيشگيري مي کند ضمناً آب در افزايش کارايي بدن بسيار موثر است و با کاهش مصرف آن، کارايي شخص به ميزان قابل توجهي کاهش مي يابد، به اين ترتيب مي بينيم که مصرف مقدار کافي آب و مايعات در طول شبانه روز ضروري است. بدن انسان به روزي 2/5-2 ليتر مايعات نياز دارد که بايد توسط آشاميدني هاي مختلف و آب موجود در مواد غذايي يا غذاها تأمين گردد. البته بهترين ومفيدترين آشاميدني، آب سالم و بهداشتي است.
متاسفانه برخي ازافراد نگرش صحيحي نسبت به مصرف آب ندارند و تصور مي کنند که آب مي تواند جانشين غذا بشود. حتي بعضي اشخاص به خانواده و اطرافيان خود توصيه مي کنند که براي پيشگيري و درمان انواع بيماري ها و حفظ سلامت هر چه بيشتر، آب را جايگزين غذا نمايند، اين تصور صحيح نيست. آب چنانچه بيش از حد لازم مصرف شود، موجب افزايش آب داخل سلولي و درنتيجه خيز يا ورم سلول مي گردد که عواقب بسيار خطرناک و گاه غير قابل جبراني در پي دارد، به اضافه آنکه آب، حاوي مواد مغذي لازم براي شخص نيست و چنانچه جانشين غذا بشود، به هيچ وجه نمي تواند نيازهاي تغذيه اي انسان را برآورده سازد.

عدم مصرف مواد پروتئيني همراه با کربوهيدرات ها
 

يکي ازخرافات غذايي که اين روزها در جوامع مختلف رواج پيدا کرده و افراد زيادي ازآن پيروي مي کنند، مصرف نکردن مواد پروتئيني با کربوهيدرات ها (مواد قندي -نشاسته اي) است، اين اشخاص معتقدند که مصرف اين دو نوع ماده مغذي با يکديگر، براي سلامت انسان مفيد نيست و علاوه برآن، موجب افزايش وزن و چاقي و بروز عوارض ناشي از آن مي شود و بر اين تصور خود بسيار اصرار مي ورزند. اين باور موجب بروز تغيير تغذيه اي نادرست و مضر درآنها مي شود و سلامتشان را دچار اختلال مي نمايد. مصرف مواد پروتئيني و کربوهيدرات ها در برنامه غذايي روزانه ضروري است، زيرا هريک ازاين دسته مواد مغذي، وظايف مهمي در بدن انسان بر عهده دارند و براي انجام اعمال حياتي داخلي، انجام فعاليت هاي روزانه، ادامه حيات و حفظ سلامت انسان لازم و بايد درالگوي غذايي روزانه از آنها به مقدار کافي و لازم استفاده شود.
چنانچه مواد انرژي زا (شامل کربوهيدرات ها و چربي ها) از برنامه غذايي حذف و يا همراه پروتئين ها مصرف نشوند، مواد پروتئيني دربدن متابوليزه شده و به مصرف توليد انرژي مي رسند و نمي توانند وظايف اصلي خود يعني رشد، ترميم سلول هاي فرسوده، توليد مواد ضروري مانند آنتي بادي، آنزيم ها، هورمون ها و ساير ترشحات داخلي، همچنين استحکام و سلامت عضلات، مقاومت در برابر بيماري ها و ديگر وظايف مهم خود را ايفا نمايند. در اين صورت علاوه برآنکه شخص انرژي مورد نياز خود را از يک منبع گرانقيمت يعني پروتئين ها تامين نموده اختلالات مهمي نيز در سلامت و قدرت ايمني او بروز خواهد کرد.
در ارتباط با اين موضوع ذکر چند نکته جهت آگاهي بيشترخوانندگان عزيز مجله، ضروري است.
1- جايگزين کردن چربي ها به جاي کربوهيدرات ها در برنامه غذايي توصيه نمي شود، زيرا افراط در مصرف چربي ها موجب بروزاختلالات مختلف از قبيل چاقي، افزايش چربي هاي نامطلوب خون، اختلالات قلبي - عروقي و ... مي شود.
2- کربوهيدرات ها مهم ترين منبع توليد انرژي براي انسان محسوب مي شوند، زيرا:
الف-ماده غذايي اصلي مصرفي اکثر جوامع را غلات تشکيل مي دهند که جزء مواد نشاسته اي محسوب مي شوند، بنابراين مواد نشاسته اي نبايد در الگوي غذايي روزانه به مقدار زياد محدود شوند.
ب- کربوهيدرات ها به خصوص مواد نشاسته اي اثرات مهمي در حفظ سلامت انسان برعهده دارند که بعداً درباره آن صحبت خواهد شد.
ج- اين دسته ازمواد مغذي، از ارزان ترين منابع توليد انرژي محسوب مي شوند، بنابراين ضمن آنکه نبايد در مصرف آنها افراط کرد، لازم است حتماً به ميزان لازم در برنامه غذايي روزانه استفاده شوند.
به اين ترتيب بهتراست براي تامين انرژي مورد نياز، بيشتر از مواد نشاسته اي به جاي چربي ها درحد متعادل استفاده شود، البته مصرف چربي ها نيز در الگوي غذايي روزانه ضروري استب، ولي نبايد در مصرف آنها افراط نمود.
از آنجايي که توليد انرژي براي بدن لازم است، با توجه به نکات فوق، چنانچه به همراه پروتئين ها، منابع توليد انرژي، به خصوص کربوهيدرات ها حذف گردند و يا به ميزان مورد نياز مصرف نشوند، مواد پروتئيني وظايف اصلي خود را انجام نداده و شخص به عوارض و اختلالات فراواني مبتلا خواهد شد و نهايتاً مقاومت خود را در برابر بيماري ها از دست مي دهد و آسيب پذير، رنجور و ناتوان مي شود و عمري را با رنج و مشقت بيماري سپري خواهد کرد.

حذف وعده صبحانه
 

بعضي ازافراد معتقدند که مصرف صبحانه موجب افزايش وزن و چاقي مي شود وبهتر است براي پيشگيري از چاقي، اين وعده غذايي حذف گردد.
برخي اشخاص نيز صبح بعد از برخاستن از خواب، اشتها براي صرف صبحانه ندارند. دسته اي ديگر به علت کار و اشتغال زياد و چون مجبورند صبح زود از خانه بيرون بروند، فرصتي جهت مصرف صبحانه پيدا نمي کنند.
عده اي نيز به دليل ديربيدارشدن از خواب، وعده صبحانه را حذف کرده و غذاي روزانه خود را با ناهار شروع مي کنند.
بهتر است در اينجا بررسي داشته باشيم در مورد اينکه آيا اصولاً لازم است حتماً از وعده صبحانه استفاده کنيم يا نه. به عبارت ديگر، آيا مصرف وعده صبحانه براي سلامت ما ضروري است يا خير، و به چه علت؟
متخصصين تغذيه وعده صبحانه را بسيار لازم و مفيد مي دانند و براين باورند که چنانچه اين وعده مهم از برنامه غذايي روزانه افراد حذف شود، مي تواند به سلامت آنان لطمه وارد سازد.

دلايل اهميت مصرف صبحانه
 

*صبح پس از برخاستن از خواب زندگي پر تحرکي از نظرجسمي و فکري شروع مي شود. براي داشتن نيرو و توان کافي جهت انجام اين فعاليت ها و نيز به منظور فراهم نمودن مواد مغذي لازم براي فعاليت هاي جسمي و فکري و انجام اعمال حياتي داخلي بدن، نياز به مصرف غذا داريم و اين غذا را از طريق مصرف صبحانه تامين مي شود.
*مصرف صبحانه ضروري است، به دليل آنکه صبح بعد از بيدار شدن از خواب، معده انسان مدتي نسبتاً طولاني خالي از غذا بوده و بدن مواد مغذي دريافت نکرده، بنابراين براي انجام فعاليت هاي ضروري داخلي وخارجي، نياز به مصرف صبحانه دارد، در غيراين صورت، اين اعمال حياتي به خوبي انجام نشده و به سلامت انسان لطمه وارد مي شود.
*چنانچه براي مدت طولاني غذا به بدن نرسد، قندخون پايين مي آيد و انسان دچار عارضه اي به نام هيپوگليسمي (افت قند خون) خواهد شد. اين عارضه بسيار مضر و گاه حتي خطرناک است. تنظيم قندخون براي حفظ سلامت انسان اهميت بسزايي دارد.
لازم به يادآوري است که سلول هاي عصبي، انرژي مورد نياز خود را صرفاً از کربوهيدرات ها تامين مي کنند. حال چنانچه مدت نسبتاً طولاني غذا به بدن نرسد، مهم ترين عارضه اي که رخ مي دهد، افت قند خون است، زيرا بدن انسان نمي تواند قند را به مدت زياد ذخيره کند و در صورت گرسنگي طولاني، قندخون کاهش مي يابد. مهم ترين پيامد اين مساله تاثير آن بر سلول هاي عصبي است، زيرا ساير سلول ها قادرند انرژي لازم را ازاسيدهاي چرب نيز دريافت نمايند، ولي سلول هاي عصبي از اين نظر صرفاً متکي به قندخون هستند. به اين ترتيب در اثر نخوردن صبحانه و گرسنگي طولاني، شخص دچارعوارض عصبي از قبيل سردرد، سرگيجه، کاهش قدرت تمرکز، حافظه و يادگيري و نيز ساير عوارض عصبي از قبيل عصبانيت و پرخاشگري، بي حوصلگي، بي حالي، سستي و خستگي خواهد شد و اين امر، به خصوص براي کودکان و نوجوانان که در مرحله يادگيري و فعاليت فکري شديد هستند و نيز سايرافرادي که فعاليت فکري زيادي دارند، حائزاهميت فراوان است.
*عدم مصرف صبحانه، به علت افت قند خون تمايل و رغبت فرد را جهت مصرف مواد پر کالري، چرب و شيرين افزايش مي دهد.
اشخاصي که صبحانه ميل نمي کنند، معمولاً تمايل زيادي به مصرف ميان وعده هاي پر کالري آماده فراوري شده مانند انواع شيريني و کيک هاي آماده، چيپس، پفک، نوشابه هاي گازدار شيرين و امثال آن پيدا مي کنند و گرسنگي خود را با اين مواد پر کالري و غيرمفيد تسکين مي دهند. در اين صورت مواد مغذي لازم به بدنشان نمي رسد و نيازهاي تغذيه اي شان تامين نمي شود و در معرض سوء تغذيه قرار مي گيرند. علاوه براين، با مصرف اين قبيل ميان وعده ها، به افزايش وزن و چاقي مبتلا مي شوند.
نتيجه اينکه مصرف صبحانه مفيد به ميزان لازم، موجب تامين قسمتي از نيازهاي تغذيه اي شخص مي شود و به حفظ سلامت او کمک مي کند.
ضمناً يکي از راه هاي پيشگيري ازچاقي، مصرف صبحانه مناسب به ميزان متعادل است.
منبع:نشريه دنياي تغذيه، شماره نشريه 98.