رودررو با خطر!

اتاقک شبيه ساز پرواز، محلي است که خلبان ها را با حوادث ناگوار احتمالي اي که ممکن است برايشان اتفاق بيفتد روبه رو مي کند
دو و نيم برابر نمونه واقعي اش قيمت دارد؛ همه حوادث خطرناکي را که ممکن است براي يک هواپيما و سرنشينانش اتفاق بيفتد شبيه سازي مي کند. خيلي از خلبان ها هنگام نشستن در اين اتاقک دچار استرس شده و عرق مي ريزند؛ بعضي هايشان هم بيهوش شده و از حال مي روند. درباره اتاقک شبيه ساز پرواز صحبت مي کنيم؛ اتاقکي که تمامي اتفاقات ممکن را که هنگام پرواز يک هواپيما رخ مي دهند شبيه سازي کرده و به خلبان ها کمک مي کند تا تجربه عکس العمل به موقع در مقابل خطرات احتمالي را به دست بياورند. براي اينکه با اين اتاقک اسرارآميز بيشتر آشنا شويم سراغ مهندس حسين پيروزي- مدير شرکت بوتيا ماهان و استاد دانشگاه هوانوردي- و بهنام زرقوم- خلبان و مدير آموزش خلباني بوتيا ماهان- مي رويم.
بعد از جنگ جهاني دوم هواپيما به عنوان وسيله اي براي سفرهاي هوايي مورد استفاده قرار گرفت؛ اما آن زمان تکنولوژي آن قدر پيشرفته نکرده بود که بتواند به کمک خلبان ها بيايد و از حوادث غيرمترقبه اي که براي هواپيماها اتفاق مي افتاد جلوگيري کند. حسين پيروزي- مدير شرکت بوتيا ماهان- در اين باره مي گويد:« تا قبل از آمدن عصر جت حوادث بيشتري براي هواپيماها و سرنشينانشان مي افتاد اما در اين دوران تشکيلات فرودگاهي کم کم به ناوگان هوايي اضافه شدند. در واقع با آمدن عصر جت و پيشرفت سريع تکنولوژي هواپيماها، براي اينکه از سوانح هوايي جلوگيري شود سيستمي با عنوان شبيه ساز پرواز به وجود آمد.»
پديده اي که با گذشت سال ها از زمان تولدش، اين امکان را براي خلبان هاي زيادي به وجود آورده که با پا گذاشتن در کابين آن، ترسشان را از وقوع حوادث غيرقابل پيش بيني در زمان پرواز کنار بگذارند.»

شبيه ساز ايرباس
 

سيمولاتور يا شبيه ساز پرواز، اتاقکي است که هر عيب و نقصي را که امکان دارد در يک هواپيماي واقعي رخ دهد شبيه سازي مي کند. شبيه ساز پرواز براي هر هواپيمايي متفاوت است. اين اتاقک براي هواپيماي ايرباس، کابيني با دو متر و 70 سانتي متر عرض، سه متر طول و دو متر ارتفاع است. در حال حاضر در شبيه ساز پرواز هواپيماي ايرباس بيش از 120 حالت اضطراري پيش بيني شده است. در اين اتاقک، خلبان، کمک خلبان و مهندس پرواز در جايگاه هاي هميشگي شان مي نشينند و تمام کارهايي را که در هواپيماي واقعي بايد انجام دهند انجام مي دهند؛ « البته در اين ميان شخصي به عنوان استاد خلبان روي کارهاي اين سه نفر نظارت مي کند او براي محک زدن خلبان و کمک خلبان يکي از حالت هاي اضطراري اي را که ممکن است هنگام پرواز واقعي براي يک هواپيما رخ بدهد به وجود مي آورد تا خلبان و کمک خلبان با قرار گرفتن در اين شرايط بهترين و زيرکانه ترين عکس العمل را از خود نشان بدهند.» اينها را حسين پيروزي مي گويد. او مدت هاست که در اتاقک سيمولاتور به عنوان استاد خلبان بر کار خلبان ها نظارت مي کند. به گفته او اتاقک شبيه ساز پرواز يکي از آزمون هاي خلباني است و اگر خلباني سه بار در اين آزمون رد شود براي هميشه بايد از حرفه خلباني خداحافظي کند.

پرواز روي شش جک
 

«خيلي از اتفاق هايي که در اتاقک شبيه ساز پرواز رخ مي دهد درست شبيه حالت هايي است که يک خلبان در هواپيماهاي واقعي تجربه مي کند. سيمولاتور عين کابين هواپيماست و تمام ابزار آلاتي که در آن وجود دارد- از کليدها گرفته تا رنگ و جنس و اندازه شان- شبيه نمونه هايي هستند که در هواپيماهاي واقعي وجود دارند.» اتاقک شبيه ساز روي شش جک سوار شده. اين جک ها اتاقک را حول سه محور کابين سيمولاتور حرکت مي دهند تا خلبان احساس کند در يک هواپيماي واقعي قرار گرفته. در اين اتاقک چند نوع علامت هشدار دهنده وجود دارد که با به صدا درآمدن هر کدام از آنها خلبان متوجه مي شود که هواپيما يا کابين شبيه ساز پرواز در چه حالتي قرار گرفته؛ در اين حالت خلبان بايد بهترين عکس العمل را از خودش نشان دهد تا اوضاع کابين به حالت عادي برگردد و از اين آزمون سربلند بيرون بيايد. « يکي از دلايلي که باعث مي شود خلبان احساس کند در يک هواپيماي واقعي نشسته تصاوير سه بعدي اي است که در اتاقک پرواز به نمايش درمي آيد. در اين حالت خلبان دقيقاً احساس مي کند که در باند فرودگاه بوده يا قرار است اوج بگيرد اين شبيه سازي ها آن قدر طبيعي هستند که بعضي خلبان ها در حين استفاده از اتاقک پرواز بعد از به وجود آمدن شرايط اضطراري دچار بيهوشي يا حالت تهوع مي شوند.»
وقتي شما در شبيه ساز پرواز نشسته ايد احساس نمي کنيد که خارج از هواپيما هستيد. سيمولاتور به خاطر سيستم پيشرفته اي که دارد خيلي قوي تر از چيزي است که شما به عنوان سينماي سه بعدي در شهربازي مي توانيد ببينيد. خلبان هايي که براي آزمون پا به سيمولاتور مي گذارند استرسشان بيشتر از زماني است که در کابين واقعي هواپيما مي نشينند چون به خوبي مي دانند که چه آزمون هاي سختي در انتظارشان است. مدير عامل شرکت بوتيا ماهان که استاد دانشکده خلباني هم هست درباره سيمولاتور مي گويد:« وقتي خلبان و کمک خلبان در جايگاه خودشان قرار گرفتند آزمون شروع مي شود. آنها از طريق يک پل وارد اتاقک مي شوند. بعد از جدا شدن پل از اتاقک، در کابين بسته مي شود. به اين ترتيب خلبان ها در جايگاه هاي خودشان قرار مي گيرند و مثل هواپيماي واقعي موتور سيمولاتور را روشن مي کنند. صداي روشن شدن موتور شبيه ساز پرواز دقيقاً مثل صداي موتور هواپيماي واقعي است. خلبان و کمک خلبان هنگام کار با شنيدن هرکدام از علامت هاي هشدار دهنده وظيفه دارند عکس العمل به موقعي براي برگرداندن شرايط به حالت عادي نشان دهند.» باز نشدن چرخ ها، کم شدن فشار هواي داخل کابين، بالا رفتن درجه حرارت، ايجاد دو در کابين، اشکال سيستم هيدروليک، برخورد با پرنده، قطع شدن برق کابين و از کار افتادن موتور يا ايجاد نقص فني موتورها از حالت هايي هستند که در اتاقک شبيه ساز پرواز تعبيه شده اند. خلباني که بتواند هنگام بروز اين مشکلات در کمترين زمان بهترين عکس العمل را نشان دهد از نظر استادان دانشکده خلباني، خلبان قابل اعتمادي شناخته مي شود.

ترس در ارتفاع 3 هزار پايي
 

در اتاقک شبيه ساز پرواز شما با وجود محيط مجازي احساس مي کنيد که تا ارتفاع هزار يا 3 هزار پا اوج گرفته ايد. ناگهان با تغييراتي که استاد پرواز در کابين ايجاد مي کند فشار هوا کم مي شود يا با مانعي برخورد مي کنيد. در اين لحظه خلبان و کمک خلبان به خوبي ضربه ها را احساس مي کنند؛ « ما خلبان هايي داشته ايم که با قرار گرفتن در سيمولاتور آن قدر تحت تأثير فضاي آنجا قرار گرفته اند که در اين وضعيت بيهوش شده يا دچار تشنج، حالت تهوع و سرگيجه شده اند چرا که تصور کرده اند در هواپيماي واقعي هستند و امکان دارد بميرند. ترس از عرق کردن هم چيزي است که براي خيلي از آزمون دهنده ها پيش مي آيد.» کساني که پا به اتاقک شبيه ساز پرواز گذاشته اند، خلبانان بي تجربه اي نيستند؛ آنها در کارنامه شان سابقه 200 ساعت پرواز دارند. اين خلبان ها بعد از قبول شدن در آزمون شرکت هواپيمايي مورد نظرشان آماده مي شوند تا در آزمون سيمولاتور هواپيماي مخصوص آن شرکت حضور پيدا کنند؛ « هر خلبان در هر شرکت هواپيمايي اي که استخدام شود بايد در شبيه ساز همان شرکت هم آموزش ببيند؛ مثلاً اگر شرکت ماهان نوع هواپيمايش ايرباس است، خلبان بايد در سيمولاتور ايرباس آموزش ببيند اما اگر قرار باشد همان خلبان تايپش( نوع هواپيمايش) را عوض کند و در هواپيمايي ايران اير مشغول به کار شود بايد در سيمولاتور 727 آموزش ببيند؛ چرا که هواپيماهاي اين شرکت 727 است يا هواپيمايي ساهابوئينگ 707 است؛ به همين دليل خلبان بايد در شبيه ساز مخصوص هواپيماي شرکتش آزمون بدهد.» اتاقک هاي شبيه ساز پرواز هم مثل سيستم خود هواپيما حساس هستند و نگهداري از آنها احتياج به متخصص دارد؛ « در اين اتاقک از کامپيوترهاي بسيار دقيق، جک هاي هيدروليکي و کابل هاي الکترونيکي استفاده شده که استهلاکشان بالاست.»
اتاقک شبيه ساز پرواز هم مانند هواپيما ايراد پيدا مي کند؛ به گفته حسين پيروزي سيمولاتور به اندازه يک اتاق نقشه دارد و اگر عيبي پيدا کند متخصص آن قدر اين نقشه ها را بالا و پايين مي کند تا ايراد اتاقک را پيدا کند. اما در کل گرچه هزينه نگهداري اين اتاقک بالاست اما بازدهي اش عالي است و در عين حال که مهارت هاي خلبان را در مواجهه با شرايط بحراني افزايش مي دهد از ميزان خطرات هوايي هم مي کاهد.

گران و باارزش
 

بهنام زرقوم، يکي از خلباناني است که در اتاقک شبيه ساز پرواز دوره ديده و از اين مرحله سربلند بيرون آمده. به گفته او يک خلبان بايد سه دوره پي پي ال( دوره خلباني شخصي روي هواپيماهاي سبک)، سي پي ال ( دوره خلباني بازرگاني) و آي آر( آخرين دوره خلباني و آموزش در شرايط پرواز بدون ديد يعني پرواز در شب يا ابر) را آموزش ببيند تا بتواند هدايت يک هواپيماي سنگين را بر عهده بگيرد؛ « در حال حاضر ما آموزش در شب را که آخرين مرحله خلباني است نداريم؛ به همين خاطر اتاقک هاي شبيه ساز پرواز اين امکان را به وجود آورده اند تا خلبان پرواز در اين حالت را هم تجربه کند.»زرقوم با اينکه 27 ساله است اما توانسته در سابقه کاري خود پروازهاي بي نقصي را ثبت کند. او از 19 سالگي وارد حرفه پرواز شده و به آرزوي دوران کودکي اش رسيده است؛ « يک خلبان در سيمولاتور بايد 20 ساعت آموزش ببيند و بعد از آن 20 ساعت پرواز واقعي بدون ديد- يعني پرواز در شب- را تجربه کند. اين 20 ساعت حدود سه هفته طول مي کشد و خلبان در طول اين مدت بايد با شرايط اضطراري متفاوتي رو به رو شود.» به اين ترتيب اگر خلبان در اين مرحله موفق شود استاد خلبان پس از سنجيدن مهارت هاي خلبان گواهينامه اش- يعني گواهينامه (سي پي ال- آي آر)- را صادر مي کند و به خلبان اجازه پرواز مي دهد اما قبل از آن سيمولاتور يکي از مراحلي است که هر خلباني بايد پشت سر بگذارد. سيمولاتور يا اتاقک شبيه ساز گرچه دو و نيم برابر يک هواپيماي واقعي قيمت دارد؛ اما به نظر زرقوم اين سيستم ارزش اين همه هزينه کردن را دارد؛ « گرفتن گواهينامه کافي نيست و يک خلبان از آنجايي که مسئول جان خود و مسافرانش است بايد همه قوايش را جمع کند تا مهارت خود را در اين حرفه بالا ببرد.»
چرا که در ميان ما خلبان ها اين جمله رسم است که مي گويند:« اشتباه اول يک خلبان اشتباه آخرش است.» يعني کوچک ترين اشتباه يک خلبان جان افراد زيادي را به خطر مي اندازد پس او بايد سعي کند تا مهارت هايش را در اين حرفه بالا ببرد.»

فعلاً برق نيست!
 

زرقوم هيچ وقت اولين باري را که پا به اتاقک پرواز گذاشت، از خاطر نمي برد؛ « به خاطر سيستم هاي خنک کننده اي که در شبيه ساز تعبيه شده هواي داخل کابين خيلي سرد بود. حسابي سردم شده بود. يکي از آزمون هايي که آن موقع از من گرفتند قطع شدن برق کابين شبيه ساز بود. من آن قدر محو پرواز در محيط سه بعدي شبيه ساز شده بودم که حواسم به هيچ چيز نبود؛ براي همين وقتي استاد خلبان به من گفت نمي خواهي کارت را ادامه دهي گفتم« استاد بگذاريد برق بيايد بعد کار را ادامه مي دهم اما استاد خنديد و گفت اين يکي از حالت هاي هشدار دهنده داخل کابين است. الان برق ها رفته و شما بايد چراغ قوه ات را در بياوري و کارت را شروع کني.» زرقوم به خوبي مي دانست که در اتاقک شبيه ساز پرواز است اما محيط سه بعدي و مجازي اي که در مقابل خلبان به نمايش گذاشته مي شود، آن قدر واقعي است که خلبان تصور مي کند در حال پرواز در شب است يا ميان زمين و آسمان معلق مانده خلبان ها هر شش ماه يک بار بايد براي محک زدن مهارت هايشان در امتحان شبيه ساز شرکت کنند.
منبع:هفته نامه همشهري سرنخ، شماره 57
/ع